Του Δημήτρη Κούρκουλα*
Τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, όταν οι σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης με τη Ρωσία βρίσκονταν σε δρόμο ανθόσπαρτο, ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ρομάνο Πρόντι είχε δηλώσει ότι με τη Ρωσία έχουμε «τα πάντα κοινά εκτός από τους θεσμούς». Ακολούθησε η μέχρι σήμερα συνεχιζόμενη επιδείνωση των ευρωρωσικών σχέσεων και το ναυάγιο των φιλόδοξων σχεδίων για συνεργασία.
Η κατάρρευση των σχέσεων δεν έχει απλώς μεταβάλει το πλαίσιο συνεργασίας ΕΕ – Ρωσίας. Εχει αλλάξει και τον τρόπο που η Μόσχα βλέπει την ΕΕ. Η Ευρώπη δεν είναι πλέον πρότυπο για τη Ρωσία και ο πρόεδρος Πούτιν, που ξεκίνησε την πολιτική του διαδρομή ως ένθερμος υποστηρικτής του εξευρωπαϊσμού της χώρας του, έχει επανειλημμένα διαφοροποιηθεί από το ευρωπαϊκό αξιακό σύστημα χαρακτηρίζοντας μάλιστα τη φιλελεύθερη δημοκρατία ως ξεπερασμένη.
Στο μεσοδιάστημα, πέραν της Ρωσίας, έχει μεταλλαχθεί και η ίδια η ΕΕ με την ένταξη χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης που έχουν ιστορικά περίπλοκες και βεβαρημένες σχέσεις με τη Ρωσία.
Ενα πρόσθετο και επικίνδυνο σημείο τριβής αποτελεί σήμερα η αντίθεση της Ρωσίας στη σύσφιξη των σχέσεων της ΕΕ με χώρες της ανατολικής Ευρώπης που υπήρξαν σοβιετικές δημοκρατίες, αλλά διεκδικούν τώρα ως ανεξάρτητες χώρες μια ευρωπαϊκή πορεία. Η Μόσχα θεωρεί μια τέτοια εξέλιξη στην Ουκρανία, τη Γεωργία και τη Μολδαβία ως απειλή προς ζωτικά συμφέροντα ασφαλείας της.
Η ΕΕ δεν έχει βέβαια την πολυτέλεια να αγνοήσει την ύπαρξη της Ρωσίας, μιας χώρας που θα συνεχίσει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη σταθερότητα και την ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ούτε βεβαίως μπορεί να αποδεχθεί κάποιο απόλυτο δικαίωμα της Ρωσίας να καθορίζει τη διεθνοπολιτική πορεία των γειτονικών της χωρών. Κάτι τέτοιο θα ερχόταν σε αντίθεση με θεμελιώδεις ευρωπαϊκές αρχές.
Την παραμονή του χθεσινού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου οι ηγέτες της ΕΕ συναντήθηκαν με τις χώρες της λεγόμενης ανατολικής εταιρικής σχέσης και επιβεβαίωσαν τη βούλησή τους να συνεχίσουν την πορεία πολιτικής σύνδεσης των χωρών αυτών με την ΕΕ, χωρίς όμως να έχει δοθεί από τις Βρυξέλλες οποιαδήποτε διαβεβαίωση για μελλοντική ένταξη στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
Είναι φανερό ότι η σημερινή κατάσταση της Ρωσίας δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για μια αναβάθμιση των σχέσεων σαν αυτή που επιχειρήθηκε επί εποχής Πρόντι. Οποιαδήποτε αισιοδοξία εξανεμίζεται αν συνυπολογίσει κανείς τις συζητήσεις για διεύρυνση του ΝΑΤΟ και τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία. Οι ευρωρωσικές σχέσεις διανύουν ένα βαρύ χειμώνα. Οι πολιτικές και διπλωματικές πρωτοβουλίες είναι χρήσιμες όταν η πραγματικότητα μοιάζει αδιέξοδη. Πρέπει να αναζητηθεί από πλευράς Βρυξελλών ένας τρόπος εξόδου από τη σημερινή αρνητική δυναμική ώστε να μειωθεί η ολοένα αυξανόμενη εκατέρωθεν δυσπιστία. Η ΕΕ δεν μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις στο εσωτερικό της Ρωσίας. Μπορεί όμως με θάρρος και ρεαλισμό να επιδιώξει έναν ουσιαστικό διάλογο που δεν θα οδηγήσει ίσως σε συμφωνίες επί όλων των επίμαχων ζητημάτων, αλλά θα δημιουργήσει τουλάχιστον ένα ελάχιστο απόθεμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης που ίσως αποδειχθεί χρήσιμο στο προσεχές μέλλον.
*Ο Δημήτρης Κούρκουλας διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών και πρέσβης της ΕΕ στον Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Μην πυροβολείτε την Ευρώπη».
