Του Δημήτρη Κούρκουλα
Μέχρι να εξαλειφθούν οι πόλεμοι, κάτι που δεν φαίνεται εφικτό στο ορατό μέλλον, αυτό που μπορούν και πρέπει να επιδιώξουν οι πολιτισμένες χώρες είναι να επιβάλουν την τήρηση βασικών κανόνων διεξαγωγής του πολέμου και του ανθρωπιστικού δικαίου.
Στη δεκαετία του ’90 η διεθνής κοινότητα προχώρησε, με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, στη συγκρότηση προσωρινών ειδικών δικαστηρίων για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην Ρουάντα και στη Γιουγκοσλαβία. Οι λειτουργικές αδυναμίες αυτών των Δικαστηρίων οδήγησε πολλές χώρες, ιδίως ευρωπαϊκές, να προτείνουν την ίδρυση μονίμου Ποινικού Δικαστηρίου. Ένας μόνιμος δικαστικός μηχανισμός όχι μόνο θα αύξανε την αποτελεσματικότητα και την αξιοπιστία του Δικαστηρίου αλλά θα παράκαμπτε την ανέφικτη σήμερα ομοφωνία των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Όταν το 2002 το μόνιμο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) άρχισε να λειτουργεί με έδρα τη Χάγη το γεγονός χαιρετίσθηκε, και δικαίως, σαν ένας ευρωπαϊκός θρίαμβος. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία 124 κυρίαρχα κράτη παραχώρησαν εθελοντικά σε υπερεθνικά όργανα την αρμοδιότητα να δικάζουν και να καταδικάζουν δικούς τους πολίτες παρά τις έντονες αντιδράσεις πολλών σημαντικών χωρών. Το ΔΠΔ δεν πρέπει να συγχέεται με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) που λειτουργεί ήδη από το 1946 και δικάζει κράτη, όχι φυσικά πρόσωπα.
Πολλές χώρες, όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία, η Τουρκία, το Ισραήλ αρνήθηκαν να προσχωρήσουν στο ΔΠΔ, επιλέγοντας να διατηρήσουν το προνόμιο στην ατιμωρησία. Περιπετειώδης ήταν η στάση των ΗΠΑ: αρχικά, επί Κλίντον, είχαν υπογράψει τη Συνθήκη για την δημιουργία του Δικαστηρίου αλλά αργότερα, επί υιού Μπους, «απέσυραν» την υπογραφή τους και εξαπέλυσαν συντονισμένη διπλωματική επίθεση με στόχο να αποτρέψουν τη σύσταση του ΔΠΔ ή τουλάχιστον να εξαιρέσουν τους Αμερικανούς πολίτες από τη δικαιοδοσία του.
Το ΔΠΔ προσέλκυσε μεγάλη δημοσιότητα το 2023, όταν εξέδωσε ένταλμα σύλληψης του Ρώσου Προέδρου Πούτιν με την κατηγορία της παράνομης μεταφοράς παιδιών από τις κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας στη Ρωσία. Ορισμένοι έσπευσαν τότε να υποβαθμίσουν το γεγονός λέγοντας ότι πρόκειται για απόφαση απλώς συμβολικής σημασίας και για προπαγανδιστικό πυροτέχνημα της Δύσης. Στην πραγματικότητα πέρα από την ηθική βαρύτητα των κατηγοριών που απευθύνονται στον Ρώσο πρόεδρο από ένα διεθνές δικαστήριο υπήρξαν και σημαντικές πρακτικές επιπτώσεις που περιόρισαν την ελευθερία μετακίνησης του Πούτιν.
Η πρόσφατη έκδοση ενταλμάτων σύλληψης εναντίον του ισραηλινού Πρωθυπουργού και του πρώην Υπουργού Άμυνας διαμορφώνει βεβαίως ένα εντελώς διαφορετικό σκηνικό. Είναι η πρώτη φορά από την ίδρυσή του που το ΔΠΔ στρέφεται κατά ενός ηγέτη δημοκρατικού κράτους που ανήκει στη «Δύση». Η οργισμένη αντίδραση της Ουάσιγκτον ήταν αναμενόμενη. Πάντως η αμερικανική πλευρά εκτίθεται στον κίνδυνο να κατηγορηθεί για «δύο μέτρα και δύο σταθμά» αφού το 2023 ο Πρόεδρος Μπάιντεν είχε χαιρετήσει την απόφασή του ΔΠΔ να ζητήσει τη σύλληψη του Πούτιν.
Υποκριτική θα μπορούσε να θεωρηθεί και η δήλωση του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών ότι χαιρετίζει την απόφαση του ΔΠΔ ως ένα πρώτο βήμα για την απονομή δικαιοσύνης αλλά η χώρα του συνεχίζει να αρνείται να υπαχθεί στη δικαιοδοσία του.
Το ζήτημα των ενταλμάτων σύλληψης θα αποτελέσει ένα μεγάλο αγκάθι στις ευρωατλαντικές σχέσεις. Ίσως η πρώτη μεγάλη ρήξη ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες μετά την εκλογή Τράμπ να έχει ήδη δρομολογηθεί στη Χάγη, ιδίως αν επικρατήσουν οι ακραίες φωνές για λήψη μέτρων κατά των δικαστών και των εισαγγελέων του ΔΠΔ.
Παρότι το ΔΠΔ είναι κατά βάση ευρωπαϊκό δημιούργημα έχουν προκληθεί τριγμοί και εντός της ΕΕ. Ορισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έσπευσαν να διαβεβαιώσουν ότι θα τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο ΔΠΔ, αρκετές όμως χώρες είτε σιωπούν είτε διακηρύσσουν προκλητικά ότι δεν θα σεβαστούν τις διεθνείς υποχρεώσεις τους όπως ο μονίμως αιρετικός Ορμπάν.
Στο εσωτερικό πολλών κρατών-μελών, όπως στη Γαλλία, ο ήδη εκρηκτικός διχασμός της κοινής γνώμης για το Μεσανατολικό κινδυνεύει να γίνει ακόμα βαθύτερος. Υπάρχουν φωνές προερχόμενες από πολιτικές προσωπικότητες πρώτης γραμμής, όπως πρώην Πρωθυπουργοί, που καλούν τη Γαλλία να αγνοήσει τις διεθνείς της υποχρεώσεις που η ίδια, μαζί με του υπόλοιπους Ευρωπαίους, συστηματικά προώθησε.
Η ΕΕ και τα κράτη-μέλη δεν καλούνται να αποφασίσουν αν ο Πρόεδρος Πούτιν ή ο Πρωθυπουργός Νετανιάχου έχουν διαπράξει διεθνώς διωκόμενα εγκλήματα. Καλούνται να στηρίξουν έναν μηχανισμό διεθνούς ανεξάρτητης δικαιοσύνης που οι ίδιοι δημιούργησαν.
Η Δύση και η ΕΕ κατηγορούνται από ένα μεγάλο μέρος του Παγκόσμιου Νότου για υποκρισία στις διεθνείς σχέσεις. Ο σεβασμός των θεσμών που η ίδια η ΕΕ έχει προωθήσει, όπως το ΔΠΔ, αποτελεί κρίσιμη προϋπόθεση για την ανάκτηση μιας χαμένης αξιοπιστίας.
