Του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη
Πριν 160 χρόνια, γεννήθηκε ο Χάλφονρτ Τζων Μακίντερ στον οποίο οφείλεται μια από τις πιο επιδραστικές προσεγγίσεις της γεωπολιτικής: εκείνη που θέτει την Ευρασία (ή, σε άλλη ανάγνωση, την Αφρο-Ευρασία) στο κέντρο της παγκόσμιας διεκδίκησης κυριαρχίας, ως «παγκόσμια νήσο». Οι παρακείμενες νησιωτικές δυνάμεις – τότε: Βρετανία και Ιαπωνία – και οι παραπέρα δυνάμεις – βασικά οι ΗΠΑ – διεκδικούν από τα έξω την επιρροή στην Ευρασία, η οποία θεωρείται heartland/το κέντρο. Στο εσωτερικό της οποίας δυνάμεις όπως η Γερμανία ή η Ρωσία, άντε και η Γαλλία – την εποχή που η Κίνα φαινόταν περισσότερο μια αποικιακή απόληξη – βρίσκονταν σε συνεχή διεκδίκηση της κυριαρχίας. Γι αυτόν, όποιος ελέγχει την Ανατολική Ευρώπη ελέγχει το κέντρο. Όποιος ελέγχει το κέντρο/heartland ελέγχει την παγκόσμια νήσο. Όποιος ελέγχει την παγκόσμια νήσο, ελέγχει τον κόσμο όλο, έχει την κυριαρχία.
Από τότε, πλήθος πολεμικές αναμετρήσεις – και πάντως δυο Παγκόσμιοι Πόλεμοι – αλλά και μετακινήσεις συνόρων, καθώς και μεγάλες ανατροπές οικονομικής δύναμης έχουν μεταβάλει εντυπωσιακά το σκηνικό. Η Βρετανική Αυτοκρατορία αποτελεί πλέον χλωμή ανάμνηση. ο Γερμανικός ιμπεριαλισμός, πάντως σε ό,τι αφορά την στρατιωτική του έκφραση, ομοίως. αντίστοιχα και ο Ιαπωνικός ιμπεριαλισμός. οι ΗΠΑ και η Ρωσία (η δεύτερη ως ΕΣΣΔ) απετέλεσαν επί δεκαετίας δίπολο παγκόσμιας κυριαρχίας, στην πρώτη εκείνη πυρηνική εποχή. Στην συνέχεια, ζήσαμε την προσέγγιση περί Τέλους της Ιστορίας με τις ΗΠΑ, σιωπηρά, στο επίκεντρο μιας μονο-πολικής ανάγνωσης. την ίδια στιγμή, η ανάδυση της Κίνας ως οικονομικής δύναμης χωρίς αντίστοιχο σε ρυθμούς εκτόξευσης, μας αφύπνισε σε άλλη διεκδίκηση. ενώ η διαταρακτική δυνατότητα της ισλαμικής διεκδίκησης στην άλλη προσέγγιση, της Σύγκρουσης Πολιτισμών, εγκατέστησε πρόσθετη περιπλοκή.
Τώρα, λοιπόν, που βλέπουμε την εικόνα ενός Προέδρου των ΗΠΑ – νομίσαμε! – λιγότερο σουρεαλιστικού από τον The Donald, του Τζο Μπάιντεν, να δυναμιτίζει και πάλι την σχέση με την Ρωσία όχι απλώς αποκαλώντας τον Βλαντιμίρ Πούτιν «Killer», με αναφορά βέβαια στην ανάμειξη του Κρεμλίνου στην προεδρική εκλογή του 2020, για την οποία «θα κληθεί να πληρώσει τίμημα», αλλά και δημιουργώντας ένα κλίμα νέου Ψυχρού Πολέμου με κινητοποίηση των ΝΑΤΟϊκών αντανακλαστικών σύσφιξης των γραμμών άμυνας στην Ανατολική Ευρώπη και την κοινή γνώμη της.
