Ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ, στη χώρα μας, έχει πολλούς οπαδούς. Γιατί άραγε;
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
«Δεν έχω ανάγκη από λεφτά, αυτά που έχω μου φτάνουν και μου περισσεύουν για πολλά χρόνια. Γι’ αυτό στις συναλλαγές μου και τις δράσεις μου έχω κάθε δυνατότητα να κάνω την πλάκα μου…» Τάδε έφη και έγραφε σε βιβλίο του πριν 15 χρόνια ο Ντόναλντ Τραμπ και ως φαίνεται στη μετέπειτα δραστηριότητα του έκανε ακριβώς αυτό που ήθελε. Την πλάκα του δηλαδή.
Κάνοντας την πλάκα του έτσι, αρκετοί από αυτούς που γνώριζαν ποιος είναι, τι πιστεύει και πώς συμπεριφέρεται, ήσαν σχεδόν βέβαιοι, όταν εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ. ότι δεν θα έβγαζε την τετραετία. Τους διέψευσε.
Το ίδιο συνέβη και με όλους αυτούς που πριν από τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 2020 δήλωναν και πρόβλεπαν τον καταποντισμό του. Όχι μόνον αυτό δεν συνέβη, αλλά ο Ντόναλντ Τραμπ, κόντεψε να επανεκλεγεί, παίρνοντας κάπου 10 εκατομμύρια περισσότερους ψήφους από ό,τι το 2016. Και αυτό συνέβη ύστερα από τέσσερα χρόνια έξαλλης πολιτικής – θέαμα στο Λευκό Οίκο, που κανένας Αμερικανός ψηφοφόρος δεν μπορεί να πει ότι δεν γνώριζε.
Γιατί, λοιπόν, ένας αποδεδειγμένα νάρκισσος, μεγαλομανής, νταής και μυθομανής πρόεδρος συγκινεί τόσους πολλούς Αμερικανούς; Τι βλέπουν στο πρόσωπό του και στα καμώματά του οι ψηφοφόροι του; Τι είναι αυτό που τους μετατρέπει σε φανατικούς, πιστούς οπαδούς? Για να δοθεί μια απάντηση στα πιο πάνω ερωτήματα θα πρέπει προηγουμένως να απαντηθεί ένα άλλο ερώτημα: πώς βλέπει ο μέσος ψηφοφόρος τον Τραμπ και τι πιστεύει πως εκπροσωπεί;
Πριν από όλα, ο απερχόμενος πρόεδρος εκφράζει μια σοβαρή πολιτιστική αποσύνθεση της αμερικανικής κοινωνίας, απότοκο της αδυναμίας των ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν τον παγκόσμιο οικονομικό και γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Η αδυναμία αυτή, εκφράζεται με ένα κραυγαλέο μένος συγκεκριμένων στρωμάτων της κοινωνίας κατά των ελίτ και με μια τάση εσωστρέφειας, που έχει και δημογραφικά αίτια.
Για να το πούμε με διαφορετικά λόγια. Από το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και μετά, οι ΗΠΑ, όπως ήδη είχε γράψει ο Ζαν-Ζακ Σερβάν Σραμπέρ το 1966 στην «Αμερικανική Πρόκληση», προώθησαν την παγκοσμιοποίηση γιατί αυτή ενίσχυε την οικονομική τους παντοδυναμία, αλλά έφερνε ανάπτυξη και στις δυτικού τύπου μεικτές οικονομίες. Όσο περνούσαν τα χρόνια έτσι, η παγκοσμιοποίηση, από πηγή πλούτου εντός ΗΠΑ, έγινε εργαλείο ανάπτυξης για την Ευρώπη και την Ιαπωνία σε πρώτη φάση και στη συνέχεια, για μια ομάδα αναδυομένων οικονομιών, με αυταρχικά καθεστώτα, τα οποία ήσαν ασυγκρίτως πιο ανταγωνιστικά από τα δυτικά.
Η ανεργία και οι ανισότητες άρχισαν έτσι να ανεβαίνουν στην Αμερική και όχι μόνον, φέροντας στο πολιτικό και κοινωνικό προσκήνιο νέες κατηγορίες ανθρώπων, απογοητευμένων που δεν μπορούσαν να υλοποιήσουν το «αμερικανικό τους όνειρο».
Την ίδια περίοδο όμως, κάλπαζε και η σύγχρονη τεχνολογία. Η Καλιφόρνια και η Σίλικον Βάλλεϋ της γίνονταν εφαλτήρια πρωτοφανούς πλουτισμού σε χρόνους ρεκόρ. Γκαίητς, Τζόμπς, Ζουρκεμπεργκ και άλλοι Μπέζος, γίνονταν δισεκατομμυριούχοι σε χρόνους ρεκόρ και δημιουργούσαν πραγματικές τεχνολογικές αυτοκρατορίες, που άλλαζαν τον κόσμο και την οικονομία του.
Με εντυπωσιακή ταχύτητα, η παραδοσιακή πραγματική οικονομία χάνει έδαφος, αλλά η αναδυόμενη νέα οικονομία δημιουργεί νέες ανισότητες που δεν είναι μόνον υλικές. Είναι και γνωστικές. Είναι δηλαδή ό,τι ακριβώς χρειάζεται ο πολιτικός λαϊκισμός στο μέτρο που η αμάθεια είναι το κύριο εργαλείο του.
Υπό αυτή την έννοια, ο τραμπισμός στις ΗΠΑ και τα παρακλάδια του στην Ευρώπη, τη Βραζιλία και αλλού, είναι ένα φαινόμενο που έχει ήδη αποκτήσει ρίζες, αλλά δεν είναι πρωτόγνωρο. Πρώτος διδάξας είναι ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην Ιταλία.
Το κοκταίηλ έτσι τραμπισμού-μπερλουσκονισμού είναι μια νέα μορφή πολιτικής παρέμβασης, η οποία όμως εμπεριέχει διαστρεβλωμένα αρκετά φιλελεύθερα στοιχεία. Σε κάθε περίπτωση όμως, είτε αυτό αρέσει είτε όχι, ο τραμπισμός και ο μπερλουσκονισμός απέχουν πολύ από το να έχουν τα γνωστά απεχθή χαρακτηριστικά του φαιοκόκκινου ολοκληρωτισμού. Στην ουσία είναι ένας λαϊκισμός που χαϊδεύει αυτιά,προσφέρει υπεραπλουστεύσεις ως λύσεις σε πολυσύνθετα φαινόμενα και καλλιεργεί μύθους που στηρίζονται σε συνομωσίες. Με απλά λόγια πρόκειται για αποβλακωτικό λαϊκισμό. προσαρμοσμένο στην επικοινωνιακή εποχή μας.
Δυστυχώς όμως, στις δυτικές κοινωνίες δικαίου, ο λαϊκισμός αυτός μπορεί να έχει δραματικές συνέπειες, γιατί τις αποδυναμώνει πνευματικά και τους αφαιρεί τη δύναμη της δημιουργίας που θα έπρεπε να έχουν. Ακόμα χειρότερα ο λαϊκισμός αυτός, επιτρέπει σε αποτυχημένους δικτάτορες και απατεώνες των αναδυομένων χωρών να εξαγοράζουν επιρροή και σεβασμό.
