Του Λάμπρου Ρόιλου*
Η απόφαση της κυβέρνησης να επιβάλει πρόστιμο 100 € το μήνα, επ’ αόριστον, σε ανεμβολίαστους της ηλικιακής ομάδος άνω των 60, ασφαλώς στοχεύει στην υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού, με σκοπό αφενός: (α) Την διασφάλιση της συνέχισης της οικονομικής δραστηριότητας, χωρίς μερικό ή γενικό λοκντάουν. (β) Την ιατρική προφύλαξη της πιο ευάλωτης αυτής ομάδος.
Ας σκεφτούμε όμως, ακόμα και εμείς οι πλήρως εμβολιασμένοι (ιδιαίτερα αυτοί της ίδιας ηλικιακής ομάδος), κατά πόσον το μέτρο αυτό είναι συνταγματικό, σύμφωνο με τις αρχές της βιοηθικής και πρόσφορο για τον πιο πάνω κυβερνητικό στόχο, που μοιάζει να είναι στην λαϊκή λογική του «πονάει χέρι; κόβει χέρι».
Το μήνυμα της Πρόεδρου του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Κεντρικής Μακεδονίας, Β.Νάκου με αφορμή την παγκόσμια ημέρα 3ης ηλικίας (1η Οκτωβρίου) ήταν:-«Ο σεβασμός στους ηλικιωμένους, στην τρίτη ηλικία, είναι δείγμα πολιτισμού και ωριμότητας του κοινωνικού συνόλου. Δεν είναι υποχρέωση, ούτε ικανοποίηση κάποιας ανάγκης. Είναι μία αυτονόητη αναγνώριση της προσφοράς και του έργου των ανθρώπων, στους οποίους δεν οφείλουμε μόνο την ύπαρξη μας, αλλά και όλα όσα απαρτίζουν την ζωή μας, όπως η ελευθερία που απολαμβάνουμε».
Περί φόβου: Δεν είναι ίδιοι οι λόγοι για τους αρνούμενους τον εμβολιασμό. Π.χ. (1) Άλλοι είναι ελλιπώς ενημερωμένοι.(2) Άλλοι φοβούνται τις σπάνιες έστω, άμεσες σοβαρές παρενέργειες των εμβολίων. (3) Άλλοι αρνούνται φοβούμενοι μελλοντικές άγνωστες σήμερα παρενέργειες (για τις οποίες κανένας επιστήμονας δεν βάζει το χέρι του στην φωτιά). Υιοθετώντας πολλοί από αυτούς τους αρνητές, επιφυλάξεις επιστημόνων για τα «κατεπείγουσας άδειας», (όπως χαρακτηρίστηκαν από τον ΠΟΥ), εμβόλια που χρησιμοποιούν τεχνολογίες οι οποίες ενέχουν ρίσκο, όπως η νανοτεχνολογία και η τεχνητή βιολογία. (Βλέπε και την μελέτη της Υπηρεσίας Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (EPRS) με τίτλο «10 τεχνολογίες για την καταπολέμηση του Κορωνοϊού», (Απρίλιος 2020).(4) Άλλοι λόγω των τρελών θεωριών συνωμοσίας των ΜΚΔ. (5) Άλλοι για θρησκευτικούς λόγους κ.ο.κ..
Ο κοινός όμως παρονομαστής αυτών είναι το αρχαιότερο και βαθύτερο συναίσθημα του ανθρώπου που λέγεται «ΦΟΒΟΣ». Η κινητήριος δύναμη για πολλές ανθρώπινες πράξεις ή παραλείψεις. Είτε είναι ο φόβος για την υγεία του, είτε για την ψυχή του (σύμφωνα με τα θρησκευτικά παράδοξα που κυκλοφορούν, για την αποδοχή του εμβολίου σαν σφράγισμα του θηρίου κ.ο.κ.). Η γνωμοδότηση/σύσταση της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής (της 14/6/21) αναφέρεται στην «ανάγκη προηγούμενης κατανόησης των φόβων και των γενικότερων αντιλήψεων του κοινού εκ μέρους της πολιτείας, προ οιουδήποτε μέτρου υποχρεωτικότητας».
