Έχουν περάσει ήδη περισσότερα από 10 χρόνια από την πρώτη ανακοίνωση της Κυπριακής Δημοκρατίας για τον πρώτο γύρο αδειοδοτήσεων, το 2007. Σήμερα, στο 2018, παρακολουθούμε με το ίδιο ενδιαφέρον και αγωνία που μας διακατείχε 10 χρόνια πριν τις διεργασίες ερευνητικής γεώτρησης που ξεκίνησε τις πρώτες ώρες της Πρωτοχρονιάς το τρυπάνι του ΣΑΙΠΕΜ 12000 της κοινοπραξίας ΕΝΙ-ΤΟTAL προς τον στόχο «Καλυψώ», στο βυθοτεμάχιο 6 της Κυπριακής ΑΟΖ. Παρακολουθούμε με συγκρατημένη αισιοδοξία και υπομονή με την προσδοκία για ένα εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα το οποίο να δώσει τις ποσότητες που χρειάζεται η χώρα για να προχωρήσουμε με τους ενεργειακούς μας σχεδιασμούς.
Τα τελευταία 10 αυτά χρόνια ήταν γεμάτα σκληρή δουλειά ώστε να γίνουν οι σωστοί σχεδιασμοί και να αντιμετωπιστούν οι διάφορες προκλήσεις που αντιμετωπίσαμε ως χώρα, όπως οι προκλήσεις τεχνικής φύσεως, λόγω του εξαιρετικά μεγάλου βάθους της θάλασσάς μας, οικονομικής φύσεως λόγω της διεθνούς ύφεσης στον τομέα υδρογοναθράκων και γεωπολιτικής φύσεως λόγω της τουρκικής προκλητικότητας αλλά και γενικότερα της όλης κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο δρόμος προς τους ενεργειακούς μας σχεδιασμούς άρχισε το 2007 όταν η Κυπριακή Δημοκρατία ανακοίνωσε τον πρώτο γύρο αδειοδοτήσεων.
Η πρώτη άδεια για διερευνητική γεώτρηση δόθηκε στην εταιρεία Noble για το τεμάχιο 12 το 2008. Με την αδειοδότηση, ξεκίνησε και μια σειρά από σεισμικές έρευνες, μια τον Σεπτέμβριο του 2009 και μια τον Ιούνιο του 2011, καταλήγοντας στην πρώτη εξερευνητική γεώτρηση που έγινε στο κοίτασμα Αφροδίτη του τεμαχίου 12 τον Σεπτέμβριο του 2011. Η γεώτρηση αυτή έφερε 2 μήνες μετά, τον Δεκέμβριο του 2011, και την πρώτη σημαντική ανακοίνωση από πλευράς της κυπριακής κυβέρνησης και της εταιρείας Noble για την επιτυχία της γεώτρησης και τον εντοπισμό φυσικού αερίου στο κοίτασμα Αφροδίτη με εκτίμηση ποσότητας 7 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια. Η επιβεβαίωση της παρουσίας σημαντικών ποσοτήτων των αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής για την Κύπρο, μια εποχή κατά την οποία η Κύπρος θα μπορούσε να διεκδικήσει μια θέση-κλειδί στον ενεργειακό χάρτη και να μετατραπεί σε έναν περιφερειακό ενεργειακό κόμβο.
Ένα χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2012, η κυβέρνηση ανακοίνωσε τον δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων. Ο δεύτερος γύρος έφερε πέντε συμφωνίες. Άδειες παραχωρήθηκαν στην κοινοπραξία ENI/KOGAS για τα τεμάχια 2, 3 και 9 και στη γαλλική TOTAL για τα τεμάχια 10 και 11. Οι προσδοκίες μεγάλες για την ανεύρεση επαρκών ποσοτήτων που να επιτρέπουν στην υλοποίηση του στρατηγικού στόχου της χώρας μας, στην κατασκευή χερσαίου τερματικού υγροποίησης φυσικού αερίου στον Βασιλικό. Τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Κυπριακή ΑΟΖ βρίσκονται σε εξαιρετικά βαθιά νερά και η γεώτρησή τους εμπεριέχει μεγάλες αβεβαιότητες. Τρανό παράδειγμα αυτής της αβεβαιότητας ήτανε η επιβεβαίωση του κοιτάσματος Αφροδίτη. Παρά το γεγονός ότι οι αρχικές εκτιμήσεις μιλούσανε για μεγάλο κοίτασμα παγκόσμιας κλάσης, εντούτοις το αποτέλεσμα της επιβεβαιωτικής γεώτρησης κατέδειξε ποσότητα φυσικού αερίου της τάξης των 4,5 τρισ. κυβ. ποδών.
