Του Πάνου Ευαγγελόπουλου*
Μελέτησα για πρώτη φορά το έργο της Mary Elise Sarotte, πριν αρκετά χρόνια και αναφέρομαι στο βιβλίο της για την Κατάρρευση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, που είναι και θα παραμείνει μνημειώδες, αυτής της τόσο εξαιρετικής και λαμπρής ιστορικού των καιρών μας, που λαμπρύνει με την έρευνα και την διδασκαλία της το Johns Hopkins University, κατάληξη μιας μακράς και πλούσιας ακαδημαϊκής πορείας, σπουδών, ερευνών και διδασκαλίας, ξεκινώντας τις σπουδές της από το Harvard, το διδακτορικό της στο Yale μέχρι τα ακαδημαϊκά της βήματα στο Cambridge.
Με το καινούργιο της βιβλίο «Ούτε Μία Ίντσα», η Mary Elise Sarotte, μας δίνει μια στέρεη και πλήρως εμπεριστατωμένη ανάλυση για την διαδικασία εξάπλωσης του ΝΑΤΟ, ως μιας αποτελεσματικής πολιτικής προσέγγισης, μιας νέας σταθερής γεωπολιτικής ισορροπίας στην Ευρώπη της Μεταψυχροπολεμικής Περιόδου που αναδύθηκε το 1990 μέχρι τις μέρες μας.
Πλην όμως οδηγηθήκαμε σε αδιέξοδο και η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία είναι η καλύτερη απόδειξη ότι αποτύχαμε να καταλάβουμε, από την πρώτη στιγμή τουλάχιστον, την αντίσταση και την αντίδραση για την εξάπλωση του ΝΑΤΟ προς την Ρωσία, που προβλήθηκε από την αρχή και παραπάνω από σθεναρά από τον Γεβγένι Πριμακώφ. Ο Πριμακώφ, στην πορεία του από αρχηγός της KGB, σε υπουργό εξωτερικών και τελικά σε πρωθυπουργό, θα μπορούσε στην κυριολεξία να ήταν στην θέση του Πούτιν, αλλά από αντίπαλος του, έγινε τελικά σύμβουλος του, όταν μετά την παραίτηση Γιέλτσιν, ο Πούτιν από πρωθυπουργός, ήταν αυτός που τελικά εξελέγη Πρόεδρος και όχι ο Πριμακώφ, που θεωρείτο φαβορί, αφού ήταν και εκπληκτικά δημοφιλής στον Ρωσικό λαό. Όμως οι εκλογές στην Δούμα τον Δεκέμβριο του 1999, επιφύλαξαν μια πολύ δυσάρεστη έκπληξη στον Πριμακώφ, ενώ χάρισαν μια ανεπανάληπτη νίκη στον Πούτιν, με αποτέλεσμα την Τετάρτη Φεβρουαρίου του 2000, να παραιτηθεί ο Πριμακώφ, με διάγγελμα του από την τηλεόραση, από την υποψηφιότητα του για Πρόεδρος και έτσι να ανοίξει οριστικά ο δρόμος για τον Πούτιν. Σημασία όμως έχει ότι το δόγμα Πριμακώφ για την μη επέκταση του ΝΑΤΟ, πέρασε αυτοτελώς στον Πούτιν και με ισχυρό τρόπο, πλην όμως ο Πούτιν σιωπούσε, μέχρι να αισθανθεί ο ίδιος ισχυρός και η Ρωσία ικανή για να το εκδηλώσει. Στο βιβλίο της Sarotte αναλύονται εκατοντάδες συνομιλίες, σημειώματα, κείμενα, διακηρύξεις, ανακοινώσεις και γεγονότα των πρωταγωνιστών, του πατέρα Μπους, του Κλίντον και του υιού Μπους, πως άλλαζαν οι διοικήσεις και οι προσεγγίσεις, απέναντι στον Γκορμπατσώφ, τον Γιέλτσιν και τον Πούτιν.
Ο πατέρας Μπους αναρωτιόταν από το 1991, αν πρέπει να προηγηθεί η ένταξη στο ΝΑΤΟ της Ουκρανίας. Τελικά προτιμήθηκε η ένταξη της Πολωνίας, που ουσιαστικά ναρκοθέτησε κάθε μελλοντική ένταξη στο ΝΑΤΟ της Ρωσίας, αφού η Πολωνία θα έθετε βέτο σε κάθε περίπτωση και έτσι χάθηκε η ευκαιρία για παγίωση της ειρήνης στην Ευρώπη, αφού ούτε καν το Συμβούλιο ΝΑΤΟ – Ρωσίας μπορούσε πια να αποδώσει τα αναμενόμενα. Όμως θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορετικά με τον τρόπο που μεθοδεύθηκε η εξάπλωση του ΝΑΤΟ και ουχί με αυτήν καθαυτή την εξάπλωση, της οποίας η Ρωσία θα μπορούσε να είναι ένας θεμελιώδης πυλώνας που θα εξαφάνιζε την όποια σπιθαμή αντιπαράθεσης αλλά και κυρίως της οποιασδήποτε ενδεχόμενης απειλής πολέμου, πολλώ δε μάλλον πολέμου που συμβαίνει σήμερα, στην γηραιά μας ήπειρο.
