Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Η οπτική της εργαλειοποίησης, δηλαδή η αντιμετώπιση μιας κατάστασης, ενός γεγονότος ή και ανθρώπων με σημείο αναφοράς το συμφέρον και την αποκόμιση οφέλους, αποτελεί δομικό στοιχείο της πολιτικής λειτουργίας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι πολύ αρνητικές επιπτώσεις στις συνθήκες, που διαμορφώνονται στο κοινωνικό πεδίο.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής με την δημιουργία προσδοκιών για το μέλλον στους πολίτες από τα κόμματα, οι οποίες δεν στηρίζονται σε πολυδιάστατο και με ολιστική οπτική σχεδιασμό της κοινωνικής πορείας, που έγινε αντικείμενο διαλόγου με τους πολίτες και τα συλλογικά μορφώματα έκφρασης τους, ώστε να αναλυθούν οι επαγγελίες για το μέλλον και να αναδειχθούν οι πραγματικές προοπτικές, που οικοδομούνται σε βάθος χρόνου.
Δυστυχώς η επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες δεν στοχεύει στην ενεργοποίηση της ορθολογικής σκέψης των πολιτών, αλλά συμπορευόμενη με την οπτική της κοινωνίας του θεάματος και της εικονικής παρουσίασης της πραγματικότητας καλλιεργεί φαντασιώσεις και αυταπάτες για τις συνθήκες ζωής στην προοπτική του χρόνου.
Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (συνεχής άνοδος της θερμοκρασίας, καύσωνες, ξηρασίες, πλημμύρες, θάνατοι λόγω της θερμοκρασιακής ανόδου κ.λ.π.) και η συνεχής διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο (σύμφωνα με την Μη Κυβερνητική Οργάνωση OXFAM η περιουσία των δισεκατομμυριούχων σε όλο τον πλανήτη αυξήθηκε κατά 2 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2023) και θα καταρρεύσουν οι πολιτικοί «ακροβατισμοί» σε σχέση με το μέλλον.
Επίσης σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (9η Έκθεση για την Συνοχή) η Ελλάδα, η Ρουμανία και η Βουλγαρία είναι οι χώρες, στις οποίες το 2022 το 30% των πολιτών τους βίωσαν σοβαρή υλική και κοινωνική στέρηση, ενώ στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση το ποσοστό κυμαίνεται στο 6,7%. Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι οι κοινωνικές ανισότητες εκτείνονται σε όλους τους τομείς, από τον οικονομικό και τον εκπαιδευτικό μέχρι τον τομέα της υγείας.
Βέβαια αυτές οι συνθήκες εργαλειοποίησης θα μπορούσαν να αποφευχθούν, εάν αναδεικνυόταν το κοινωνικό συμφέρον από πολίτες, οι οποίοι λειτουργούν ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα στο πλαίσιο της δραστηριοποίησης τους σε κοινωνικά κινήματα. Αυτό ακόμη δεν γίνεται σε επαρκή βαθμό.
Η ανάδειξη και πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος προωθούνται από το πολιτικό σύστημα, όπως το αντιλαμβάνονται οι κομματικοί σχηματισμοί, που το συνθέτουν, ανάλογα με την ιδεολογική τους ταυτότητα και την προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας, χωρίς να διαλέγονται με τους πολίτες και τις συλλογικότητες, που τους εκφράζουν.
Με αυτό τον τρόπο διευκολύνεται η εργαλειοποίηση τους με την χρησιμοποίηση της γενικευτικού τύπου και εξιδανικευτικής προσέγγισης των συνθηκών του μέλλοντος οπτικής στο πλαίσιο της μαζικής επικοινωνιακής διαχείρισης της διοχέτευσης πολιτικών μηνυμάτων με διαφημιστική λογική και «διαμεσολαβητή» τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και Ενημέρωσης.
Παράλληλα οι πολίτες εργαλειοποιούνται στους διάφορους συστημικούς ρόλους, που διεκπεραιώνουν σε τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης, όπως είναι ο εργασιακός, της υγείας και άλλοι, χωρίς να συμμετέχουν στην διαμόρφωση τους. Στόχος είναι η πραγμάτωση του συστημικού συμφέροντος (λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση) και όχι του ανθρώπινου και του κοινωνικού.
Αυτό σημαίνει, ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα στους διάφορους κοινωνικούς ρόλους αξιολογείται με βάση την συμβολή τους στην λειτουργικότητα και κυρίως στην οικονομική απόδοση του κοινωνικού συστήματος. Δεν είναι τυχαίο γεγονός, ότι στο σύστημα υγείας καταγράφονται επικίνδυνες ανεπάρκειες λόγω της έλλειψης επαρκούς προσωπικού με στόχο την εξοικονόμηση πόρων, οι οποίες αυξάνουν τον βαθμό διακινδύνευσης των ασθενών, ενώ παράλληλα ευδοκιμεί η διαφθορά γενικότερα στον δημόσιο τομέα (π.χ. προσλήψεις προσωπικού με κριτήριο τον επιθυμητό για το κόμμα, που διαχειρίζεται την κυβερνητική εξουσία, πολιτικό προσανατολισμό).
