Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Σε συνθήκες κρίσης, όπως είναι η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) ή οι επικίνδυνες ανισορροπίες στο κλίμα, διαπιστώνεται μια τάση απόδοσης ευθυνών για την πρόκληση τους γενικά και αόριστα σε κοινωνικές ομάδες ή κοινωνικά συστήματα, χωρίς η κριτική να συγκεκριμενοποιείται ως προς τα γενεσιουργά αίτια, ούτε και να εξετάζεται η ατομική εμπλοκή στο πλαίσιο της δραστηριοποίησης στα διάφορα κοινωνικά συστήματα.
Ιδιαίτερο ρόλο στην διαμόρφωση αυτών των συνθηκών παίζουν το πολιτικό σύστημα και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, διότι ο λόγος, που εκπέμπουν, απευθύνεται και επηρεάζει ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Στο ίδιο μήκος βέβαια και μάλιστα σε υψηλό βαθμό ανεξέλεγκτα, κινούνται και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στην αναζήτηση της κοινωνικής ευθύνης και την άσκηση κριτικής με αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά ο εκφερόμενος λόγος είναι ηθικολογικός και γενικόλογος, χωρίς να στηρίζεται στην ανάλυση της πραγματικότητας και τις επιπτώσεις της στο ατομικό πεδίο.
Η κοινωνική ευθύνη όμως αποκτά περιεχόμενο από τις ηθικές αξίες, που παράγονται στις τοπικές κοινωνίες και λειτουργούν ως σημεία προσανατολισμού για την ατομική, συλλογική και θεσμική στάση ως προς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.
Δηλαδή η κοινωνική ευθύνη δεν περιορίζεται μόνο στο ατομικό επίπεδο, αλλά αποτελεί συστατικό στοιχείο στην συλλογική και στην θεσμική λειτουργία. Για τις συνθήκες, που διαμορφώνονται στην βιωνόμενη πραγματικότητα, συμβάλλουν επίσης οι θεσμοί (π.χ. κρατικοί) και οι δομές της κοινωνίας πολιτών με την στάση τους στο πλαίσιο της δραστηριοποίησης τους στους διάφορους τομείς της δυναμικής της εξέλιξης.
Για παράδειγμα η πελατειακού τύπου λειτουργία των κρατικών δομών και του πολιτικού συστήματος ευδοκιμεί με την συμβολή όλων (ατόμων, συλλογικοτήτων και θεσμών). Για αυτό δεν δρομολογούνται αντιδράσεις στο πλαίσιο της δημοκρατικής λειτουργίας, οι οποίες θα ωθήσουν στην αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του κράτους και του πολιτικού συστήματος.
Οι όποιες αλλαγές μπορούν να γίνουν μόνο με την ενεργοποίηση των πολιτών και των συλλογικών μορφών λειτουργίας των κοινωνιών στο πλαίσιο του δημοκρατικού διαλόγου και την διαμόρφωση κοινωνικών πλειοψηφιών, οι οποίες θα εκφρασθούν και στο επίπεδο της λήψης πολιτικών αποφάσεων, που δεσμεύουν την κοινωνική δυναμική σε όλους τους τομείς ανάπτυξης της.
Αυτό σημαίνει, ότι η αναζήτηση της κοινωνικής ευθύνης από το ένα μέρος είναι εφικτή με εργαλείο την ορθολογική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας και των επιπτώσεων της στο ατομικό πεδίο και από το άλλο άπτεται του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και των ηθικών αξιών, που το διαπερνούν ως προς την διαμόρφωση κοινωνικών τάσεων και ατομικών στάσεων.
Για παράδειγμα κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19), όταν τα κρούσματα ακολουθούν με εντυπωσιακό τρόπο ανοδική πορεία (π.χ. 7.335 κρούσματα στις 8.11.2021 και 8.613 την επόμενη ημέρα), ενώ οι εμβολιασμοί μένουν στατικοί, επιρρίπτονται οι ευθύνες στους ανεμβολίαστους. Γίνεται συνεχώς λόγος για έλλειψη κοινωνικής συνείδησης και ευθύνης.
Δεν αναπτύσσεται επαρκής προβληματισμός για τα αίτια αυτής της στάσης, τα οποία σχετίζονται με το αξιακό πλαίσιο, που διέπει την κοινωνική πραγματικότητα και την μη καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της συνευθύνης των πολιτών για τις συνθήκες ζωής και τους συνανθρώπους τους στις τοπικές κοινωνίες.
Η ευθύνη για την διαμόρφωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών στις κοινωνικές συνθήκες προσεγγίζεται ως συλλογική και απρόσωπη χωρίς να συγκεκριμενοποιείται, ενώ η ανεπαρκής παρουσία της αποδίδεται στην ανυπαρξία ηθικής στους άλλους.
Αυτές οι συνθήκες δείχνουν, ότι η κοινωνία δεν λειτουργεί ως συλλογικό υποκείμενο, το οποίο έχει συνειδητοποιήσει και εκφράζει το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον με ενσωματωμένο σε αυτά και το ατομικό, διότι δραστηριοποιείται ως ένα μαζοποιημένο σύνολο με ανάλογο σύστημα κοινωνικών αξιών.
Στα σύγχρονα μεγάλα αστικά κέντρα με τα εκατομμύρια κατοίκους τα πρότυπα του μονοδιάστατου προσανατολισμού στον καταναλωτισμό σε συνδυασμό με την λογική της κοινωνίας του θεάματος προσδίδουν περιεχόμενο και νόημα στην ζωή και την κοινωνική δραστηριοποίηση τους.
Ο προσανατολισμός όμως σε αυτή την οπτική βίωσης της σύγχρονης πολυδιάστατης σύνθετης πραγματικότητας δεν συμβάλλει στην οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης και ανάλογης ευθύνης στην ατομική, στην συλλογική και στην θεσμική λειτουργία.
Πολύ περισσότερο δεν ωθεί στην αυτοκριτική και στην αναζήτηση των αιτίων της μη ανάληψης της κοινωνικής ευθύνης σε όλα τα επίπεδα, από το ατομικό και το συλλογικό έως το θεσμικό. Είναι πολύ πιο εύκολο και βολικό «το πέταγμα της μπάλας στην εξέδρα», η οποία λειτουργεί ως μάζα.
Μόνο που με αυτό τον τρόπο δεν αλλάζουν τα αρνητικά κοινωνικά δεδομένα, αλλά αναπαράγεται η αδιέξοδη πραγματικότητα, που προκαλεί την μη συνειδητοποίηση και ανάληψη της κοινωνικής ευθύνης από τους πολίτες, τις συλλογικές μορφές έκφρασης και τους θεσμούς και την μη άσκηση αυτοκριτικής για τις προκαλούμενες ανισορροπίες, οι οποίες απειλούν την ομαλή και βιώσιμη πορεία στην προοπτική του χρόνου.
Πηγή: metarithmisi.gr
 ή οι επικίνδυνες ανισορροπίες στο κλίμα, διαπιστώνεται μια τάση απόδοσης ευθυνών για){kind=link}