Κοινωνικές αξίες και διαχείριση κρίσεων

Του Χρίστου Αλεξόπουλος

Η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) εκτός από τις οδυνηρές επιπτώσεις, που έχει στην υγεία και γενικότερα στην ζωή του ανθρώπου, λειτουργεί και ως καταλύτης για την ανάδειξη των ανισορροπιών και των ζωτικής σημασίας προβλημάτων του μοντέλου οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών καθώς και των αξιών, που διέπουν την κοινωνική δραστηριοποίηση και τις σχέσεις των ανθρώπων.

Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των κοινωνικών ανισορροπιών είναι από το ένα μέρος η στάση των νέων σε σχέση με την αντιμετώπιση της πανδημίας και οι επιπτώσεις της σε άλλες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες είναι πιο ευάλωτες, όπως είναι οι ηλικιωμένοι πολίτες και όσοι έχουν υποκείμενα νοσήματα και από το άλλο οι εκκλήσεις από τον χώρο της πολιτικής και όχι μόνο, για την επίδειξη της δέουσας προσοχής από τους νέους και την ανάληψη των ευθυνών, που τους αναλογούν ως άτομα, για την μη διάδοση του κορωνοϊού.

Ουσιαστικά ζητείται από τους νέους, ως άτομα, η ανάληψη της ευθύνης, που τους αναλογεί, χωρίς όμως να οικοδομείται η κοινωνική συνείδηση πάνω σε ανάλογου προσανατολισμού και περιεχομένου κοινωνικές αξίες, οι οποίες διαμορφώνονται στο πλαίσιο διεργασιών στις τοπικές κοινωνίες, ώστε να εκφράζουν τις ανάγκες τους και να είναι αποτέλεσμα κοινωνικού διαλόγου και συναινέσεων.

Στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα οι κοινωνικές αξίες έχουν υποκατασταθεί από τα καταναλωτικά πρότυπα στο πλαίσιο της λογικής της κοινωνίας του θεάματος, τα οποία διοχετεύονται μαζικά με την βοήθεια των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και της ψηφιακής τεχνολογίας γενικότερα.

Παράλληλα τα διοχετευόμενα πρότυπα δεν γίνονται αντικείμενο ανάλυσης από τους πολίτες και αποδοχής τους μετά από ορθολογικές διεργασίες και κοινωνικό διάλογο στο τοπικό επίπεδο.

Το σύγχρονο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης δεν προωθεί την καλλιέργεια της ορθολογικής σκέψης για την διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης και την χρησιμοποίηση της ως μέσου για την κατανόηση και την αξιολόγηση της συλλογικής βίωσης της πραγματικότητας.

Με αυτά τα δεδομένα είναι ερμηνεύσιμη η στάση των νέων και η εικόνα της μαζοποίησης στο πλαίσιο των διαφόρων μορφών βίωσης του ελεύθερου χρόνου τους. Δεν ωφελεί η περισσότερο επικοινωνιακού χαρακτήρα επένδυση στο συναίσθημα ως προς τις επιπτώσεις της στάσης των νέων στην περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19) σε «παππούδες και γιαγιάδες», όταν το μοντέλο οργάνωσης των κοινωνιών και οι αξίες, που τις διέπουν, έχουν διαμετρικά αντίθετο προσανατολισμό.

Πολύ μεγαλύτερο ειδικό βάρος και επιρροή στην οπτική προσέγγισης και διαχείρισης της πραγματικότητας από τους νέους έχουν τα κοινωνικά πρότυπα με αξιακή λειτουργία, όπως είναι ο ευδαιμονισμός (με οπτική υλικής ευημερίας) σε συνδυασμό με τον ατομικισμό και τον καταναλωτισμό.

Ο ευδαιμονισμός, ως τρόπος ζωής και παράγωγο των σύγχρονων καταναλωτικών κοινωνιών, οριοθετεί σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική δραστηριοποίηση των νέων και όχι μόνο. Παράλληλα ο ατομικισμός υπερβαίνει κατά πολύ την κοινωνική συνείδηση ως βασική κοινωνική αξία στις καταναλωτικές και μαζοποιημένες κοινωνίες του θεάματος στην ιστορική περίοδο, που διανύει η ανθρωπότητα.