«Ο αρχαιότερος και βαθύτερος φόβος είναι αυτός του αγνώστου» λέει ο συγγραφέας H.P.Lovercraft (1890-1937) και «ο φόβος που έχουμε για κάτι είναι ευθέως ανάλογος με την άγνοιά μας γι’ αυτό» (Τίτιος Λίβιος, Ρωμαίος ιστορικός 59π.χ-17 μ.χ.).
Το πρόστιμο (είτε ποινικό ή διοικητικό) είναι ποινή: Κάθε ποινή έχει (από την φύση της) τιμωρητικό χαρακτήρα (με σκοπό την πρόληψη της παράβασης στο μέλλον) και ας το αρνείται αυτό η κυβέρνηση. Το νέο μέτρο είναι γι’αυτούς σαν να τους λέει: «Αν φοβάσαι, τιμωρήσαι». Επισύρει επίσης το μέτρο την απαξίωση του κοινωνικού συνόλου και τον στιγματισμό του υπόχρεου σαν παραβάτη/ εγκληματία, με όλο το ψυχολογικό βάρος που συνεπάγονται αυτά για αυτόν.
Βεβαίως, έχουμε να κάνουμε με πολίτες στην συντριπτική τους πλειοψηφία συνταξιούχους. Πολλούς που ζουν σαν ζευγάρι από μια σύνταξη και καλούνται να πληρώσουν ως εκ τούτου διπλό πρόστιμο. («Γήρας και πενία δύο τραύματα δυσθεράπευτα» έλεγε ο φιλόσοφος Δημόκριτος, 470-370 π.Χ). Κάποιοι από αυτούς κατάφεραν να εισπράττουν σύνταξη μετά από αναμονή πολλών ετών λόγω της ανικανότητας του ΕΦΚΑ και τώρα καλούνται να πληρώσουν και Χαράτσι. Το τελευταίο ήταν ετήσιος φόρος που είχε επιβληθεί επί Τουρκοκρατίας σε όποιον δεν ήταν μουσουλμάνος. Το «χαράτσι» ήταν το χαρτί που έγραφε και πιστοποιούσε τα εξής: «Ο κάτοχος του παρόντος μπορεί να φέρει το κεφάλι του στους ώμους του για έναν χρόνο». (Έξ’ ου και «κεφαλικός φόρος»).
Η βία μπορεί να έχει διάφορες εκδηλώσεις (α) σωματική, (β) ψυχολογική, (γ) την απειλή οικονομικής ζημίας και όταν χρησιμοποιείται για εξαναγκασμό κάποιου σε ακούσια πράξη αποτελεί ωμό εκβιασμό. Επομένως το μέτρο είναι και εκβιαστικό. Όχι βέβαια με τον νομικό όρο του εκβιασμού κατά το Αστικό ή Ποινικό δίκαιο, αλλά με τον κοινωνικό/ ηθικό ορισμό του.
Αντισυνταγματικό το μέτρο: Μπορεί η δημοσιοποιημένη μέσω των ΜΜΕ απόφαση του ΣτΕ περί υποχρεωτικότητας εμβολιασμού των υγειονομικών, εργαζομένων της ΕΜΑΚ κλπ να θεωρεί την υποχρεωτικότητα γι’αυτούς συνταγματική λόγω ειδικού επαγγέλματος, αλλά κάθε μέτρο υποχρεωτικότητας θα κριθεί κατά περίπτωση.
Φρονούμε λοιπόν ότι το μέτρο αυτό του προστίμου παραβιάζει το άρθρο 4 του Συντάγματος όσον αφορά την αρχή της ισότητας μεταξύ των Ελλήνων πολιτών. Διότι οι κάτω των 60 ανεμβολίαστοι και νοσούν, και μεταδίδουν, και γεμίζουν τα νοσοκομεία. Σύμφωνα μάλιστα με τελευταίες επιστημονικές μελέτες ακόμη και οι εμβολιασμένοι των άνω των 60 και νοσούν και μεταδίδουν ίδιο ιικό φορτίο με εκείνο των ανεμβολίαστων (βλ. CDC των ΗΠΑ και Οξφόρδη), (αλλά για συντομότερο διάστημα), ενώ παίρνουν (-αν και πιο ευάλωτοι-) και μεγαλύτερα ρίσκα γιατί τους επιτρέπονται.
