Του Μελέτη Μελετόπουλου*
Η προσεκτική μελέτη των πηγών και των γεγονότων ανατρέπει τους αστικούς μύθους και οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα: η ναυμαχία του Ναυαρίνου (20 Οκτωβρίου 1827), μία από τις μεγαλύτερες και τις σπουδαιότερες του 19ου αιώνος, δεν υπήρξε τυχαίο γεγονός ή θερμό επεισόδιο, αλλά προσεκτικά προσχεδιασμένη σύγκρουση. Δεν πραγματοποιήθηκε με σκοπό την απελευθέρωση της Ελλάδος, αλλά για πολύ ευρύτερους, παγκόσμιους γεωστρατηγικούς σκοπούς και κυρίως τον έλεγχο της Αιγύπτου άρα της (συντομοτέρας μέσω Μεσογείου) οδού προς την ινδική υποήπειρο από τη Μεγάλη Βρετανία. Ταυτόχρονα είχε στόχο την καταστροφή όχι της τουρκοαιγυπτικής δύναμης του ίδιου του Ιμπραήμ αλλά του πανίσχυρου πατέρα του Μοχάμετ Αλι, ώστε να καταστείλει την προσπάθεια του αλβανού κυβερνήτη της οθωμανικής Αιγύπτου να αποκτήσει τον έλεγχο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και να καταργήσει τα αποικιακά εμπορικά προνόμια των Μεγάλων Δυνάμεων, όπως είχε ήδη κάνει στην Αίγυπτο.
Η ναυμαχία, άλλωστε, δεν επέφερε αυτομάτως την ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους, ο σουλτάνος στις αρχές του 1828 απέρριψε το σχετικό διάβημα των πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων με περιφρόνηση και αδιαλλαξία. Για την απελευθέρωση της Ελλάδος χρειάστηκαν ακόμα δύο πόλεμοι εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας: η γαλλική εκστρατεία του Μαιζώνος το θέρος του 1828 και ο μείζων ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828-30, που μάλιστα δεν έγινε πρωτίστως για να πεισθεί ο σουλτάνος να δεχθεί την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους αλλά για την επαναφορά της συνθήκης του Άκκερμαν, που επέτρεπε τη διέλευση ρωσικών πλοίων από τον Βόσπορο. Μόνον μετά την προέλαση του ρωσικού στρατού μέχρι την Αδριανούπολη, ο σουλτάνος πανικόβλητος υπέκυψε και υπέγραψε τη Συνθήκη της Αδριανουπόλεως στις 14 Σεπτεμβρίου 1828, στην οποία πρωτίστως δέχθηκε την επαναφορά της συνθήκης του Άκκερμαν και μαζί με αυτήν την ίδρυση ελληνικού κράτους. Ο Ιμπραήμ άλλωστε εγκατέλειψε την Πελοπόννησο μόνον τον Οκτώβριο του 1828, έναν ολόκληρο χρόνο μετά τη ναυμαχία. Η τελευταία (και νικηφόρα) μάχη της Επανάστασης δόθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1829, μία ολόκληρη διετία μετά τη ναυμαχία. Η Συνθήκη του Λονδίνου, με την οποία τελικώς ιδρύθηκε ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, συνομολογήθηκε τον Φεβρουάριο του 1830, δυόμισι χρόνια μετά το Ναυαρίνο.
Ασφαλώς η ναυμαχία επιτάχυνε τις εξελίξεις, αλλά η ελληνική ανεξαρτησία μόνον ως παρενέργεια της ναυμαχίας μπορεί να εκληφθεί. Οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν ήδη αποφασίσει ότι κάποιου τύπου ημι-ανεξάρτητο ελληνικό κράτος θα εδημιουργείτο στη νότια Βαλκανική, αλλά η πολιτική τους έπασχε από αμφιθυμία και αβουλία. Την τελική έκβαση έκρινε η βρετανική πολιτική, οδηγώντας τις εξελίξεις στην κατεύθυνση της ίδρυσης ενός μη βιώσιμου εξαρτημένου κρατιδίου, βρετανικής βάσης στη γεωπολιτική αλυσίδα Γιβραλτάρ – Σουέζ. Από αυτά συνάγεται η πολυεπίπεδη, υβριδική, σύνθετη γεωπολιτική σημασία της ναυμαχίας.
Η απλουστευτική ανάδειξη της ναυμαχίας του Ναυαρίνου σε ιδρυτική πράξη του ελληνικού κράτους και η όλη σχετική θεώρηση της Ελληνικής Επανάστασης υπ’ αυτό το σχήμα (αρχική νικηφόρα φάση, εμφύλιος πόλεμος, εκστρατεία Ιμπραήμ, καταστολή, Ναυαρίνο, ανεξαρτησία) αποτελεί αστικό μύθο και εσκεμμένη παρερμηνεία. Επ’ αυτής οικοδομήθηκε η αντίληψη της Απελευθέρωσης ως επιτυχίας οφειλόμενης στην ξένη παρέμβαση, ώστε να εμπεδωθεί στην ελληνική κοινωνία αίσθημα αδυναμίας αφενός (μόνοι μας δεν μπορέσαμε να απελευθερωθούμε) και αιώνιας ευγνωμοσύνης προς τους ξένους προστάτες αφετέρου. Ωστε να λειτουργεί εις το διηνεκές η σχέση εξάρτησης και η βαθιά ψυχική ανάγκη αναζήτησης πάτρωνα, που αναπαράγεται μέχρι τις μέρες μας, και μάλιστα με αυξανόμενη ένταση.
*διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης, από τις εκδόσεις Καπόν κυκλοφορεί το βιβλίο του «Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του»
