Του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
Η κρίση του Covid-19, η οποία δεν τελειώνει δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της, δίνει ιδιαίτερη οξύτητα σε άλλες τρεις κρίσεις με τις οποίες φαίνεται άρρηκτα συνδεδεμένη σήμερα.
Κρίση του καπιταλισμού, πρώτα από όλα. Στη διάρκεια ενός χρόνου, όχι μόνο περισσότεροι από 3 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, άλλοι έχασαν την εργασία τους, οι επιχειρήσεις (συνήθως μικρές, μεσαίες και πολύ μικρές) έκλεισαν και σε ορισμένες χώρες που μπόρεσαν να περιορίσουν τις επιπτώσεις του ιού, η οικονομική απόγνωση έχει ωθήσει τα ποσοστά των αυτοκτονιών. Θα έπρεπε να ήταν μια στιγμή παγκόσμιας αλληλεγγύης και προσπαθειών ανακούφισης. Δεν έχουμε δει ακόμη τον κόσμο να δεσμεύεται για μια παγκόσμια κατάπαυση του πυρός, οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν σε πολλά μέρη του κόσμου, ενώ υπήρξαν μορατόριουμ για το χρέος για τις φτωχότερες χώρες, δεν βλέπουμε ακόμη την πλήρη ακύρωση. Επίσης, οι εργαζόμενοι της υγείας δεν έχουν στηριχθεί και εξοπλισθεί κατάλληλα στον καθημερινό αγώνα τους για καλύτερη νοσοκομειακή περίθαλψη των ασθενών.
Ακόμη και οι δημοκρατικές αξίες έχουν διαβρωθεί από αυτή την παγκόσμια υγειονομική κρίση. Η καταστολή και η βία εξακολουθούν να είναι η κοινή απάντηση ορισμένων κυβερνήσεων σε αιτήματα του κόσμου, καθώς αυταρχικά καθεστώτα και ιδέες ανθίζουν σε όλο τον πλανήτη. Η συμμετοχή των πολιτών είναι περιορισμένη και οι κοινότητες δεν μπορούν να αποφασίσουν για το μέλλον τους, καθώς ορισμένες επιχειρήσεις (πολύ μεγάλου μεγέθους) έχουν μεγαλύτερη επιρροή από αυτές.
Στη συνέχεια, οικολογική κρίση. Μετά από μια μικρή μείωση, οι εκπομπές άνθρακα αυξήθηκαν ξανά το 2021. Αντιμέτωπα με την απειλή της υπερθέρμανσης του πλανήτη σχεδόν 3C μέχρι το τέλος του αιώνα, τα κράτη που συναντήθηκαν στη Γλασκόβη το Νοέμβριο (COP26), έκριναν ότι πρέπει να δράσουν επειγόντως. Ωστόσο, το περασμένο καλοκαίρι, με τα φαινόμενα των πυρκαγιών, του καύσωνα, των πλημμυρών, μας έδωσε μια γεύση από σενάριο αποκάλυψης. Αντιμέτωποι με τους κλιματικούς κινδύνους, η λογική του «με κάθε κόστος» πρέπει να εφαρμοστεί χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, Α. Γαλαριώτης, κλιματικοί κίνδυνοι και χρηματοοικονομική, Ναυτεμπορική, Τρίτη 16 Νοεμβρίου 2021).
Τέλος, δημοκρατική κρίση. Η κρίση του κορωνοϊού θέτει υπό πίεση την καθημερινότητα του κόσμου, την εργασία του, τις κοινωνικές του σχέσεις. Υπονομεύει επίσης την ιδέα της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Ποιος θα το πίστευε ότι το περπάτημα στο δρόμο θα μπορούσε να γίνει, εν μια νυκτί, απαγορευμένο, τιμωρούμενο με πρόστιμο. Μέσα σε λίγες εβδομάδες ανατράπηκαν συνήθειες και πεποιθήσεις που κάποτε πίστευαν ότι κρατούνταν βαθιά.
Οι επιταγές της δημόσιας υγείας συγκρούονται με δημοκρατικές αρχές τόσο θεμελιώδεις όσο η ελευθερία και η προστασία της ιδιωτικής ζωής. Στην Ευρώπη, η Τσέχικη Δημοκρατία ανακοίνωσε αρχικά την πρόθεσή της να αναπτύξει ένα ισχυρό, παρεμβατικό εργαλείο παρακολούθησης, χρησιμοποιώντας δεδομένα τοποθεσίας από κινητά τηλέφωνα για την παρακολούθηση των κινήσεων των φορέων του ιού, προκειμένου να εντοπίσει τις επαφές που είχε το άτομο και να περιορίσει την εξάπλωση της πανδημίας. Παρόμοιο ενδιαφέρον έχουν εκφράσει και άλλες χώρες της Ευρώπης. Αυτές είναι οι τρεις κρίσεις, που θα πρέπει να βρίσκονται στην καρδιά των συζητήσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Όμως, τίθεται επιπλέον το θέμα της παγκόσμιας ανάπτυξης για το 2022, η οποία θεωρείται μια χρονιά με ρίσκο.
