Η εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι αναμφίβολα ένα γεγονός που έχει αφήσει ανεξίτηλα τα ίχνη της στη μεταπολεμική ελληνική ιστορία. Ήταν η αρχή του τέλους για τη δικτατορία των συνταγματαρχών και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό και τις μεταπολιτευτικές εξελίξεις στη χώρα μας. Ειπώθηκαν, γράφτηκαν και θα γραφτούν γι’ αυτή σίγουρα πολλά. Θα προσπαθήσουμε με αυτό εδώ το άρθρο, να φωτίσουμε περισσότερο γνωστές και άγνωστες πτυχές των ταραγμένων ημερών του Νοέμβρη του 1973.
Το φοιτητικό κίνημα μετά την επιβολή της δικτατορίας
Η επιβολή της δικτατορίας, την 21η Απριλίου 1967 αιφνιδίασε και αποδιοργάνωσε το φοιτητικό κίνημα. Πολλοί φοιτητές με ηγετικό ρόλο τα προηγούμενα χρόνια, βρέθηκαν στις φυλακές, την εξορία και την (ημι) παρανομία. Ορισμένοι άλλοι αποσύρθηκαν από την πρώτη γραμμή. Έτσι, το καθεστώς, με τη βία, την τρομοκρατία, την αστυνόμευση και τον χαφιεδισμό, πέτυχε σε μεγάλο βαθμό τη χειραγώγηση των νέων στα πανεπιστήμια. Αυτό, περίπου, ως το 1972. Μια σειρά από απαράδεκτα μέτρα που περνά η χούντα, αποτελούν τη σπίθα που ανάβει τη φωτιά στις ανώτατες Σχολές. Χαρακτηριστικότερα από αυτά, η διάλυση των φοιτητικών συλλόγων, ο διορισμός δικών της διοικητικών συμβουλίων σ’ αυτούς, η κατάργηση της αυτοτέλειας των Α.Ε.Ι., η απόλυση από αυτά δημοκρατικών καθηγητών και υπαλλήλων, η επιβολή του θεσμού του Κυβερνητικού Επιτρόπου για να ελέγχει τη ζωή και τη δράση καθηγητών και φοιτητών, η απαγόρευση συγκεντρώσεων και συναθροίσεων στα πανεπιστήμια κ.ά. Εν τω μεταξύ, με νομοθετικό διάταγμα του 1970, είχε τροποποιηθεί ο νόμος περί Στρατολογίας και δίνεται το δικαίωμα στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας, να διακόπτει όταν θεωρεί σκόπιμο τις αναβολές για κατάταξη στον Στρατό και να υποχρεώνει να υπηρετήσουν τη θητεία τους, όσους φοιτητές επέδειξαν «αντεθνικήν διαγωγήν».
Μάλιστα, στις 12/2/1973, αυτό, συμπληρώνεται με το περιβόητο φασιστικό διάταγμα 1374/73, με βάση το οποίο διακόπτεται η αναβολή από τον Στρατό για όποιον φοιτητή έχει τιμωρηθεί με πειθαρχική ποινή, απέχει από τις παραδόσεις, εξετάσεις ή ασκήσεις του Ιδρύματος όπου φοιτεί ή προτρέπει άλλους σε αποχή! Δημιουργείται τεράστια αναταραχή, αλλά η χούντα δεν πτοείται. Στις 15 Φεβρουαρίου, στρατεύονται 37 φοιτητές και την επόμενη, άλλοι 51. Χιλιάδες φοιτήτριες και φοιτητές κατακλύζουν τις Σχολές. Αποκορύφωμα των αντιδράσεων, ήταν η κατάληψη του κτιρίου της Νομικής στην οδό Σόλωνος στις 21/2. Η κατάληψη λήγει 20 ώρες αργότερα, τα μεσάνυχτα της Πέμπτης προς Παρασκευή, 22 προς 23 Φλεβάρη, συγκλονίζοντας την Αθήνα και φέρνοντας σε δύσκολη θέση το καθεστώς. Η κατάσταση παραμένει τεταμένη και τους επόμενους μήνες. Το Κίνημα του Ναυτικού (23/5/1973) είναι ένα ηχηρότατο «καμπανάκι» προς τη χούντα. Η παλλαϊκή αντίθεση διογκώνεται καθημερινά και δεκάδες κινητοποιήσεις εργατών, αγροτών, επαγγελματιών κ.