Του Jeremy Pressman
Πέρσι υπήρξε μια θεμελιώδης αλλαγή στις αραβο-ισραηλινές σχέσεις. Πρώτα ήρθαν οι Συμφωνίες του Αβραάμ, οι οποίες υπεγράφησαν με πολλές φανφάρες στον Λευκό Οίκο στις 15 Σεπτεμβρίου 2020. Σε ξεχωριστές συμφωνίες, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν δεσμεύτηκαν να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Το Μαρόκο και το Σουδάν ακολούθησαν το παράδειγμά τους μερικές εβδομάδες αργότερα. Προαναγγέλλοντας την επιτυχία τους στην διαπραγμάτευση των ιστορικών συμφωνιών, ορισμένοι αξιωματούχοι της κυβέρνησης του τότε προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, πρότειναν ότι η ομαλοποίηση δεν συνδέεται πλέον με το καθεστώς των Παλαιστινίων -ένα ζήτημα που για δεκαετίες κατέστησε αδύνατη την βαθιά ενσωμάτωση του Ισραήλ στην περιοχή. Οι περσινές συμφωνίες όντως απαιτούσαν από το Ισραήλ να αποφύγει την de jure προσάρτηση πρόσθετων εδαφών στην Δυτική Όχθη. Όμως, τα ΗΑΕ και οι άλλοι υπογράφοντες δεν επιδίωκαν πιο εκτεταμένες παραχωρήσεις, όπως το τέλος της ισραηλινής κατοχής ή την ίδρυση παλαιστινιακού κράτους, πριν να υπογράψουν.
Ας πάμε γρήγορα στον Μάιο του 2021, όταν η βία στην Γάζα [1] έφερε το πρώτο πραγματικό τεστ για το αν αυτή η διαδικασία εξομάλυνσης θα μπορούσε να διαχωριστεί από το παλαιστινιακό ζήτημα. Μετά από εβδομάδες κλιμακούμενων εντάσεων, που είχαν ως κίνητρο την απειλή του βίαιου εκτοπισμού των Παλαιστινίων στην Ιερουσαλήμ και την χρήση βίας από τους Ισραηλινούς αστυνομικούς εναντίον Μουσουλμάνων πιστών στο τζαμί Αλ Άκσα, η Χαμάς εκτόξευσε ρουκέτες εναντίον του Ισραήλ από την Γάζα. Το Ισραήλ με την σειρά του βομβάρδισε την Γάζα, γκρεμίζοντας πολυκατοικίες και κτίρια γραφείων. Μέχρι να τελειώσουν οι μάχες, 260 Παλαιστίνιοι και 13 άνθρωποι στο Ισραήλ είχαν σκοτωθεί. Δεκάδες χιλιάδες Παλαιστίνιοι εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους στην Γάζα. Οι εικόνες της παλαιστινιακής ταλαιπωρίας γέμισαν τα ραδιοκύματα, ως απόδειξη μιας ισραηλινής κατοχής που παραμένει εγγενώς βίαιη και ασταθής.
Εμιρατινοί αξιωματούχοι επέκριναν την συμπεριφορά του Ισραήλ προς τους Παλαιστίνιους τότε, αλλά τα ΗΑΕ δεν διέκοψαν τους δεσμούς τους με το Ισραήλ ούτε πάγωσαν το διπλωματικό άνοιγμα των δύο χωρών. Το μήνυμα ήταν σαφές: οι ισραηλινο-παλαιστινιακές αντιπαραθέσεις δεν θα καθυστερήσουν ούτε θα εκτροχιάσουν την διαδικασία εξομάλυνσης Εμιράτων-Ισραήλ. Τον Ιούνιο, ο υπουργός Εξωτερικών, Yair Lapid, έγινε ο πρώτος Ισραηλινός υπουργός που πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στα ΗΑΕ, όπου παρακολούθησε τα εγκαίνια της ισραηλινής πρεσβείας στο Αμπού Ντάμπι και του προξενείου στο Ντουμπάι. Τα ΗΑΕ εγκαινίασαν την πρεσβεία τους στο Τελ Αβίβ λίγο αργότερα. Και τον Ιούλιο, οι δύο χώρες υπέγραψαν τις πρώτες τους συμφωνίες γεωργικής συνεργασίας. Ταυτόχρονα, οι σχέσεις Ισραήλ-Παλαιστίνης παρέμειναν τεταμένες, παρά τις προσπάθειες της Αιγύπτου να αποκλιμακώσει την κατάσταση μέσω έμμεσων συνομιλιών με την Χαμάς και την ισραηλινή κυβέρνηση. Εν ολίγοις, οι αραβο-ισραηλινές σχέσεις και η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση βρίσκονται τώρα σε έντονα αποκλίνουσες τροχιές. Η περιφερειακή διπλωματία άφησε την κατάσταση στην Παλαιστίνη όχι πιο κοντά σε μια ειρηνική επίλυση από όσο πριν από την έναρξη της ομαλοποίησης.