Ανάπτυξη με ρίσκο
Στην πανδημία του Covid-19, προστίθεται ο πληθωρισμός, οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι δυσκολίες εφοδιασμού. Μετά από μια εξαιρετική ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας το 2021, η οποία έφθασε στο 5,9%, η τροχιά ανάκαμψης αναμένεται να αποδυναμωθεί φέτος. Το ΔΝΤ προειδοποίησε το Δεκέμβριο του 2021 ότι θα μειώσει τις προβλέψεις του — αρχικά ήταν στο 4,9% για το 2022 – λόγω της εμφάνισης της παραλλαγής Omicron, και η ΕΚΤ αναφέρει τώρα ασθενέστερη δραστηριότητα από την αναμενόμενη στη ζώνη του ευρώ, τουλάχιστον στην αρχή του έτους.
Κίνδυνος πληθωρισμού
Στην αρχή της πανδημίας, το 2020, οι οικονομολόγοι φοβήθηκαν διαδοχικές χρεοκοπίες επιχειρήσεων και μαζική ανεργία. Τελικά είναι ο πληθωρισμός, που τροφοδοτείται από τις αυξανόμενες τιμές της ενέργειας και τις διαταραχές της αλυσίδας εφοδιασμού, που είναι η κύρια απειλή στην αρχή του έτους. Έφθασε το 2021, στο τέλος του έτους 6,8%, πέρα από τον Ατλαντικό, ρεκόρ εδώ και σαράντα χρόνια και σχεδόν 5% στην ευρωζώνη. Οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ της μείωσης της στήριξής τους στην οικονομία για να επιβραδύνουν την άνοδο των τιμών ή, αντίθετα, θα διατηρήσουν μια διευκολυντική νομισματική πολιτική για να στηρίξουν την εύθραυστη ανάκαμψη.
Κίνδυνος ελλείψεων
Ενώ οι περισσότερες από τις πλούσιες χώρες του ΟΟΣΑ έχουν επιστρέψει στα προ-πανδημίας επίπεδα ΑΕΠ, η ανάκαμψη είναι πολύ πιο αργή για τις φτωχές και τις αναδυόμενες χώρες, με τα χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού και τους περιορισμένους πόρους για την υποστήριξη και την επανεκκίνηση της δραστηριότητας.
Ο κίνδυνος ελλείψεων είναι η απροσδόκητη συνέπεια των μαζικών σχεδίων τόνωσης που έχουν τεθεί σε εφαρμογή στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Η κατανάλωση των νοικοκυριών έχει διατηρηθεί με τη μετάβαση, κατά τη διάρκεια των lockdown, από τις υπηρεσίες στα καταναλωτικά αγαθά. Η Ασία, με τα λιμάνια της προσωρινά κλειστά ή συμφορημένα, δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί με αυτή τη ζήτηση και οι ελλείψεις αυξήθηκαν. Η έλλειψη ημιαγωγών που κατασκευάζονται κυρίως στην Ασία, έχει υποχρεώσει την αυτοκινητοβιομηχανία να μειώσει την παραγωγή της, κοστίζοντας σχεδόν 200 δισεκατομμύρια δολάρια (176,8 δισεκατομμύρια ευρώ). Μερικές εταιρείες όπως η Renault και η Honda υπέγραψαν συμφωνίες με τον Αμερικάνο κατασκευαστή ημιαγωγών Qualcomm ώστε να ελαχιστοποιήσουν το πρόβλημα παραγωγής αυτοκινήτων. Άλλες ελλείψεις προέρχονται από τις θαλάσσιες μεταφορές. Ο δείκτης Baltic Dry, ο οποίος υπολογίζει τη μέση τιμή ενός ταξιδιού με κοντέινερ 40 ποδιών, έχει χάσει το 17% της αξίας του από το Σεπτέμβριο του 2021, ενώ είχε τετραπλασιαστεί τους πρώτους εννέα μήνες του έτους.
Γεωπολιτικές εντάσεις
Οι διπλωματικές εντάσεις οδηγούν σε αυξανόμενο αριθμό εμπορικών αντιποίνων. Όταν η Αυστραλία ζήτησε μια διεθνή έρευνα για την προέλευση του κορωνοϊού το 2020, η Κίνα απάντησε μπλοκάροντας όλες τις αγορές αυστραλιανού άνθρακα ή επιβάλλοντας δασμούς στις εισαγωγές βόειου κρέατος ή κρασιού. Στη συνέχεια το Δεκέμβριο του 2021, η ίδια χώρα εμπόδισε την εκφόρτωση εμπορευμάτων από τη Λιθουανία για να τιμωρήσει το κράτος της Βαλτικής επειδή είχε πλησιάσει την Ταϊβάν.
Πιο γενικά, οι οικονομικές κυρώσεις χρησιμοποιούνται ως μέσο πίεσης για την επίλυση διπλωματικών διαφορών (παράδειγμα: η σύγκρουση Biden, Poutine για την Ουκρανία).
Συμπερασματικά, οι κρίσεις και οι κίνδυνοι πρόκειται να επηρεάσουν την ανάπτυξη για το 2022. Η εμπιστοσύνη έχει κάπως «κτυπηθεί», καθώς η Omicron αυξάνει τον κίνδυνο συγκράτησης της ζήτησης και διαταραχών της αλυσίδας εφοδιασμού. Ωστόσο, οι οικονομίες σε όλο τον κόσμο είναι πιο ανθεκτικές από ότι στην αρχή της πανδημίας. Η σοβαρότητα των περιορισμών που επιβλήθηκαν για την κάμψη ενός επιδημικού σοκ έχει μειωθεί και ότι το οικονομικό κόστος που προκαλείται από τους περιορισμούς έχει μειωθεί, καθώς οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά έχουν προσαρμοστεί (S&P Global Ratings).
*Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