ά. δείχνουν ξεκάθαρα ότι η αντίστροφη μέτρηση για τη δικτατορία, έχει αρχίσει. Η αντίδραση Παπαδόπουλου – Το δημοψήφισμα παρωδία και η δοτή κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ο δικτάτορας, την 1η Ιουλίου 1973, με Συντακτική Πράξη καταργεί τη μοναρχία και εγκαθιδρύει το πολίτευμα της Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Το δημοψήφισμα της 29/7/1973, επικυρώνει και τυπικά τα παραπάνω. Έτσι, με ποσοστό 79,43%, επικρατεί το «ΝΑΙ», έναντι 21,57% του «ΟΧΙ». Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αναλαμβάνει ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και αντιπρόεδρος ο Οδυσσέας Αγγελής για τα επόμενα 8 χρόνια. Το φθινόπωρο του ’73, ο Παπαδόπουλος ξεκινά μια διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος. Έτσι ορίζεται μια μεταβατική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον Σπύρο Μαρκεζίνη (8/9/1973), με σκοπό την προπαρασκευή και τη διεξαγωγή βουλευτικών εκλογών στις 10 Φεβρουαρίου 1974. Ο ίδιος ο Μαρκεζίνης είχε χαρακτηρίσει την κυβέρνηση αυτή δοτή. Εν τω μεταξύ, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, οι φοιτητές επιστρέφουν στα αμφιθέατρα και ο αναβρασμός στις Σχολές αρχίζει να μεγαλώνει…
Η αινιγματική δήλωση Αμερικανού διπλωμάτη – Νοέμβριος ’73 – Πριν το Πολυτεχνείο
Στα τέλη Οκτωβρίου 1973, ο γνωστός, τότε, Αμερικανός διπλωμάτης Τζον Ντέι, σε δεξίωση στην πρεσβεία των Η.Π.Α., εκτοξεύει… μια ρουκέτα μπροστά σε δέκα δημοσιογράφους και αρκετούς άλλους προσκεκλημένους: «Πρέπει να αλλάξετε τον Μαρκεζίνη, να κυνηγήσετε τον Παπαδόπουλο… Οι Αμερικανοί δεν θέλουμε ούτε τον έναν ούτε τον άλλον…». Χαμογελώντας αυτάρεσκα, εγκατέλειψε τους εμβρόντητους ακροατές του, που δεν πίστευαν στ’ αφτιά τους με όσα είχαν μόλις ακούσει. Την 1η Νοεμβρίου 1973, ο υπουργός Παιδείας Σιφναίος ανακοινώνει μέτρα, μεταξύ των οποίων και τη διενέργεια αρχαιρεσιών των φοιτητών μετά τις 15/2/1974, από εφορευτικές επιτροπές αριστούχων, παρουσία δικαστικών αντιπροσώπων. Παράλληλα, στις 4 Νοεμβρίου στο μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου ξεσπούν επεισόδια με 70 τραυματίες και 37 συλληφθέντες, 17 από τους οποίους προσάγονται σε δίκη. Τελικά, στις 13 Νοεμβρίου, 12 από αυτούς αθωώνονται ενώ άλλοι 5 αφήνονται ελεύθεροι, αφού τιμωρούνται με ποινές που έχουν ανασταλτικό χαρακτήρα.