Με τον δεύτερο γύρο αδειοδότησης, δίδεται έμφαση στη γεωπολιτική διάσταση της εξόρυξης υδρογονανθράκων στην περιοχή και στον ρόλο της Κύπρου ως πυλώνα σταθερότητας στην περιοχή, που είναι πολύ σημαντικό στην προσπάθεια της χώρας να μετατραπεί σε κόμβο παραγωγής και διακίνησης φυσικού αερίου. Διαχρονικά η χώρα μας διατηρεί άριστες σχέσεις με τις γειτονικές μας χώρες. Αυτή η πολιτική αναμφίβολα προσδίδει στην Κύπρο έναν αναβαθμισμένο ρόλο όσον αφορά στην ανάληψη πρωτοβουλιών για τη δημιουργία της περιφερειακής συνεργασίας. Η περιφερειακή συνεργασία μεταξύ των χωρών προαπαιτείται για την ασφαλέστερη και βέλτιστη εκμετάλλευση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων της ευρύτερης Ανατολικής Μεσογείου.
Για να πετύχουμε τους ενεργειακούς μας στόχους και να μετατραπούμε σε Μεσογειακό Ενεργειακό Κόμβο είναι λοιπόν πολύ σημαντικό για την Κύπρο να αναδείξει ακριβώς αυτόν τον εν δυνάμει ρυθμιστικό ρόλο της, στέλνοντας το μήνυμα προς όλους ότι η χώρα μας μπορεί να αποτελέσει έναν πραγματικό παράγοντα ασφάλειας, σταθερότητας και ειρήνης σε μια ιστορικά ταραγμένη και ασταθή περιοχή.
Δυόμισι χρόνια μετά τον δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων, στις 23 Σεπτεμβρίου 2014, ξεκίνησε η γεώτρηση στο κοίτασμα Ονασαγόρας του Τεμαχίου 9 από την ΕΝΙ. Ο τοπικός Τύπος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας βομβάρδιζαν καθημερινά, με πληροφορίες για την πορεία που ακολουθούσε το Saipem 10000 – το πλοίο που ήταν υπεύθυνο για τις διερευνητικές γεωτρήσεις. Δυο μήνες μετά, στις 19 Δεκεμβρίου 2014, και η Κύπρος βρίσκεται αντιμέτωπη με το πρώτο αρνητικό αποτέλεσμα: η εταιρεία ΕΝΙ ανακοινώνει ότι δεν εντοπίσθηκαν εκμεταλλεύσιμες ποσότητες στο κοίτασμα Ονασαγόρας και λαμβάνεται η απόφαση να προχωρήσουν σε διερευνητική γεώτρηση στο κοίτασμα Αμαθούσα στο ίδιο τεμάχιο.
Δεν περνάει αρκετός καιρός από το αποτέλεσμα του Ονασαγόρα και στις 7 Ιουνίου 2015 το Υπουργείο Ενέργειας ανακοινώνει ότι οι εταιρείες Noble, Delek και Avner, κάτοχοι άδειας για την εξερεύνηση υδρογονανθράκων στο Τεμάχιο 12, έχουν δηλώσει την εμπορευσιμότητα του κοιτάσματος Αφροδίτη και θα υποβάλουν το Σχέδιο Ανάπτυξης και Παραγωγής του κοιτάσματος.
Οι εξελίξεις αυτές είναι πολύ σημαντικές για την Κύπρο, καθότι είναι η πρώτη φορά που ως χώρα θα περάσουμε από το στάδιο της έρευνας για υδρογονάνθρακες στο στάδιο της ανάπτυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Η ανακήρυξη του κοιτάσματος ως εμπορεύσιμου στέλνει το μήνυμα στους ξένους αγοραστές ότι έχουμε φυσικό αέριο προς πώληση. Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί την έναρξη πραγματοποίησης των τριών πυλώνων σε σχέση με την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου: ο πρώτος είναι σε πιο βραχυπρόθεσμο ορίζοντα και αφορά την προσέλκυση επενδύσεων, η διασφάλιση των εσόδων από το φυσικό αέριο σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και η δημιουργία ενός εξελιγμένου τομέα πετρελαίου και φυσικού αερίου σε μακροχρόνιο ορίζοντα.
