Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Αν και η ανθρωπότητα έχει εισέλθει στον 21ο αιώνα και έχει αναπτύξει υψηλής απόδοσης εργαλεία για την ευημερία των κοινωνιών, η πραγματικότητα δείχνει, ότι η πορεία εμπεριέχει πολλές ανισότητες μεταξύ των ανθρώπων, οι οποίες έχουν ως αφετηρία πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι και το φύλο, με αποτέλεσμα τον διαφορετικό βαθμό διακινδύνευσης σε περιόδους κρίσης και όχι μόνο.
Ιδιαιτέρως οι γυναίκες βιώνουν την ίδια πραγματικότητα με τους άνδρες, μόνο που ο βαθμός διακινδύνευσης για αυτές είναι πολύ υψηλότερος και εκτείνεται σε πολλούς τομείς δραστηριοποίησης, από την εργασία και την εκπαίδευση μέχρι τους οικογενειακούς ρόλους (π.χ. συζύγου, κόρης, αδελφής).
Σε περιόδους κρίσης οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται και οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίοδος της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19), στο πλαίσιο της οποίας δημιουργήθηκαν μεγαλύτερες ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενώ αυξήθηκε η ενδοοικογενειακή βία με θύματα κυρίως γυναίκες και παιδιά.
Αρχές Απριλίου του 2020 ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres προειδοποίησε μέσω του Twitter, ότι «οι κυβερνήσεις πρέπει να θέσουν ως προτεραιότητα την ασφάλεια των γυναικών στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της πανδημίας του κορωνοϊού».
Το πρόβλημα της ασφάλειας είναι πολύ μεγάλο σε ορισμένες χώρες. Στην Αργεντινή στις 20 πρώτες ημέρες της καραντίνας δολοφονήθηκαν 18 γυναίκες από τους συντρόφους τους σύμφωνα με ενημέρωση της Marcela Marera, μέλους του «Σπιτιού της Γυναίκας» στο Burzaco, προάστειο του Buenos Aires (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, Policy Brief: The Impact of COVID-19 on Women, 9.4.2020).
Επίσης τον Απρίλιο του 2020 δολοφονήθηκαν στο Μεξικό 337 γυναίκες σύμφωνα με την Μεξικανική Υπηρεσία για την Δημόσια Ασφάλεια. Οι 70 από αυτές έπεσαν θύματα λόγω του φύλου τους. Το 2019 κατεγράφησαν στο Μεξικό 3.800 δολοφονίες γυναικών. Το ένα τρίτο οφείλεται στο φύλο. Σύμφωνα με την Στατιστική Υπηρεσία αυτής της χώρας μόνο 7% των δολοφονιών φτάνει σε δικαστική διερεύνηση (Zeit online, Zahl ermordeter Frauen in Mexiko erreicht Höchststand, 20.5.2020).
Η αντιμετώπιση της γυναίκας γενικότερα στον πλανήτη δεν διαπνέεται από την λογική της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας των φύλων. Αρκεί να ληφθεί υπόψη η θέση της σε ισλαμικές χώρες ή και σε άλλα σημεία της γης, όπως είναι η Νοτιοανατολική Ασία (Ινδίες, Πακιστάν κ.λ.π.), όπου η μεταχείριση της εγγίζει τα όρια της εμπορίας ανθρώπων, της κάλυψης αναγκών του ανδρικού φύλου και αναπαραγωγής.
Οι κοινωνικές ανισότητες και το εύρος των συνθηκών διακινδύνευσης για τις γυναίκες εκτείνονται σε πολλά πεδία σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό ισχύει και στις ανεπτυγμένες χώρες, στις οποίες η θέση της γυναίκας οριοθετείται περισσότερο από την χειραφέτηση και την πιο ισορροπημένη σχέση της με την κοινωνική λειτουργία.
Για παράδειγμα οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού πλήττουν πολύ πιο σκληρά τις γυναίκες. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης της ενδοοικογενειακής βίας κινδυνεύουν σε υψηλό βαθμό, ενώ παράλληλα υφίστανται την μεγαλύτερη κοινωνική επιβάρυνση με την φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων μελών των οικογενειών.
Σε σχέση με την οικονομική διάσταση ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών εκτιμά, ότι μακροπρόθεσμα οι γυναίκες θα έχουν μείωση εσόδων και αύξηση του ποσοστού ανεργίας. Αυτή την εκτίμηση, ως προς την οικονομική πορεία, επιβεβαιώνουν και οικονομικές αναλύσεις των επιπτώσεων της πανδημίας.
