Όταν η Γαλλία εξέλεξε τον Εμμανουέλ Μακρόν τον Μάιο, οι προοπτικές διόρθωσης των εγγενών προβλημάτων του ευρώ ξαφνικά έγιναν πιο λαμπρές. Το κοινό Ευρωπαϊκό νόμισμα, το οποίο υιοθετήθηκε το 1999, σκοπό είχε να αποτελέσει ένα πολιτικό εγχείρημα για ενίσχυση της ενότητας. Όμως, η κρίση στην Ελλάδα μια δεκαετία αργότερα, εξέθεσε την ανικανότητα του ευρώ να επιβάλει κοινούς κανόνες, πρωτίστως επί του κρατικού χρέους και των δαπανών.
Ο Γάλλος πρόεδρος πιέζει για μεγαλύτερη δημοσιονομική ενοποίηση μεταξύ των 19 κρατών που τώρα χρησιμοποιούν το ευρώ ως τρόπο να αντιμετωπιστούν κάποια τουλάχιστον από αυτά τα προβλήματα. Με τη Γερμανία να δείχνει πως είναι ανοικτή στις εκκλήσεις Μακρόν, τα πολιτικά άστρα μπορεί να έρχονται σε ευθυγράμμιση προκειμένου να αναμορφώσουν το ευρώ, κάνοντας έτσι επανεκκίνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το Bloomberg παρουσιάζει ορισμένες από τις προτάσεις που βρίσκονται στο τραπέζι, αλλά και τα εμπόδια για την υιοθέτησή τους:
Κοινός προϋπολογισμός ευρωζώνης
Ο κ. Μακρόν έχει προτείνει τη δημιουργία προϋπολογισμού της ευρωζώνης, με στόχο να βοηθήσει στη χρηματοδότηση επενδύσεων ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη, να παρασχεθεί έκτακτη οικονομική βοήθεια και να γίνει αποδοτικότερη η αντίδραση του μπλοκ σε οικονομικές κρίσεις. Αν και τα κράτη θα εξακολουθήσουν να έχουν τη διακριτική ευχέρεια σε ότι αφορά τους προϋπολογισμούς τους, ωστόσο αυτή η κοινή πηγή πόρων θα μπορούσε να αποτελέσει πλεονέκτημα σε περιόδους χρηματοοικονομικών αναταραχών και θα μείωνε την εξάρτηση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για την τόνωση της οικονομίας της ευρωζώνης. Η πρόσβαση σε αυτόν τον προϋπολογισμό θα εξαρτώνταν από την τήρηση των κανόνων του μπλοκ από τα κράτη-μέλη.
Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ έχει πει πως είναι ανοικτή στην ιδέα αυτή. «Προσωπικά πάντα έλεγα: εξαρτάται από το πώς», είπε σε συνέντευξη Τύπου στο Παρίσι στις 13 Ιουλίου. «Δεν έχω τίποτα εναντίον ενός προϋπολογισμού ευρωζώνης. Είχα προτείνει το 2012 έναν μικρότερο προϋπολογισμό ευρωζώνης και απέτυχα παταγωδώς».b«Χαίρομαι ιδιαίτερα που η ιδέα αυτή επανέρχεται», είπε.
Ενιαίος υπουργός Οικονομικών
Ο κ. Μακρόν έχει επίσης προτείνει τη δημιουργία ρόλου για έναν υπουργό Οικονομικών της ευρωζώνης, ιδέα που από καιρό στηρίζει ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Αυτός που θα αναλάμβανε, θα ήταν υπεύθυνος για έναν προϋπολογισμό και θα μπορούσε να ενεργήσει υπό την εποπτεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο κ. Σόιμπλε έχει πει πως μια τέτοια αλλαγή θα απαιτούσε προσαρμογή των Συνθηκών της ΕΕ, κάτι που δεν είναι ρεαλιστικό αυτή τη στιγμή.
Ποιες χώρες στηρίζουν αυτά τα σχέδια;
Οι προτάσεις για κοινό προϋπολογισμό και υπουργό Οικονομικών έχουν τη στήριξη χωρών όπως η Ισπανία και η Ιταλία, που έχουν πει πως τέτοια βήματα είναι σημαντικά προκειμένου να ενισχυθεί το μπλοκ και να προστατευθεί από μελλοντικές κρίσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επίσης στηρίξει την ιδέα αυτή.
Η μέχρι στιγμής πρόοδος
Το ευρώ πέρασε μια δύσκολη δεκαετία. Από την έναρξη της Ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, πέντε από τα μέλη του μπλοκ έπρεπε να διασωθούν και η Ελλάδα παραλίγο να φύγει από την ευρωζώνη το 2015 εν μέσω οικονομικής κακοδιαχείρισης, πολιτικής των άκρων και ενός διογκούμενου ελλείμματος. Από το αποκορύφωμα της αναταραχής όμως, πολλές βασικές δομικές αδυναμίες έχουν διευθετηθεί, κυρίως μέσω της δημιουργίας μια τραπεζικής ένωσης: ενός σετ νέων δομών και κανονισμών που συγκέντρωναν την εποπτεία και το πλαίσιο εκκαθάρισης για τις μεγαλύτερες τράπεζες της ευρωζώνης. Και ενώ οι κανόνες για τους προϋπολογισμούς έχουν επίσης ενισχυθεί, ωστόσο οι πιο αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις έχουν μπει σε δεύτερη μοίρα, ελλείψει πολιτικής βούλησης.