Ταυτόχρονα με την ανακοίνωση της εμπορευσιμότητας του κοιτάσματος Αφροδίτη, το Υπουργείο Ενέργειας επισπεύδει τις συζητήσεις για την πιθανότητα εξαγωγής φυσικού αερίου στην Αίγυπτο μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Οι συζητήσεις αυτές γίνονται στο πλαίσιο των συμφωνιών καθορισμού Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης που έχει υπογράψει η Κύπρος με την Αίγυπτο, τον Λίβανο και το Ισραήλ και στα μνημόνια που υπογράφηκαν μεταξύ των Κυβερνήσεων Κύπρου και Αιγύπτου, αλλά και των εθνικών εταιρειών φυσικού αερίου των δύο χωρών.
Δυο μήνες αργότερα και βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα άλλο θετικό γεγονός. Τον Αύγουστο του 2015 η ιταλική πετρελαϊκή εταιρεία ΕΝΙ ανακοίνωσε ότι χρησιμοποιώντας ένα νέο γεωλογικό μοντέλο ανακάλυψε πιθανότατα το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου παγκοσμίως στη Μεσόγειο και τη θαλάσσια περιοχή της Αιγύπτου. Το κοίτασμα ανακαλύφθηκε στο οικόπεδο Shorouk από τη γεώτρηση του Saipem 10000 της ΕΝΙ, σε απόσταση μόλις 6,5 χιλιομέτρων από την κυπριακή ΑΟΖ, και αποτελεί τη μεγαλύτερη ανακάλυψη στην περιοχή της Μεσογείου.
Το κοίτασμα βρίσκεται στα ανοικτά της ακτογραμμής της Μεσογείου Αιγύπτου σε βάθος 1.450 μέτρων στο κοίτασμα Zohr, το οποίο γειτνιάζει με τα οικόπεδα 10, 11 και 12 της κυπριακής ΑΟΖ και πιθανό να καλύπτει μια έκταση περίπου 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα τεχνικά και γεωφυσικά στοιχεία, εκτιμάται ότι το κοίτασμα-μαμούθ επαρκεί για να δώσει περίπου 30 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, ενώ σύμφωνα με σεισμικές έρευνες, υπολογίζεται ότι υπάρχουν επιπλέον 5,5 δισ. βαρέλια πετρελαίου.
Μέχρι σήμερα, το μεγαλύτερο κοίτασμα της περιοχής ήταν το Λεβιάθαν στην ΑΟΖ του Ισραήλ με 22 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου. Σύμφωνα με δηλώσεις του διευθύνοντος συμβούλου της ΕΝΙ Κλαούντιο Ντεσκάλζι, η ανακάλυψη αυτή πιθανώς να συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο και θα αποτελέσει καταλύτη εξελίξεων, τόσο για την Αίγυπτο όσο και τη Μεσόγειο, όσον αφορά στη σταθερότητα της ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή.
Νέα δεδομένα με τον ερχομό του 2016
Ο ερχομός του 2016 έφερε νέα δεδομένα. Τον Ιανουάριο του 2016 η British Gas υπογράφει συμφωνία για το τεμάχιο 12. Συγκεκριμένα, η BG παίρνει το 35% συμμετοχής στο τεμάχιο 12 και προβλέπει μια πιθανή πηγή μεταφοράς φυσικού αερίου στην Αίγυπτο, όπου κατέχει μετοχές στις εγκαταστάσεις εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Ιντκού. Η εξέλιξη αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική καθότι η συμμετοχή ενός κολοσσού του εκτοπίσματος BG/Shell στην κοινοπραξία που έχει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του κοιτάσματος Αφροδίτη θα έχει θετικότερα αποτελέσματα στην προσπάθεια εξεύρεσης πελατών για πώληση του φυσικού αερίου.