Η εξέγερση ξεσπά – Τα δραματικά γεγονότα από τις 14 έως τις 17 Νοεμβρίου
Εν τω μεταξύ, στις 14 Νοεμβρίου, ημέρα Τετάρτη, γίνονται συνελεύσεις για το ζήτημα των φοιτητικών αρχαιρεσιών και αποφασίζεται να απαιτήσουν από την κυβέρνηση διενέργεια αρχαιρεσιών ως τις 4 Δεκεμβρίου. Μετά τις συνελεύσεις, οι φοιτητές παραμένουν στο Ίδρυμα και αρχίζουν να καταλαμβάνουν το προαύλιο, τα πεζοδρόμια και τον δρόμο, μπροστά στο ΕΜΠ. Καταφθάνουν φοιτητές από άλλα Α.Ε.Ι. και εργάτες. Τα συνθήματα μετατρέπονται σε πολιτικά, με κεντρικό το «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία». Η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου, με επικεφαλής τον Πρύτανη Κ. Κονοφάγο (1912-1989), δεν επιτρέπει την παραβίαση του πανεπιστημιακού ασύλου. Οι φοιτητές παραμένουν στο κτίριο έτοιμοι για αγώνα διαρκείας. Ένας ραδιοπομπός μπαίνει σε λειτουργία και το επόμενο πρωί αρχίζει να λειτουργεί στους 1050 χιλιοκύκλους. Την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου, η εξέγερση αποκτά καθαρά πολιτικό χαρακτήρα. Την ατμόσφαιρα δονούν συνθήματα όπως: «Λαέ πολέμα σου πίνουνε το αίμα», «Ένας είναι ο αρχηγός, ο κυρίαρχος λαός», «Έξω οι Η.Π.Α.», «Έξω το ΝΑΤΟ», «Ο Αλιέντε ζει”, «Ταϊλάνδη» (σημ. τον Οκτώβρη του ’73, μετά από φοιτητική εξέγερση στην ασιατική αυτή χώρα, έπεσε η στρατιωτική κυβέρνηση υπό τον αρχιστράτηγο Τανόμ Κιτικατσόρν) κ.ά. Οι φοιτητές και οι υπόλοιποι συγκεντρωμένοι μέσα στο Πολυτεχνείο (περίπου 8.000), δηλώνουν ότι θα παραμείνουν μέσα σ’ αυτό «επ’ αόριστον». Την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου, και ενώ και τα Πανεπιστήμια σε Θεσσαλονίκη και Πάτρα έχουν καταληφθεί από φοιτητές, η χούντα αποφασίζει να επέμβει. Η κυβέρνηση δηλώνει ότι τα επεισόδια είναι απαρχή γενικότερου σχεδίου πρόκλησης ταραχών και αναρχίας. Η Αστυνομία διατάσσεται να επέμβει και ο στρατός να τη συνδράμει στο έργο της. Η Τροχαία απαγορεύει την κυκλοφορία στο κέντρο της πόλης. Οι δημοσιογράφοι καλούνται για συνέντευξη τύπου στο Πολυτεχνείο στις 15.30 και τους ανακοινώνεται ότι επιδιώκεται πλέον η αλλαγή του καθεστώτος. Από τις 16:30, ξεσπούν επεισόδια στην Αθήνα, τα οποία γενικεύονται στις 19.00. Πέφτουν δακρυγόνα και καπνογόνα, ενώ πολλά άτομα τραυματίζονται από ξύλα και πέτρες. Οι διαδηλωτές μεταφέρουν τους τραυματίες στο Πολυτεχνείο όπου έχει στηθεί ένα πρόχειρο ιατρείο. Γύρω στις 21:00, ομάδα διαδηλωτών στήνουν οδοφράγματα κοντά στο Ίδρυμα. Χρησιμοποιούν τρόλεϊ, λεωφορεία, αυτοκίνητα και διάφορα εξαρτήματα. Πλέον η Αστυνομία δεν μπορεί να αντιδράσει καθώς η κατάσταση έχει ξεφύγει. Από τις 22:00, αρχίζουν να ακούγονται γύρω από το ΕΜΠ πυροβολισμοί. Οι τραυματίες μέσα σ’ αυτό πολλαπλασιάζονται, ενώ, παρά τις εκκλήσεις του ραδιοσταθμού, πολλοί εγκαταλείπουν το Ίδρυμα.