Η οπτική της εργαλειοποίησης αποτελεί δομικό στοιχείο ακόμη και στις σχέσεις των κρατών στο γεωπολιτικό πεδίο. Οι ισχυροί οριοθετούν την ανάληψη ρόλων σε παγκόσμιο επίπεδο και την ευημερία των κοινωνιών.
Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας σε μεγάλο βαθμό διευκολύνει και πριμοδοτεί την οπτική της εργαλειοποίησης, διότι οι απλοί πολίτες δεν μπορούν να αναλύουν και να κατανοούν το σύστημα λειτουργίας των διαφόρων τομέων δραστηριοποίησης σε πλανητικό επίπεδο.
Παράλληλα η κοινωνία πολιτών δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένη, ώστε να λειτουργεί ως συλλογικό υποκείμενο σε υπερεθνικό επίπεδο, να εκφράζει το ανθρώπινο συμφέρον και να οικοδομεί ανάλογης εμβέλειας λειτουργία στο πλανητικό πεδίο. Αν και σε γενικευμένο βαθμό καλλιεργείται στον πολιτισμικό τομέα η οπτική της κοινωνίας του θεάματος χωρίς εθνικές οριοθετήσεις, στο πολιτικό η διαχείριση της πραγματικότητας εξαντλείται στα εθνικά όρια, διότι σε αυτό το εύρος είναι ελεγχόμενη, επειδή οι παραγόμενες ανισορροπίες αντιμετωπίζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις, με αποτέλεσμα να μην απειλούνται βραχυπρόθεσμα οι ισχυροί γεωπολιτικά παίκτες.
Η δυναμική της εργαλειοποίησης όμως στο πλαίσιο της πολιτικής λειτουργίας αυξάνει τον βαθμό διακινδύνευσης. Δεν οικοδομούνται η σταθερότητα και η ασφάλεια τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους, αν και οι συνθήκες ζωής σε πλανητικό επίπεδο διαπερνώνται από ανάλογης εμβέλειας ανισορροπίες, όπως είναι η ρύπανση της ατμόσφαιρας και του περιβάλλοντος, η κλιματική αλλαγή και οι παρενέργειες της και πολλές άλλες.
Μακροπρόθεσμα όμως η εργαλειοποίηση λόγω των μεγάλων ανισορροπιών, που προκαλεί ή αναπαράγει, θα οδηγήσει σε κοινωνικές αναταράξεις, οι οποίες θα αμφισβητήσουν έντονα το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας. Ουσιαστικά θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση κοινωνικής αντιπολίτευσης λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα σε συνδυασμό με την ανυπαρξία διαλόγου μεταξύ των κομμάτων και των συλλογικών μορφών έκφρασης των πολιτών, ο οποίος στηρίζεται στον ορθολογισμό και στον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της εξέλιξης.
Δείγματα διαμόρφωσης οπτικής κοινωνικής αντιπολίτευσης είναι ήδη ανιχνεύσιμα στην ελληνική κοινωνία. Το πιστοποιούν οι μαζικές διαμαρτυρίες των πολιτών σε όλη την Ελλάδα (26.1.2025) για την μη απόδοση ακόμη δικαιοσύνης για την τραγωδία των Τεμπών και τον θάνατο 57 ανθρώπων. Εάν το πολιτικό σύστημα δεν λάβει και δεν επεξεργασθεί τα μηνύματα, που εκπέμπει αυτή η γενικευμένη κοινωνική αντίδραση, θα δημιουργηθούν συνθήκες ρευστότητας και ακόμη μεγαλύτερης αποστασιοποίησης από το κομματικό κατεστημένο. Ενδεικτικά είναι τα ευρήματα δημοσκόπησης της MRB για τον τηλεοπτικό σταθμό Open (παρουσιάσθηκε στις 30.1.2025), σύμφωνα με τα οποία το 81,1% των ερωτηθέντων θεωρεί, ότι η κυβέρνηση δεν συμβάλλει για να πέσει άπλετο φως στην τραγωδία των Τεμπών. Το ίδιο ισχύει και σε σχέση με την δικαιοσύνη με ποσοστό 77,5%.
Ήδη η κοινωνική πλειοψηφία δεν συμμετέχει σε εκλογικές διαδικασίες, ούτε εκφράζεται στο επίπεδο διακυβέρνησης. Η δημοκρατική λειτουργία έχει μόνο τυπικό χαρακτήρα. Χρησιμοποιείται ως διαδικασία εκλογής διαχειριστών εξουσίας. Το πολιτικό σύστημα οφείλει να το λάβει υπόψη του και να κάνει την ζωτικής σημασίας απαραίτητη επανεκκίνηση, ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες της δυναμικής της εξέλιξης με σημείο αναφοράς το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον σε συνδυασμό με την διασφάλιση της λειτουργικότητας του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης.
Η αλλαγή «πλεύσης» είναι βασική προϋπόθεση για την βιωσιμότητα και την ευημερία στην προοπτική του χρόνου, ενώ παράλληλα θα συμβάλλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα αλλά και στους πολιτειακούς θεσμούς.
Πηγή: metarithmisi.gr
