Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου
Θα αντέξει τελικά η φιλελεύθερη δημοκρατία; Προσωπικά εχω πλεον πολλές επιφυλάξεις. Σχεδόν παντού στον κόσμο λαϊκίστικα κινήματα έχουν, με διάφορους τρόπους, αρχίσει να κυριαρχούν στην πολιτική ζωή. Το “κατεστημένο” έχει περίπου γίνει στόχος όλων σχεδόν των αντιπολιτευόμενων κομμάτων που τείνουν να υιοθετήσουν φυσιογνωμίες πολεμίων του συστήματος – ανεξάρτητα αν τα περισσότερα αποτελούν δημιουργήματα των προνομιούχων κοινωνικών τάξεων που αποτελούν προϊόντα αυτών των συστημάτων!
Αφού λοιπόν όλοι οι λεγόμενοι αντι-συστεμικοί πολιτικοί μηχανισμοί αποτελούν προϊόντα του συστήματος, δηλαδή του πλέγματος των καθιερωμένων προνομίων και κοινωνικών ευνοϊών, γιατί υπάρχει ανησυχία; Η αιτία είναι ακριβώς στο ενδεχόμενο να περιθωριοποιηθεί η δημοκρατία, να αρχίσουν να περιφρονούνται ανοιχτά οι θεσμοί και να καθιερωθούν πρότυπα αυταρχικά. Λαϊκίστικες συμπεριφορές που αγκαλιάζουν εξιδανικευμένα εθνικά πρότυπα και ισχυρισμούς περί αλάθητου του ηγέτη και τυφλής εμπιστοσύνης στις επιλογές του μπορούν να οδηγήσουν σε λάθος δρόμους. Ο ηγέτης θα φαίνεται πως σφυρηλατεί μιά στενή σχέση με τους “σωστούς” η “καλούς” πολίτες. Αγνοώντας η σπρώχνοντας σιγά σιγά τους άλλους στο περιθώριο. Οι λαϊκιστές (αντισυστεμικοί) ηγέτες αρχίζουν να ισχυρίζονται πως ομιλούν για τον λαό, έχοντας απ’ ευθείας γνώση της βούλησής του και των αναγκών του. Αυτονόητα, αυτή η απ’ ευθείας συνεννόηση περιθωριοποιεί η και εξαφανίζει την ανάγκη μεσολαβητών για την έκφραση των λαϊκών σκέψεων και επιθυμιών.
Σύμφωνα και με μία εξαιρετική μελέτη της Nadia Urbinati (“Me, The People: How Modern Populism Transforms Democracy”. Harvard, 2019) (Εγώ, Ο Λαός: Πως ο Σύγχρονος Λαϊκισμός Διαστρεβλώνει την Δημοκρατία) για έναν τέτοιο ηγέτη είναι εντελώς άχρηστα τα κόμματα, τα ανεξάρτητα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και όλοι οι άλλοι μαζικής φύσεως φορείς. Ο ηγέτης γνωρίζει τις ανάγκες του λαού και μπορεί άμεσα να τις εκφράζει. Αυτό φθάνει ακόμη και στους μηχανισμούς του κράτους, που θα μπορεί να τους αγνοεί η και να τους αναπροσαρμόζει κατά τις επιθυμίες του. Έχουμε διαπιστώσει εξ’ άλλου πως έχουν υπάρξει περιπτώσεις που τέτοια φαινόμενα έχουν πραγματοποιηθεί. Ο Πρόεδρος Τράμπ, στην πρώτη του θητεία, αγνοούσε το State Department και χρησιμοποιούσε τα προσωπικά του τιτιβίσματα (από την πλατφόρμα Twitter, τώρα Χ) για να διαμορφώνει εξωτερική πολιτική. Το είχε μάλιστα αυτό δημόσια παραδεχθεί σε συνέντευξη τύπου. Κατά την κρίση του μάλιστα, ο λαϊκιστής ηγέτης μπορεί να καταγγέλει όλους τους παραπάνω πως προδίδουν, υπονομεύουν η και διαβρώνουν τα πραγματικά συμφέροντα του απλού πολίτη – που αυτός φροντίζει και εκπροσωπεί.
Στην Ελλάδα το κίνημα έχει πάρει μια πολύ χειρότερη μορφή. Στόχος είναι οι θεσμοί, που προβάλλεται από τους αμφισβητίες πως δεν λειτουργούν. Σύμφωνα πάντα με τα συμφέροντά και τις επιδιώξεις τους. Η μπάλα έτσι παίρνει και την δημόσια διοίκηση στο σύνολό της. Η ακυβερνησία καθίσταται ιδανικό με στόχο τους πολιτικούς, όσους κυβέρνησαν τουλάχιστον, και με τον λαό στο σύνολο του εντελώς αμέτοχο των αδιεξόδων. Ανεξάρτητα πόσο απείθαρχος είναι και επιρεπής στην παραβίαση κάθε κανόνα και στην έλξη της διαφθοράς.
Βέβαια, οι κυβερνήσεις που πέφτουν σε χέρια λαικιστών ηγετών δεν ταυτίζονται με τις δικτατορίες ούτε και μοιάζουν με καθεστώτα φασιστικά. Εν τούτοις, επειδή εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από την βούληση και το όποιο “θέλω” του ηγέτη, υιοθετούν συμπεριφορές επικίνδυνα αυταρχικές. Η προθυμία τους να παραγνωρίζουν η και να περιθωριοποιουν τις επιθυμίες και τα συμφέροντά όλων εκείνων που δεν περιλαμβάνονται σε αυτό που ο ηγέτης θεωρεί “σωστούς” πολίτες, οδηγεί συχνά στα άκρα τους θεσμούς. Όπως επισημαίνει η Urbinati, έτσι επιβιώνει εντελώς οριακά η συνταγματική δημοκρατία και ανοίγει ένας ευδιάκριτος δρόμος για την κυριαρχία ενός είδους απολυταρχισμού καθεστώτος.
