Του Πλάτωνος Τήνιου*
Κανείς δεν θέλει την ακρίβεια. Όλοι απεύχονται εξίσου τον πληθωρισμό. Μπορούμε να καταπολεμήσουμε το ένα χωρίς να προκαλέσουμε το άλλο; Καθώς ο κόσμος βγαίνει από την πανδημία, παντού εμφανίζονται κύματα ανατιμήσεων. Διακαής πόθος των υπουργών Οικονομικών και των κεντρικών τραπεζιτών είναι αυτά να αποδειχθούν απλώς παροδικά και η πίεση στις τιμές να έχει κοπάσει το καλοκαίρι του 2022. Ανομολόγητος φόβος είναι μήπως το πανδημικό τσουνάμι δεν είναι παρά προάγγελος πληθωριστικής καταιγίδας. Εφιάλτης, μήπως τα μέτρα κατά της ακρίβειας υποδαυλίζουν τον πληθωρισμό.
Τι είναι αυτό που χωρίζει την ακρίβεια από τον πληθωρισμό;
Η ακρίβεια είναι κατάσταση – μια πραγματικότητα που διαπιστώνεται ήδη από απλή επίσκεψη στα μαγαζιά: Οι τιμές είναι ψηλότερες από ό,τι ήταν πριν από λίγους μήνες.
Αντιθέτως, ο πληθωρισμός είναι διαδικασία: επίμονη διαχρονική τάση οι τιμές να ανεβαίνουν. Και επειδή οι τιμές δεν ανεβαίνουν μόνες τους, αλλά πρέπει κάποιος να τις ανεβάσει, ο πληθωρισμός είναι Κοινωνική και πολιτική διαδικασία. Σε αυτή εργαζόμενοι προσπαθούν να αμυνθούν απέναντι στην ακρίβεια, όμως οι αυξήσεις των μισθών διογκώνουν το κόστος παραγωγής, το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε νέες αυξήσεις τιμών και νέα ακρίβεια. Ένας φαύλος κύκλος, δηλαδή, όπου η δικαιολογημένη προσπάθεια του καθενός να διασφαλίσει τη θέση του τροφοδοτεί νέο κύκλο μιας περιδίνησης. Χάνουν όλοι εξαιτίας της ανασφάλειας. Μεγάλοι χαμένοι όσοι έχουν περιορισμένη πιθανότητα αντίδρασης επειδή τα εισοδήματά τους δεν μεταβάλλονται εύκολα- συνταξιούχοι, ομολογιούχοι, άτομα με εισόδημα που εξαρτάται από μακροχρόνια συμβόλαια.
Πού βασίζεται η αισιοδοξία ότι το σημερινό κύμα δεν οδηγεί σε πληθωρισμό; Οι ειδικές συνθήκες της πανδημίας έχουν συμπιέσει τις δυνατότητες παραγωγής και καταπονήσει τις εφοδιαστικές αλυσίδες, μειώνοντας την προσφορά. Το τέλος του εγκλεισμού ενθαρρύνει την αποσυμπίεση των καταναλωτών δίνοντάς τους ευκαιρίες να ξοδέψουν τα χρήματα της αναγκαστικής αποταμίευσης. Έτσι οδηγούμαστε σε έξαρση της ζήτησης. Όταν πολλά χρήματα αναζητούν περιορισμένα προϊόντα, έχουμε ανατιμήσεις, δηλαδή ακρίβεια. Η επιστροφή στην κανονικότητα θα επαναφέρει τόσο τις παραγωγικές ικανότητες όσο και την κατανάλωση στα παλιά τους επίπεδα. Αν είναι έτσι, το κύμα ακρίβειας θα αποδειχθεί απλώς η τελευταία οικονομική παρενέργεια της πανδημίας αυτή, όπως και οι προηγούμενες, θα υπερνικηθεί με κρατικές επιδοτήσεις που στηρίζουν το εισόδημα. Το τέλος της αναστάτωσης οδηγεί πίσω στην κατάσταση του 2019, με σταθερές τιμές και σχεδόν μηδενικά επιτόκια. Έτσι τουλάχιστον ελπίζουν όλοι.
O κίνδυνος είναι το σαγηνευτικό αφήγημα της παροδικότητας να αποκρύπτει τεκτονικές αλλαγές που ίσως καθιστούν το 2022 ριζικά διαφορετικό από το 2019. Αν είναι έτσι, δεν αρκεί να χρηματοδοτηθεί η αναστάτωση κατά τους επόμενους μήνες, αλλά να σχεδιαστεί ουσιαστικότερη προσαρμογή και στιβαρή νομισματική παρέμβαση. Αλλιώς καραδοκεί πληθωρισμός.
Η ενεργειακή κρίση του 1973 διέκοψε δεκαετίες σταθερότητας των τιμών. Και τότε κυριάρχησε η επίκληση της συγκυρίας: ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος, η υποτίμηση του δολαρίου, ο βαρύς χειμώνας. Η εθελοτυφλία και η άρνηση προσαρμογής σε νέα δεδομένα τροφοδότησαν είκοσι πέντε χρόνια πληθωρισμού σε όλον τον κόσμο. Χειρότερα στην Ελλάδα.
Λέγεται ότι μεταξύ κρίσεων μεσολαβεί μια γενιά- έτσι ώστε να έχουν αποστρατευτεί όσοι χειρίστηκαν την προηγούμενη. Από το 1973 είναι δύο.
*οικονομολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