Θα έπρεπε λοιπόν το μέτρο να εφαρμοστεί και για όλους τους ανεμβολίαστους ώστε να υπάρχει η ισότητα του άρθρου 4. Αλλά ποια κυβέρνηση αντέχει να επιβάλει κάτι τέτοιο;
Το γεγονός της μεγαλύτερης επιβάρυνσης του συστήματος υγείας από τους ηλικιωμένους ώστε δυνητικά να μην μπορέσει να αντεπεξέλθει, τους «ενοχοποιεί» στον ίδιο βαθμό που και χωρίς πανδημία η ηλικιακή ομάδα που επιβαρύνει περισσότερο το σύστημα υγείας είναι η ίδια αυτή. Άραγε διαχρονικά το κράτος, δεν έχει ευθύνη για το γεγονός ότι δεν ενίσχυσε αρκετά το δημόσιο σύστημα υγείας, ώστε να μπορεί να ανταπεξέρχεται τέτοιες καταστάσεις; Όταν μάλιστα από χρόνια αναμενόταν η έκρηξη μιας πανδημίας και ήταν απλώς θέμα χρόνου πότε θα γίνει αυτό;
Επίσης παραβιάζεται η συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της αναλογικότητας κατά άρθρο 25 του Συντάγματος, αλλά και η αντίστοιχη ίδιας ονομασίας, αρχή της βιοηθικής.
Όταν εκτός από τους ήδη επιβληθέντες περιορισμούς, για μη συμμετοχή στην εστίαση, πολιτιστικές παραστάσεις (θέατρα, συναυλίες, γήπεδα, μουσεία κ.λπ.) η πρόσθετη επιβολή προστίμου για την συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα φρονούμε ότι υπερβαίνει και παραβιάζει αυτή την αρχή, όταν μάλιστα παράλληλα συμβαίνουν τα πιο κάτω:
Γεμίζουν τα γήπεδα ποδοσφαίρου με 30-40.000 θεατές (χωρίς μάσκες) ή και τα κλειστά ακόμα γήπεδα μπάσκετ κλπ αθλημάτων. (2) Όταν στην εστίαση (πάλι χωρίς μάσκες) είναι ο ένας πάνω στον άλλον.(3) Όταν σε αυτές τις εκδηλώσεις συμμετέχουν και οι εμβολιασμένοι των 60+ εκτιθέμενοι σε μεγαλύτερο κίνδυνο από ό,τι οι συνομήλικοί τους ανεμβολίαστοι. Το αν με αυτούς, αλλά και τους νεότερους εμβολιασμένους που συμμετέχουν σε αυτές τις εκδηλώσεις, θα αρχίσουν να γεμίζουν τα νοσοκομεία λόγω της ελευθεριότητας που τους έχει δοθεί είναι μια απλή λογική εικασία. (4) Όταν δεν δίνεται το ανάλογο βάρος από την κυβέρνηση για την προμήθεια, σε μεγαλύτερη ποσότητα, των νέων φαρμάκων ίασης της νόσου, που θα περιόριζε σημαντικά αυτούς στις ΜΕΘ και τους θανάτους. (Άρα προσφορώτερο μέτρο από το χαράτσι).
Το μέτρο αντίθετο στις αρχές της Βιοηθικής:
Ακόμα όμως και αν θεωρούνταν το μέτρο και νόμιμο και συνταγματικό, φρονούμε ότι προσκρούει σε θεμελιώδεις κανόνες της Βιοηθικής. Ο εξαναγκασμός σε επέμβαση στο σώμα/ ή την υγεία κάποιου, και μάλιστα επί της άξιας σεβασμού πιο ευάλωτης (σωματικά, οικονομικά και ψυχολογικά) ομάδας με τον πιο πάνω τιμωρητικό/ εκβιαστικό κοινωνικά τρόπο φρονούμε ότι παραβιάζει τις βασικές αρχές της βιοηθικής, όπως τις επικαλείται στην γνωμοδότηση/σύσταση της (της 14/6/21) η Ελληνική Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής. Αυτή ασχολήθηκε με το ζήτημα της δυνατότητας πρόβλεψης υποχρεωτικού εμβολιασμού των ιατρών και του νοσηλευτικού προσωπικού, δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, ή σε δομές περίθαλψης ευπαθών ομάδων, μετά από σχετικό ερώτημα του Πρωθυπουργού. Γι’αυτόν τον σκοπό έλαβε υπόψη τα επιστημονικά δεδομένα /μελέτες για τα εγκεκριμένα εμβόλια, τα δεδομένα εμβολιασμού για τις συγκεκριμένες πιο πάνω επαγγελματικές ομάδες καθώς και τις αρχές της αυτονομίας, της ωφέλειας και της μη-βλάβης, την αρχή της αναλογικότητας, και τη νομική διάσταση του ζητήματος. Ακολούθως γνωμοδότησε ότι η υποχρεωτικότητα πρέπει να είναι η έσχατη λύση. Επεσήμανε μάλιστα στο τέλος ότι η σύσταση της αυτή, αφορά μόνο τις συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες του προσωπικού των μονάδων υγείας κλπ, και συνεπώς, όχι άλλες επαγγελματικές ομάδες ή άλλα τμήματα του πληθυσμού..