Οι τελευταίες αυτές εξελίξεις, σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον που έδειξαν παγκόσμιες εταιρείες στην περιοχή μας μετά την ανακάλυψη του Zohr, οδήγησε την Κυβέρνηση στον τρίτο γύρο αδειοδότησης. Τον Μάρτιο του 2016, το Υπουργείο Ενέργειας προκήρυξε τον τρίτο γύρο αδειοδότησης στην Κυπριακή ΑΟΖ, για έρευνα και εκμετάλλευση τριών τεμαχίων. Του 6, του 8 και του 10, που βρίσκονται κοντά στο κοίτασμα Zhor της Αιγύπτου. Για το τεμάχιο 6, για το οποίο υπάρχουν έντονες αντιδράσεις από την Τουρκία, αίτηση υπέβαλε η κοινοπραξία ENI / Total με διαχειριστή την ENI Cyprus. Για το τεμάχιο 8, αιτήσεις υπεβλήθησαν από την ENI και από την κοινοπραξία Capricorn Oil, θυγατρική της Cairn Energy και τις Delek Drilling και Avner Oil Exploration με διαχειριστή την Capricorn Oil. Για το τεμάχιο 10, υπεβλήθησαν τρεις αιτήσεις. Μία από την κοινοπραξία ENI / Total με διαχειριστή την ENI Cyprus, μία από την κοινοπραξία ExxonMobil και την Qatar Petroleum International Upstream OPC με διαχειριστή την ExxonMobil και μία από τη νορβηγική Statoil.
Πέντε μήνες αργότερα, στις 31 Αυγούστου 2016, έχουμε την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου για την μεταφορά φυσικού αερίου μέσω υποθαλασσίου αγωγού. Η υπογραφή της συμφωνίας στις 31 Αυγούστου 2016 αποτελεί ορόσημο και ιστορικό γεγονός σε σχέση με την ανάπτυξη των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που βρίσκονται εντός της Κυπριακής ΑΟΖ. Η συμφωνία ανοίγει τον δρόμο για την εμπορική ανάπτυξη του κυπριακού φυσικού αερίου και αποτελεί την απαρχή μιας σειράς συμφωνιών που θα συνομολογηθούν στο προσεχές μέλλον για να δημιουργηθεί ένα ασφαλές επενδυτικό πλαίσιο για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Κύπρο στην Αίγυπτο. Η συμφωνία που υπογράφηκε προνοεί ότι οι δυο χώρες θα σεβαστούν τις πρόνοιες των οποιοδήποτε εμπορικών συμφωνιών που θα γίνουν στο επόμενο διάστημα.
Μετά από σχεδόν ένα χρόνο και συγκεκριμένα τον Απρίλη του 2017, μήνας ορόσημο στο ενεργειακό μέλλον της Κύπρου, υπογράφηκαν τα συμβόλαια για παραχώρηση των τεμαχίων εντός της Κυπριακής ΑΟΖ για σκοπούς έρευνας που αφορούν το τρίτο γύρο αδειοδότησης. Συγκεκριμένα, το τεμάχιο 6 παραχωρείται στην κοινοπραξία ΕΝΙ – Total, το τεμάχιο 8 εξ ολοκλήρου στην ΕΝΙ και το τεμάχιο 10 στην κοινοπραξία Exxon Mobil και Qatar Petroleum.
Τα συμβόλαια μεταξύ της κυβέρνησης και των εκπροσώπων των πετρελαϊκών κολοσσών υπογράφηκαν σε τελετή στο Προεδρικό Μέγαρο. Η τελετή υπογραφής με την αμερικάνικη εταιρεία ExxonMοbil στο Προεδρικό Μέγαρο, στην παρουσία της Αμερικανίδας υφυπουργού εξωτερικών, είναι ιδιαίτερης σημασίας καθότι ισχυροποιεί τη θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας έναντι των πρόσφατων τουρκικών προκλήσεων. Με τις υπογραφές αυτές δεσμεύονται οι εταιρείες σε 12 συνολικά επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις στα εν λόγω τεμάχια για το 2018.
Πρώτη ερευνητική γεώτρηση είναι αυτή της κοινοπραξίας ΕΝΙ-TOTAL στο τεμάχιο 11 με στόχο τον «Ονησίφορο». Η γεώτρηση αυτή άρχισε τον Ιούλιο του 2017 και ήταν ιδιαίτερης σημασίας καθότι η κοινοπραξία αναζητούν κοίτασμα με βάση τη νέα γεωλογική θεωρία και γεωλογικό μοντέλο για την ανάπτυξη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, το ίδιο που χρησιμοποιήθηκε και στην ανακάλυψη του Zhor. Τα αποτελέσματα της ερευνητικής αυτής γεώτρησης μπορούν να χαρακτηριστούν και θετικά και αρνητικά: θετικά γιατί το κοίτασμα που βρέθηκε επιβεβαιώνει το νέο γεωλογικό μοντέλο και αρνητικά γιατί οι ποσότητες φυσικού αερίου που έχουν βρεθεί δεν είναι ικανοποιητικές για να θεωρηθούν εμπορικά εκμεταλλεύσιμες στο άμεσο μέλλον.