Σύμφωνα με τον Nouriel Roubini, καθηγητή στο Stern School of Business, το οποίο ανήκει στο New York University και ιδρυτή του Roubini Global Economics LLC, τα επόμενα 10 χρόνια θα κυριαρχούνται από οικονομική ύφεση μετά το lockdown για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Επίσης οι θέσεις εργασίας, που απενεργοποιήθηκαν, θα επανέλθουν εν μέρει, με χαμηλότερους μισθούς, χωρίς παροχές, με μερική απασχόληση, ενώ γενικά θα μεγαλώσει η ανασφάλεια για τις θέσεις εργασίας και τα εισοδήματα και τους μισθούς (συνέντευξη του Roubini στο BBC).
Με αυτά τα δεδομένα το γυναικείο φύλο θα υποστεί τις οικονομικές παρενέργειες με μεγαλύτερη ένταση και σε ανάλογη έκταση.
Βέβαια ο κίνδυνος, που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες με αυτές τις οδυνηρές επιπτώσεις, δεν οφείλεται μόνο στην διαμόρφωση συνθηκών κρίσης στις κοινωνίες λόγω διαφόρων αιτιών, όπως είναι το lockdown λόγω κορωνοϊού, αλλά άπτεται και δομικών στοιχείων του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης.
Συγκεκριμένα, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι κοινωνικές αξίες, οι οποίες λειτουργούν ως βασικές συνιστώσες της παροχής ευκαιριών ανέλιξης στα δύο φύλα και διαμορφώνουν κοινωνικές στάσεις σε σχέση με την θέση και τον ρόλο της γυναίκας στο κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι.
Σε αυτό το πλαίσιο και με την διοχέτευση προτύπων, τα οποία οριοθετούνται από την λογική της κοινωνίας του θεάματος η γυναίκα εργαλειοποιείται με στόχο την κατανάλωση προϊόντων και την απόκτηση ταυτότητας με σημείο αναφοράς τις κάθε φορά ισχύουσες κατευθύνσεις ως προς το θέαμα (μόδα), που σηματοδοτεί η παρουσία της και τις εντυπώσεις, που προκαλεί με το φύλο της στον κοινωνικό της περίγυρο και κυρίως στους άνδρες.
Τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά και προσόντα (π.χ. εργασιακά) υποβαθμίζονται από την κυρίαρχη αντιμετώπιση της γυναίκας ως εργαλείου κατανάλωσης, αποτύπωσης του ενός από τους πυλώνες της σχέσης ανδρός-γυναικός και αναπαραγωγής του είδους. Γι? αυτό και η επιβάρυνση της με τις οικογενειακές υποχρεώσεις είναι πολύ μεγαλύτερη από την ανάλογη των ανδρών, ενώ παράλληλα υποτιμάται η συμβολή της σε άλλους τομείς κοινωνικής και εργασιακής δραστηριοποίησης.
Αυτές οι συνθήκες δρομολογούν ανισότητες σε βάρος της γυναίκας, ενώ ταυτοχρόνως αυξάνουν τον βαθμό διακινδύνευσης ιδιαιτέρως σε περιόδους κρίσης, όπως του κορωνοϊού, ή σε κοινωνίες, στις οποίες ο ρόλος της οριοθετείται και με μεταφυσικού περιτυλίγματος ιδεοληψίες, όπως γίνεται σε χώρες με έντονη διαπλοκή πολιτικής και θρησκείας (ισλαμικές χώρες και άλλες π.χ. Ινδία).
Σε βάθος χρόνου όμως οι κοινωνικές ανισότητες σε συνδυασμό με την μαζοποίηση των κοινωνιών στα μεγάλα αστικά κέντρα και την αύξηση του βαθμού διακινδύνευσης των γυναικών θα οδηγήσουν στην συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής και στην αποδυνάμωση του οικογενειακού μοντέλου στο πλαίσιο του ισχύοντος συστήματος οργάνωσης των κοινωνιών.
Όσο περισσότερο δε αυξάνεται η πολυπλοκότητα της πραγματικότητας, ενώ ο ένας πόλος της οικογένειας περιθωριοποιείται σε σχέση με το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό (π.χ. εκπροσώπηση γυναικών στα κοινοβούλια και σε κυβερνητικές θέσεις) γίγνεσθαι, οι κοινωνικές ανισότητες θα διευρύνονται και θα θέτουν σε κίνδυνο ακόμη και την δημοκρατική λειτουργία.
Στο πλαίσιο αυτών των συνθηκών όμως τίθεται σε κίνδυνο και η βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και κατ? επέκταση του φυσικού περιβάλλοντος. Η εργαλειοποίηση για την αύξηση της κατανάλωσης, χωρίς κάλυψη των βασικών ανθρώπινων αναγκών και λειτουργικές κοινωνικές ισορροπίες οδηγεί σε αδιέξοδα, που είναι δύσκολα διαχειρίσιμα στο πολιτικό πεδίο.