Ο πρωθυπουργός όμως (υπό τον οποίο υπάγεται η επιτροπή αυτή, δεν πήρε την προηγούμενη γνώμη της για το νέο μέτρο υποχρεωτικότητας στους άνω των 60, όπως έκανε με τους υγειονομικούς. Έστω και αν είναι συμβουλευτικού χαρακτήρα η γνώμη της επιτροπής, έπρεπε αυτή να έχει ληφθεί. Αλλιώς ποιος ο λόγος ύπαρξης της;
Άλλωστε στο ίδιο πιο πάνω μήκος κύματος κινούνται και η μελέτη/ ενημέρωση του Π.Ο.Υ. με τίτλο «Covid 19 και υποχρεωτικός εμβολιασμός: Ηθικές εκτιμήσεις και Caveats» (προειδοποιήσεις/ επιφυλάξεις)» της 13ης Απριλίου 2021» που συντάχθηκε με την συμμετοχή πληθώρας καθηγητών σε θέματα βιοηθικής και ιατρικής ηθικής από όλο τον κόσμο. Αυτή μεταξύ άλλων αναφέρει: «Παρομοίως, η υποχρεωτικότητα για το ευρύ κοινό, που σπανίζει διεθνώς, εξαρτάται από τα πιο πάνω. Επάρκεια των εμβολίων. Μεγαλύτερη εμπειρία και αποδείξεις ασφάλειας. Εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας και στάθμιση της εμπιστοσύνης του κοινού προς τους κυβερνώντες και της επιστήμης ή του κλονισμού της προς αυτούς.»
Παρόμοια είναι και η τοποθέτηση του Εργαστηρίου Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
( βλ. ειδικότερα επ’ αυτών τα άρθρα μου: «Εξαναγκασμός σε εμβολιασμό Covid19 και νομιμότητα» και «Εξαναγκασμός σε εμβολιασμό Covid19 και Βιοηθική»).
Από όλες τις χώρες της Ε.Ε. μόνο η Αυστρία έχει ορίσει γενική υποχρεωτικότητα εμβολιασμού ασχέτως επαγγέλματος και ηλικίας για τον Φεβρουάριο 2022.
Η σημερινή κυβέρνηση έχει δοκιμαστεί από δεινά όσο καμία άλλη μετά τη μεταπολίτευση και σε γενικές γραμμές τα πήγε από λίαν καλώς έως και περίφημα. Πλην όμως αν και κεντροδεξιά κυβέρνηση, δεν ήσαν όλα τα μέτρα της δεξιά, υπάρχουν και κάποια αδέξια. Αν δεν τα επισημάνουμε, δεν την βοηθούμε και δεν βοηθούμε και εμάς, ώστε να μην υποστούμε τις συνέπειες μιας «2ης φοράς Αριστεράς». Μπορεί ο πρωθυπουργός να δήλωσε ότι δεν τον ενδιαφέρει το πολιτικό κόστος από το νέο αυτό μέτρο, αλλά πολλούς από εμάς μας ενδιαφέρει για τον πιο πάνω λόγο.
Ας μην ξεχνάμε τέλος, ότι στην επόμενη στροφή, μας περιμένει η άγνωστη μετάλλαξη Όμικρον χαμογελώντας με τα πιο πάνω.
*συντ. δικηγόρος παρ’Αρείω Πάγω, συγγραφέας, ερευνητής.