ΕΚΤΟΣ ΣΕΙΡΑΣ
Για δεκαετίες, η μοίρα της Παλαιστίνης ήταν ένα εξέχον ζήτημα -αν όχι το κεντρικό ζήτημα- στην αραβική πολιτική [2]. Το 1974, η Ένωση των Αραβικών Κρατών κήρυξε τον Οργανισμό Απελευθέρωσης της Παλαιστίνης (PLO) ως τον μοναδικό νόμιμο εκπρόσωπο του παλαιστινιακού λαού. Το Ισραήλ επιθυμούσε την αναγνώριση από -και την ομαλοποίηση με- τις χώρες της περιοχής, δίνοντας στα αραβικά κράτη ένα διαπραγματευτικό χαρτί στην προσπάθεια επίλυσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης. Η σειρά ήταν σημαντική: διαχειριστείτε πρώτα στην Παλαιστίνη, στην συνέχεια επιδιώξτε οικονομική και διπλωματική συνεργασία με το Ισραήλ. Περιορισμένες πολυμερείς διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν την δεκαετία του 1990 με τις διαδικασίες της Μαδρίτης και του Όσλο, αλλά μόνο μέχρι την Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία του 2002 διαμορφώθηκαν τα περιγράμματα μιας πιο ολοκληρωμένης συμφωνίας. Υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας και την έγκριση ολόκληρου του Αραβικού Συνδέσμου, στον πυρήνα της αυτή η πρόταση έκανε έκκληση για την δημιουργία ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους με αντάλλαγμα τα αραβικά κράτη να δημιουργήσουν «κανονικές σχέσεις με το Ισραήλ».
Ωστόσο, καθώς πίεζαν για μια συμφωνία για την αντιμετώπιση του ισραηλινο-παλαιστινιακού προβλήματος, οι κυβερνήσεις των αραβικών κρατών επιδίωκαν επίσης τα εθνικά τους συμφέροντα -ακόμη και αν πράττοντας έτσι τοποθετούνταν σε αντίθεση με την πολιτική της PLO ή τα παλαιστινιακά συμφέροντα. Ρωγμές εμφανίστηκαν στο ενοποιημένο αραβικό μέτωπο. Η διαφοροποίηση της Αιγύπτου ήταν η πιο σημαντική: ο πρόεδρος Anwar al-Sadat ταξίδεψε αρχικά στην Ιερουσαλήμ το 1977 και στην συνέχεια υπέγραψε τις συμφωνίες του Camp David το 1978 και την συνθήκη ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ το 1979. Αυτό άνοιξε την πόρτα σε περιορισμένες διμερείς οικονομικές σχέσεις , ιδιαίτερα στον τομέα της ενέργειας. Όμως, στην περιφερειακή αντιπαράθεση με το Ισραήλ, οι συμφωνίες έβγαλαν τον στρατό της Αιγύπτου, που προηγουμένως ήταν η βάση των ενωμένων αραβικών δυνάμεων, από την εξίσωση.
Ωστόσο, ο Σαντάτ φρόντισε να βρει ένα αληθοφανές φύλλο συκής για την προφανή απόφασή του να δώσει προτεραιότητα στην επιθυμία της Αιγύπτου για ειρήνη έναντι μιας λύσης για την Παλαιστίνη. Μετά την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης, συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις των ΗΠΑ με το Ισραήλ σχετικά με την παλαιστινιακή αυτονομία. Οι συνομιλίες ήταν σύντομες και η Αίγυπτος εξοστρακίστηκε για αρκετά χρόνια από τους Άραβες γείτονές της λόγω των συναλλαγών της με το Ισραήλ.