Αναμένουμε τα αποτελέσματα των ερευνητικών γεωτρήσεων
Το 2017 θα κλείσει με ανακοινώσεις για τα ερευνητικά προγράμματα των εταιρειών για το 2018, δίνοντας μια νότα αισιοδοξίας στον κυπριακό λαό για το 2018. Συγκεκριμένα, σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε η εταιρεία ExxonMobil τον Σεπτέμβριο του 2017, γνωστοποίησε ότι η τελική επεξεργασία των γεωφυσικών δεδομένων που συνέλεξε βρίσκονται σε εξέλιξη, μετά την απόκτηση τρισδιάστατων σεισμικών δεδομένων, ενώ ήδη έχει γίνει η προκαταρκτική «ταχεία επεξεργασία» τους. Το δεύτερο εξάμηνο του 2018 αναμένεται να ξεκινήσουν οι δύο ερευνητικές γεωτρήσεις της κοινοπραξίας ExxonMobil – Qatar Petroleum στο τεμάχιο 10 της κυπριακής ΑΟΖ, στόχοι «Δελφίνος» και «Άνθεια».
Επιπλέον, γνωστοποιήθηκε ο προγραμματισμός για απόσπαση τοπικού προσωπικού της ExxonMobil στο πρόγραμμα υπεράκτιων ερευνών, ενώ προγραμματίζεται η προσθήκη επιπλέον προσωπικού, γεγονός που συνεπάγεται νέες θέσεις εργασίας. Επίσης, τον Νοέμβριο του 2017, ανακοινώθηκε από την εταιρεία ΕΝΙ ότι θα προχωρήσει αρχές του 2018 με εξερευνητικές γεωτρήσεις στο Τεμάχιο 6, στόχος «Καλυψώ» (κοινοπραξία με TOTAL) και στο Τεμάχιο 3, στόχος «Σουπιά» (κοινοπραξία με KOGAS).
Και φτάνουμε στο 2018.
Δεν έχουμε σπαταλήσει ούτε μια μέρα και πιάσαμε δουλειά τις πρώτες ώρες της Πρωτοχρονιάς με το ΣΑΙΠΕΜ 12000 της κοινοπραξίας ΕΝΙ-ΤΟTAL προς τον στόχο «Καλυψώ» στο Τεμάχιο 6, της Κυπριακής ΑΟΖ. Τα αποτελέσματα θα τα αναμένουμε τις επόμενες 30 μέρες. Ιδιαίτερης σημασίας θα είναι και η επικείμενη (Φεβρουάριο / Μάρτιο 2018) εξερευνητική γεώτρηση στο Τεμάχιο 3 στον στόχο «Σουπιά» από την κοινοπραξία ΕΝΙ/KOGAS γιατί η γεώτρηση θα γίνει με πολύ διαφορετικά γεωλογικά δεδομένα και θα είναι μεταξύ άλλων η πιο αβαθής μέχρι τώρα γεώτρηση, αφού το βάθος της θάλασσας δεν ξεπερνά στο καθορισμένο σημείο τα 1.000 μέτρα. Επίσης, είναι ιδιαίτερης σημασίας καθότι και το βάθος της ίδιας της γεώτρησης θα φτάσει σε στρώματα γεωλογικών διαμορφώσεων, που επίσης μέχρι τώρα παρέμεναν αδιάφορα για τους ειδικούς στην ανάλυση σεισμογραφικών δεδομένων για αναζήτηση υδρογονανθράκων. Μέχρι τώρα στην Ανατολική Μεσόγειο δεν έχει γίνει γεώτρηση σε ανάλογο γεωλογικό στόχο. Σύμφωνα με την ΕΝΙ, για πρώτη φορά έχουμε ένα καινούριο γεωλογικό επίπεδο υδρογονανθράκων και πιθανή επιτυχία στον στόχο «Σουπιά» θα ανοίξει και πιο νέους ορίζοντες από αυτούς του Zhor καθότι θα ενθαρρύνει νέες έρευνες και γεωτρήσεις σε ανάλογες γεωλογικές διαμορφώσεις.
Μάριος Βαλιαντής