Υπερβολή; Άμα δει κανείς το πώς η υπόθεση της Γερμανο-Ρωσικής συνεργασίας για τον αγωγό NordStream-2 περνάει επίσης σε φάση επιβάρυνσης, με προοπτική ενεργών (αντί των διακηρυκτικών) κυρώσεων από πλευράς ΗΠΑ, μάλλον βλέπει ότι δεν πρόκειται περί υπερβολής, αλλά περί καθυστέρησης στην αποδοχή του πόσο οι χειρισμοί στην κόψη του ξυραφιού/brinkmanship έχουν επανέλθει για τα καλά. Και αν, γι αυτό, υπήρχε αμφιβολία, θα αρκούσε η εικόνα (και το ύφος) της κοινής παρουσίας Σεργκέι Λαβρόφ – Βάνγκ Γι, δηλαδή μιας αιχμηρότερης Ρωσο-Κινεζικής εκδοχής της παρουσίας Βλαντίμιρ Πούτιν – Σι Ζινπίνγκ, η οποία ευθέως ήρθε να αντιπαρατεθεί με την πρακτική Ευρωπαϊκών κα Αμερικανικών κυρώσεων. Απέναντι στην Ρωσία, η ΕΕ έχει επιβάλει κυρώσεις με αφορμή την υπόθεση Ναβάλνι που έκαναν τον Λαβρόφ να μιλάει για «καταστροφή των σχέσεων Ρωσίας-ΕΕ». Απέναντι στην Κίνα, με αντικείμενο την μείζονα υπόθεση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περίπτωση των Ουιγούρων, οι κυρώσεις «βλέπουν» και προς το μέλλον της ναυτικής παρουσίας στην Νότια Σινική Θάλασσα…
Όμως, κάτω και πέρα από αυτές τις κινήσεις υψηλού προφίλ, δεν παύει να κινείται μια διεκδίκηση που ούτε ο Μακίντερ θα μπορούσε να φαντασθεί: αναφερόμαστε στην υπόθεση της συνεχιζόμενης Κινεζικής παρουσίας/ διεκδίκησης δια του Νέου Δρόμου του Μεταξιού, που ακριβώς επαναπροσδιορίζει, με την υποδομή και τις δράσεις που «φυτεύονται» σ’ αυτήν, τον ρόλο διεκδίκησης της Ευρασίας/ήδη της Αφρο-Ευρασίας. Δείτε, τώρα, την παράλληλη κίνηση που συντελείται στην μείζονα παγκόσμια σκακιέρα των εμβολίων – με το Ρωσικό και τα Κινεζικά εμβόλια να «βλέπουν» προς τον Τρίτο Κόσμο, μαζί και την εγκατεστημένη παραγωγική δυναμικότητα της Ινδίας – σε σύγκριση με την Ευρωπαϊκή εμβολιαστική αποεπιτάχυνση και την εικόνα Αμερικανικής, να το πούμε ευγενικά, αυτοπροτεραιοποίησης.
Έτσι όπως επανέρχονται οι διεκδικήσεις παγκόσμιας κυριαρχίας, δημιουργείται λοιπόν μια περίεργη αίσθηση déjà vu. Ας το δούμε σαν ψευδαίσθηση, για να μην θυμηθούμε το «η Ιστορία την δεύτερη φορά επαναλαμβάνεται ως φάρσα» (της Μαρξιανής «18ης Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη»). Κάπου εκεί, προς το δεύτερο, καταγράφηκε η Βρετανική πρωτοβουλία να ξαναλανσάρει η Γηραιά Αλβιών κι αυτή τον εαυτό της ως παγκόσμια δύναμη, αυξάνοντας υπό τις σημερινές συνθήκες κατά 40% τον αριθμό πυρηνικών κεφαλών που αυτή διαθέτει.
Κοιτάζοντας πιο κοντά στην δική μας περιοχή, στην γειτονική νέο-Οθωμανική Τουρκία, μπορεί κανείς να ευχηθεί – τουλάχιστον – να μην επαληθευθεί η αρχική, εκείνη του Χέγκελ, τοποθέτηση. Που θέλει την επανάληψη των μεγάλων γεγονότων της Ιστορίας να λειτουργεί ως τραγωδία.
Πηγή: economia.gr