Μέχρι το 2020, οι κυβερνήσεις του Μπαχρέιν, του Μαρόκου, του Σουδάν, και των ΗΑΕ δεν έβλεπαν την ανάγκη να βρουν πολιτική κάλυψη για τις δικές τους συμφωνίες με το Ισραήλ. Και στο ζήτημα της Παλαιστίνης, πήραν πολύ λίγα από το Ισραήλ ως αντάλλαγμα για την ομαλοποίηση -καμία δέσμευση για διαπραγμάτευση με Παλαιστίνιους ηγέτες, καμία δέσμευση για τα δικαιώματα ή την ανεξαρτησία των Παλαιστινίων, και τίποτα για τον τερματισμό της ισραηλινής κατοχής. Το Ισραήλ υποσχέθηκε μόνο προσωρινό αυτοπεριορισμό σε ένα σχέδιο, υποστηριζόμενο από την κυβέρνηση Τραμπ, για να επισημοποιήσει την de facto προσάρτηση τμημάτων της Δυτικής Όχθης.
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ [3] ήταν έτσι μια απόρριψη της κεντρικής ανταλλαγής που ενσωματώθηκε στην Αραβική Πρωτοβουλία Ειρήνης. Η ίδια η πρόταση δεν προχωρούσε -το Ισραήλ δεν την είχε αγκαλιάσει ποτέ- αλλά τώρα τα ΗΑΕ και άλλα κράτη της περιοχής έχουν απορρίψει την αλληλουχία που βρισκόταν στον πυρήνα της. Η νέα τους προσέγγιση δεν έλυσε την παλαιστινιακή πλευρά του προβλήματος. Παρόλο που το Ισραήλ και τα ΗΑΕ έχουν ενισχύσει τις διακυβερνητικές τους σχέσεις και τους δεσμούς μεταξύ εμπορικών και εκπαιδευτικών φορέων, το ισραηλινο-παλαιστινιακό ζήτημα [4] έχει τελματωθεί. Έχοντας μείνει χωρίς αντιμετώπιση, ένα εθνικιστικό κίνημα -ειδικά ένα κίνημα με την ισχυρή διεθνή αναγνώριση του κινήματος των Παλαιστινίων- δεν εξαφανίζεται έτσι απλά.
ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ
Αν υπήρχε ποτέ ελπίδα ότι η εξομάλυνση θα μετρίαζε την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, τα γεγονότα τον Απρίλιο και τον Μάιο του τρέχοντος έτους απέδειξαν το αντίθετο. Στην αρχή του Ραμαζανιού, η ισραηλινή αστυνομία απαγόρευσε στους Παλαιστίνιους να συγκεντρωθούν στην Πύλη της Δαμασκού στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ. Εν τω μεταξύ, μια μακροχρόνια νομική και πολιτική προσπάθεια του Ισραήλ για την βίαιη απομάκρυνση των Παλαιστινίων από τα σπίτια τους στη γειτονιά Sheikh Jarrah της Ιερουσαλήμ προχώρησε προς μια κατάληξη που ευνοούσε τους Ισραηλινούς εποίκους. Οι ισραηλινές δυνάμεις ασφαλείας προσπάθησαν να καταστείλουν τις παλαιστινιακές διαδηλώσεις που ακολούθησαν. Οι αξιωματικοί μπήκαν στο τζαμί Αλ Άκσα, ρίχνοντας δακρυγόνα και χειροβομβίδες κρότου λάμψης εναντίον Παλαιστινίων πιστών. Μέσα στα προ του 1967 σύνορα του Ισραήλ, ξέσπασαν στους δρόμους βίαιες συγκρούσεις μεταξύ Παλαιστινίων και Εβραίων πολιτών του Ισραήλ.
Αυτά τα περιστατικά έδειξαν πόσο μακριά παραμένει μια λύση. Πρώτον, κάθε μέρος της ιστορικής γεωγραφίας της Παλαιστίνης παίζεται. Ο εκτοπισμός των Παλαιστινίων από το Ισραήλ δεν είναι πιθανός μόνο στην Δυτική Όχθη και στην Γάζα˙ στην Ιερουσαλήμ και στα προ του 1967 σύνορα, επίσης, η προσπάθεια για εβραϊκό δημογραφικό και εδαφικό πλεονέκτημα συνεχίζεται. Με τέτοιες προσπάθειες σε εξέλιξη, η προσωρινή δέσμευση του Ισραήλ να μην προσαρτήσει τμήματα της Δυτικής Όχθης είναι ακόμη πιο απογοητευτική.