Γι? αυτό η διαγενεακή αποστασιοποίηση σε συνδυασμό με την μη οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης και ανάλογης οπτικής ως προς τις ατομικές ευθύνες οδηγεί σε κοινωνικές ανισορροπίες, οι οποίες δεν συμβάλλουν στην συνεκτική διαχείριση κρίσεων, όπως η πανδημία του κορωνοϊού.

Παράλληλα οι διάφορες γενιές δεν έχουν την ίδια προσέγγιση και διαχείριση της δυναμικής της εξέλιξης, με αποτέλεσμα την διεύρυνση της μεταξύ τους απόστασης. Είναι εντελώς διαφορετική η βίωση της πραγματικότητας από τις διάφορες γενιές και ιδιαιτέρως της νέας γενιάς σε αντιδιαστολή με αυτήν της τρίτης ηλικίας. Λόγω της ταχύτητας της εξέλιξης ο τρόπος βίωσης της πραγματικότητας (π.χ. με την εμπλοκή της ψηφιακής τεχνολογίας και την «παγκοσμιοποίηση» του τρόπου ζωής ιδιαιτέρως στους νέους) είναι διαφορετικός και συμβάλλει στην ενίσχυση της μεταξύ τους αποξένωσης.

Ενισχυτικά προς αυτή την κατεύθυνση της μη λειτουργίας των γενεών ως «ενιαίας» ανθρώπινης οντότητας κινείται και η οπτική του βιολογικού χρόνου ως σημείου αναφοράς για την ευημερία. Η διάρκεια της ατομικής ζωής είναι και το όριο για την επίτευξη της ευημερίας, ανεξάρτητα από τις πιθανές επιπτώσεις σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου.

Αρκεί να ληφθούν υπόψη τα μεγάλα παγκόσμιας εμβέλειας προβλήματα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι πολυδιάστατες επιπτώσεις της τόσο στον άνθρωπο όσο και στην βιοποικιλότητα και θα γίνουν ορατές οι διαγενεακές ανισορροπίες και ποια προοπτική για το μέλλον «κληρονομεί» η νέα γενιά, από την οποία ζητείται η ανάληψη ευθύνης στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της κρίσης του κορωνοϊού.

Με αυτά τα δεδομένα ως προς τις κοινωνικές αξίες ή ακόμα καλύτερα τα πρότυπα, που διοχετεύονται, η διαχείριση των κάθε φορά αναδυόμενων κρίσεων λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι πολύ δύσκολη και με μεγάλο κόστος (ανθρώπινο, οικονομικό κ.λ.π.), διότι προϋποθέτει ατομικά και συλλογικά υποκείμενα με εντελώς διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά από αυτά, που διαθέτουν  τώρα, τα οποία είναι σε θέση με γνώση και συνείδηση της πραγματικότητας και των επιπτώσεων των επιλογών και δραστηριοτήτων τους να εκφράσουν και να πραγματώσουν το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.

Για να έχει όμως αυτά τα χαρακτηριστικά τόσο η ατομική όσο και η συλλογική λειτουργία, οι σύγχρονες κοινωνίες πρέπει να υπερβούν την λογική της εργαλειοποίησης των πολιτών στο πλαίσιο των διαφόρων κοινωνικών ρόλων, που διεκπεραιώνουν και να αποστασιοποιηθούν από τον συστημικό πραγματισμό των προτύπων, που διοχετεύονται με στόχο την λειτουργικότητα και την οικονομική απόδοση των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων. Πολύ πιο λειτουργικό και με βιώσιμη προοπτική για τις κοινωνίες είναι η παραγωγή κοινωνικών αξιών με βάση τις ανθρώπινες και κοινωνικές ανάγκες.

Σε αυτό το πλαίσιο θα είναι εφικτή η ανάληψη της ευθύνης, που αναλογεί στους πολίτες είτε ως άτομα είτε ως συλλογικότητες (κοινωνία πολιτών) για την κατεύθυνση και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της πορείας προς το μέλλον, με αποτέλεσμα την πραγμάτωση της δημοκρατικής λειτουργίας και την μείωση του υψηλού βαθμού διακινδύνευσης των σύγχρονων κοινωνιών.