Διαμοιρασμός του χρέους
Ίσως η πιο αμφιλεγόμενη πρόταση είναι η έκδοση χρέους που θα είναι εγγυημένο από τις χώρες της ευρωζώνης, μια ιδέα που έχει απορρίψει ο κ. Σόιμπλε διότι θα έθετε σε υπερβολικά μεγάλο ρίσκο τους φορολογούμενους. Σε μια προσπάθεια να αμβλύνει τις αντιρρήσεις, η Κομισιόν έριξε την ιδέα της δημιουργίας των Ευρωπαϊκών Ασφαλών Τίτλων, ενός χρηματοοικονομικού εργαλείου που θα συγκέντρωνε τα κρατικά χρέη όλων των χωρών της ευρωζώνης ώστε να μπορέσουν να πωληθούν σε επενδυτές ως ένα προϊόν.
Ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο
Μια ιδέα που στηρίζουν οι μεγάλες χώρες της ευρωζώνης, περιλαμβανομένης της Γερμανίας, είναι να μετατραπεί ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, δίνοντάς του μεγαλύτερες εξουσίες ως προς τη δημοσιονομική εποπτεία και μεγαλύτερο λόγο στα μελλοντικά προγράμματα διάσωσης. Αυτό θα επέτρεπε στο Ταμείο να παρακολουθεί τα οικονομικά των χωρών που αντιμετωπίζουν πρόβλημα και να επιβλέπει μελλοντικές διασώσεις, κίνηση που θα μπορούσε να αφαιρέσει κάποιες εξουσίες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία είναι υπεύθυνη για τη δημοσιονομική εποπτεία. Η αύξηση των εξουσιών του ESM θα έδινε επίσης μεγαλύτερες εξουσίες και στο διοικητικό συμβούλιο του Ταμείου –δηλαδή τους υπουργούς οικονομικών της ευρωζώνης. Η Γερμανία τάσσεται υπέρ, πιέζοντας για ενίσχυση του ρόλου του ταμείου, ενώ η Κομισιόν πιθανότατα θα προτιμούσε να διατηρήσει όσο το δυνατόν περισσότερες εξουσίες της συγκεντρωμένες στις Βρυξέλλες.
Η ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης
Πολλοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν πως οι πιο κρίσιμες μεταρρυθμίσεις είναι στον τομέα των χρηματοοικονομικών ρυθμίσεων. Αυτό πρωτίστως σημαίνει την ολοκλήρωση του επωνομαζόμενου τρίτου πυλώνα της τραπεζικής ένωσης: ενός πλαισίου κοινών εγγυήσεων καταθέσεων. Η Γερμανία μέχρι στιγμής αντιστέκεται, ανησυχώντας πως οι φορολογούμενοί της μπορεί να καταλήξουν να είναι υπεύθυνοι για προβλήματα που υπάρχουν στους τραπεζικούς ισολογισμούς άλλων χωρών. Αντ’ αυτού, το Βερολίνο επιδιώκει τη μείωση του ρίσκου μεταξύ των κρατών-μελών μέσω του περιορισμού της έκθεσης των τραπεζών στο κρατικό χρέος. Όμως αυτή η ιδέα έχει λίγους υποστηρικτές (τη Φινλανδία και την Ολλανδία) και βρίσκει σθεναρή αντίσταση από άλλες χώρες όπως η Ιταλία. Τα κράτη προσπαθούν επίσης να ολοκληρώσουν την ίδρυση ενός κοινού οικονομικού «μαξιλαριού» στον ενιαίο μηχανισμό εκκαθάρισης, μια οντότητα που σχεδιάστηκε ώστε να επωμίζεται το κόστος της εκκαθάρισης προβληματικών τραπεζών. Αν και η Κομισιόν και χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία πιέζουν ώστε ο ESM να προσφέρει γραμμή πίστωσης για το «μαξιλάρι» αυτό, η Γερμανία αντιτίθεται σθεναρά.
Ποιες είναι οι πιθανότητες συμβιβασμού;
Η κ. Μέρκελ έχει αναγνωρίσει δημοσίως την ανάγκη να γίνουν βήματα προς μια μεγαλύτερη ενοποίηση. Αν και είναι εξαιρετικά απίθανο η όποια κίνηση να γίνει πριν τις Γερμανικές εκλογές της 24ης Σεπτεμβρίου, οι συζητήσεις για τα θέματα αυτά θα μπορούσαν να σημειώσουν πρόοδο σύντομα μετά τον σχηματισμό Γερμανικής κυβέρνησης –υποθέτοντας πως ο κυβερνητικός συνασπισμός θα είναι πρόθυμος. Αν και το Βερολίνο εξακολουθεί να έχει επιφυλάξεις, η εκλογή Μακρόν έχει βοηθήσει ώστε να κινητοποιηθεί η Γερμανική κυβέρνηση σε ορισμένους τομείς που μέχρι πρόσφατα παρέμενε ανένδοτη.
Ο βασικός αντίπαλος της καγκελαρίου, ο ηγέτης των Σοσιαλδημοκρατών, Μάρτιν Σουλτς, είναι πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τον ενδιέφερε η μεγαλύτερη ενοποίηση της ΕΕ και πιθανότατα θα βοηθούσε στις πρωτοβουλίες του Μακρόν. Και μια νίκη της Μέρκελ θα έδινε νέα δυναμική στην ήδη ανανεωμένη Γαλλο-Γερμανική δυναμική, επιτρέποντας στα δυο βασικά μέλη της ευρωζώνης να αναλάβουν περισσότερες πρωτοβουλίες, ιδιαίτερα σε λιγότερο αμφιλεγόμενες εκκρεμείς μεταρρυθμίσεις. Άλλωστε, ακόμα και αν οι δυο πλευρές δεν συμφωνούν σε όλα τα ανοικτά ζητήματα, συμφωνούν πως μια ισχυρότερη ευρωζώνη θα είναι καλύτερα εξοπλισμένη ώστε να αντιμετωπίσει την επόμενη οικονομική ή πολιτική κρίση.