Η αναταραχή έδειξε επίσης ότι η Παλαιστίνη δεν θα φύγει ήσυχα. Οι διαμαρτυρίες και η καταστολή στην Ιερουσαλήμ, η ακύρωση των εκλογών από τον Παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς, η επίθεση της Χαμάς, και η εκστρατεία αεροπορικών βομβαρδισμών του Ισραήλ αποδεικνύουν ότι αυτό το ζήτημα παραμένει ζωντανό. Και διατηρεί διεθνή απήχηση: διαδηλώσεις για την υποστήριξη των Παλαιστινίων πραγματοποιήθηκαν σε όλη τη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένων του Λιβάνου και της Ιορδανίας και σε άλλα μέρη του κόσμου. Εικόνες τόσο της ισραηλινής καταστολής όσο και της παλαιστινιακής αντίστασης μοιράστηκαν ευρέως στα κοινωνικά μέσα, προκαλώντας δυνατές εκφράσεις αλληλεγγύης. Σαφώς, οι συμφωνίες εξομάλυνσης και οι οικονομικές σύνοδοι κορυφής δεν αποτελούν μια οδό για τις περιφερειακές δυνάμεις ώστε να ελαχιστοποιήσουν το Παλαιστινιακό ζήτημα.
Μέσα σε όλα αυτά, οι υπογράφοντες τις Συμφωνίες του Αβραάμ προσέφεραν μόνο ήπια κριτική. Κατά την διάρκεια των αρχικών διαδηλώσεων στην Sheikh Jarrah, μια δήλωση του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΑΕ κάλεσε το Ισραήλ να «αναλάβει την ευθύνη για την αποκλιμάκωση και να [τερματίσει] όλες τις επιθέσεις και πρακτικές που διαιωνίζουν την ένταση και την εχθρότητα». Καθώς οι συγκρούσεις έγιναν πιο βίαιες, ο υπουργός Επικρατείας των ΗΑΕ, Khalifa Shaheen al-Marar , απηύθυνε [5] έκκληση για αποκλιμάκωση και αυτοσυγκράτηση και «για διατήρηση της ιστορικής ταυτότητας της κατεχόμενης Ιερουσαλήμ». Οι εμιρατινές αεροπορικές εταιρείες διέκοψαν τις πτήσεις προς το Ισραήλ. Συμμετείχαν και άλλα κράτη: Το Μπαχρέιν έκανε έκκληση στο Ισραήλ να σταματήσει τις «προκλήσεις εναντίον του λαού της Ιερουσαλήμ». Το Μαρόκο εξέφρασε «βαθιά ανησυχία». Ο ηγέτης της μεταβατικής κυβέρνησης του Σουδάν δήλωσε ότι «αυτό που συμβαίνει στην Γάζα εναντίον ανυπεράσπιστων αμάχων είναι λυπηρό», αλλά υποστήριξε ότι η ομαλοποίηση και η ώθηση για ένα παλαιστινιακό κράτος πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ξεχωριστά θέματα.
Η περίπτωση των ΗΑΕ είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική -ειδικά λαμβάνοντας υπόψη αυτό που δεν συνέβη. Η ανησυχία για τους Παλαιστίνιους δεν υπερέβη το υποκείμενο ενδιαφέρον των ΗΑΕ για ισχυρότερους δεσμούς με το Ισραήλ [6]. Για τους Εμιρατινούς, αυτή η σχέση χρησιμεύει ως αντίβαρο στην ιρανική επιρροή, ως διευκόλυνση πρόσβασης στα όπλα των ΗΠΑ, ως εναλλακτική πηγή ασφάλειας σε περίπτωση που οι Ηνωμένες Πολιτείες σταματήσουν την περιφερειακή παρουσία τους, και ως πιθανή οικονομική ευλογία. Όταν ξέσπασαν συγκρούσεις στην Ιερουσαλήμ και έπεσαν βόμβες στην Γάζα, τα ΗΑΕ δεν διέκοψαν τους δεσμούς τους με το Ισραήλ και δεν εξέφρασαν σκληρή καταδίκη. Δεν προσπάθησαν να υποχωρήσουν στις Συμφωνίες του Αβραάμ ή να επαναβαθμονομήσουν την σχέση τους με το Ισραήλ. Αντ’ αυτού, η εμιρατινο-ισραηλινή συνεργασία συνέχισε να αναπτύσσεται. Στα τέλη Μαΐου και αρχές Ιουνίου -λίγες μόνο ημέρες αφότου έληξε η ανάφλεξη Ισραήλ-Παλαιστίνης με μια κατάπαυση του πυρός- το Ισραήλ και τα ΗΑΕ υπέγραψαν μια φορολογική συμφωνία, το Ντουμπάι φιλοξένησε ένα Παγκόσμιο Επενδυτικό Φόρουμ με Ισραηλινούς χορηγούς και Ισραηλινούς ομιλητές υψηλού προφίλ, και μια έκθεση για το Ολοκαύτωμα άνοιξε στο Ντουμπάι. Νέα διπλωματικά γραφεία και συμφωνίες συνεργασίας έχουν ενισχύσει ακόμη περισσότερο τις διμερείς σχέσεις στην διάρκεια του καλοκαιριού.