Από το 1996 ο Ζακ Σιράκ προειδοποιούσε τον Tony Lake, Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας του Κλίντον, ότι έχουμε ταπεινώσει πολύ τους Ρώσους και θα τους βρούμε μπροστά μας στο μέλλον στην πιο εθνικιστική τους έξαρση! Λες και ο Ζακ Σιράκ προφήτεψε από τότε την έλευση του Πούτιν!!! Ο Κλίντον όμως ήταν σίγουρος παρά την δύσκολη εκλογική νίκη του Γιέλτσιν το 1996 ότι η εξάπλωση του ΝΑΤΟ θα προχωρούσε άνετα μέχρι και τις Βαλτικές χώρες, χωρίς κανένα πρόβλημα αλλά με καμιά πρόβλεψη για την Ουκρανία. Αυτό ήταν μια λανθασμένη τακτική περιφρόνησης, μιας τόσο σημαντικής χώρας για την ασφάλεια της Ευρώπης, την στιγμή που ο Γιέλτσιν κρεμόταν επάνω στον Κλίντον και ο Κλίντον του προσέφερε ένα υγιές χρηματοδοτικό πακέτο, την είσοδο στον ΟΟΣΑ και το G7.
Στα οκτώ χρόνια που περάσαν με τον Κλίντον πανίσχυρο και τον Γιέλτσιν απέναντι του ασθενή πολιτικά, οικονομικά αλλά και στην υγεία του, με τις απανωτές καρδιακές προσβολές, ο Κλίντον μπορούμε να ισχυριστούμε ότι άφησε την Ουκρανία στα κρύα του λουτρού, ενώ η Ρωσία ήταν οικονομικό πτώμα με τις τιμές του πετρελαίου στο ναδίρ. Τότε ήταν η ευκαιρία. Συζητήθηκε ακόμη και η είσοδος της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ και δημιουργήθηκε Συμβούλιο Συνεργασίας και συμμετοχή της Ρωσίας στο G7 που έγινε G8. Όλα ήταν ιδανικά αλλά τίποτα δεν προχώρησε. Αυτό το βιβλίο, μολονότι το ερμηνεύω και το αναπτύσσω εδώ, τελείως με την δική μου ματιά και την προσωπική μου ανάλυση στα γεγονότα, σου κόβει την ανάσα, με την ευκαιρία που χάθηκε για την Ευρώπη, για μια στέρεη και μακρά Ειρήνη βασισμένη σε θεσμούς όπως το διευρυμένο ΝΑΤΟ, το Συμβούλιο Συνεργασίας με Ρωσία και το G8.
Μετά ήρθε ο Πούτιν και ξεκίνησε η μοιραία και μεγάλη απόκλιση, που μας έφερε στα αποτρόπαια σημερινά γεγονότα, που ανατινάζουν συθέμελα την ειρήνη στην Γηραιά Ήπειρο μας και ταρακουνούν την παγκόσμια οικονομία και πολύ περισσότερο εκθετικά την Ευρωπαϊκή οικονομία, εκεί που περιμέναμε την κραταιά ανάκαμψη των οικονομιών μας από την φθίνουσα πορεία και ίσως το τέλος της Πανδημίας, μας προέκυψε τελικά το χειρότερο και το επονείδιστο αποτέλεσμα όλων, που είναι ο πόλεμος και η σφαγή αθώων ανθρώπων στην καρδιά της Γηραιάς Ηπείρου μας.
Για να γυρίσουμε όμως στο θέμα μας που είναι η επέκταση του ΝΑΤΟ ως αιτίας της βάρβαρης επιθετικότητας του Πούτιν, η αλήθεια είναι ότι, με τον άλφα ή βήτα τρόπο, ειπώθηκε στους Ρώσους ότι το ΝΑΤΟ δεν θα εξαπλωθεί Ανατολικότερα, ούτε μια ίντσα αλλά αυτό συζητήθηκε ρητά στις συνομιλίες και στις διακηρύξεις πολύ νωρίτερα, όταν ήταν στα σκαριά το επείγον της επανένωσης της Γερμανίας, τότε που ο Baker μιλούσε άνετα με τον Γκορμπατσώφ και ο Γκένσερ στην Γερμανία καθόριζε την εξωτερική πολιτική αλλά ο πατέρας Μπους είχε πει στον Υπουργό των Εξωτερικών του Baker το «Ούτε μια Ίντσα» να μην το ξαναναφέρει.
Από την άλλη πλευρά όμως ήταν πολλοί και σπουδαίοι στις ΗΠΑ που ήταν αντίθετοι με την εξάπλωση του ΝΑΤΟ. Πρώτα και κύρια ο Μπρεζίνσκυ, κορυφαίος σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Κάρτερ, ο George Kennan, αρχιτέκτονας της πολιτικής ανάσχεσης και αποτροπής της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου στις ΗΠΑ, ο Ουίλλιαμ Πέρρυ, ο υπουργός άμυνας του ίδιου του Κλίντον αλλά και ο Brent Scowcroft, σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Μπους. Όλοι ήταν εναντίον της εξάπλωσης του ΝΑΤΟ αλλά αυτή έγινε και το χειρότερο έγινε με λάθος τρόπο.
Υπάρχουν τόσα πολλά που αξίζει να διαβάσετε σε αυτό το βιβλίο, παρά το γεγονός ότι το προσεγγίζω τελείως με τον δικό μου τρόπο και υπό το δικό μου πρίσμα ανάλυσης για τους μηχανισμούς και τους θεσμούς που πρέπει να αναπτύξουμε για την παγίωση της ειρήνης στην Γηραιά μας Ήπειρο. Όμως το βιβλίο της Mary Elise Sarotte, αποτελεί ουσιαστικά το πιο εξαίρετο και εξέχον δήγμα γραφής, πλήρους τεκμηρίωσης και ανάλυσης της Σύγχρονης Ευρωπαϊκής μας Ιστορίας και κυρίως μας δίνει ισχυρά μαθήματα, που τόσο πολύ έχουμε σήμερα ανάγκη, πώς να φέρουμε ξανά την Ειρήνη στην Ευρώπη!
*Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