Η ΝΕΑ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
Η συνύπαρξη της επίσημης αραβο-ισραηλινής εξομάλυνσης με την ισραηλινή κατοχή κάποτε φαινόταν απίθανη, αλλά τώρα είναι πραγματικότητα. Η ομαλοποίηση μεταξύ του Ισραήλ και ορισμένων αραβικών κρατών μπορεί τώρα να προχωρήσει απρόσκοπτα παρά το καθεστώς της Παλαιστίνης, αν και είναι απίθανο να αλλάξει την κατάσταση επί τόπου ή το παλαιστινιακό εθνικό κίνημα. Η ισραηλινή κατοχή -και η παλαιστινιακή αντίσταση σε αυτήν- συνεχίζεται.
Ωστόσο, το νέο παράδειγμα δεν είναι αμετάβλητο. Εάν η κλίμακα, η ένταση ή η συχνότητα της καταστολής των Παλαιστινίων αυξηθούν ή οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων και της Χαμάς κλιμακωθούν περαιτέρω, η προσπάθεια εξομάλυνσης και η πραγματικότητα της κατοχής θα συγκρουστούν, καθιστώντας την τρέχουσα ισορροπία μη βιώσιμη. Τα βήματα του περασμένου έτους προς τις κανονικές σχέσεις μπορούν ακόμη να αντιστραφούν.
Ούτε όλες οι αραβικές χώρες είναι μαζί σε αυτό. Ένα μεγάλο ερωτηματικό εξακολουθεί να αιωρείται πάνω από την Σαουδική Αραβία, η οποία πριν από αυτή την άνοιξη είχε αντισταθεί στις προτροπές της ισραηλινής και της αμερικανικής κυβέρνησης να ξεκινήσουν την διαδικασία ομαλοποίησης. Μέχρι στιγμής, φαίνεται ότι το μοντέλο «κανονικοποίηση παρά την κατοχή» δεν είναι αποδεκτό από το Ριάντ. Και παρόλο που η διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, υποστήριξε την εξομάλυνση, δεν προσέφερε τα ίδια κίνητρα όπως έκανε η προκάτοχός της. Ενώ τα ΗΑΕ εξασφάλισαν προηγμένα μαχητικά αεροσκάφη και το Μαρόκο έλαβε αναγνώριση αμφισβητούμενης επικράτειας, άλλες αραβικές κυβερνήσεις δεν μπορούν να αναμένουν παρόμοιες ελκυστικές συμφωνίες με την Ουάσινγκτον για να διευκολύνουν την συμμετοχή τους.
Η επίτευξη φυσιολογικών σχέσεων μεταξύ κρατών είναι από μόνη της θετική εξέλιξη. Όμως, στην περίπτωση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί η εξομάλυνση πανάκεια. Το παλαιστινιακό ζήτημα μπορεί να μην έχει το ίδιο βάρος στην περιοχή όπως είχε κάποτε, αλλά δεν έχει επιλυθεί. Παρά την πρόοδο του Ισραήλ στην οικοδόμηση σχέσεων με ορισμένες αραβικές χώρες, η κατοχή παραμένει ένα μεγάλο ζήτημα και πηγή αστάθειας. Η παράκαμψή του μέσω της περιφερειακής διπλωματίας δεν θα το κάνει να εξαφανιστεί.
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2021-05-19/fighting-…
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2020-12-08/arab-upri…
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2020-08-19/trumps-ac…
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2019-10-15/there-will-be-…
[5] https://www.wam.ae/en/details/1395302933505
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2015-10-20/why-israel-waits
Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2021-09-15/false-promise-…
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition
Πηγή: foreignaffairs.gr
