Του Αντώνη Βενέτη
ἀρκεῖ γὰρ ἡ τῆς μνήμης χάρις·
(και είναι αρκετή η ευγνωμοσύνη με την ανάμνηση)
Πλούταρχος – Κίμων
Τον ενθυμούμαι κάπως κοντό και μελαχρινό. Το, τόσο πια μακρινό, 1957-58 πρέπει να ήταν στην 8η τάξη του ΣΤ’ Γυμνασίου Αρρένων της Θεσσαλονίκης, εις το οποίο φοιτούσαν οι παιδοπολίτες του «Αγίου Δημητρίου». Η χρονιά αυτή ήταν για μένα η 1η τάξη του Γυμνασίου. Τότε στο περιοδικό που εξέδιδαν, σε πολύγραφο, οι παιδοπολίτες του «Αγίου Δημητρίου», που ήσαν στις ανώτερες τάξεις του Γυμνασίου, «ΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΜΑΣ», διάβασα το κείμενο του παιδοπολίτη, που περιγράφω, κάπως, παραπάνω, που ήταν ο Γιώργος Παπαδόπουλος, με τον τίτλο «Η γενιάς μας – Μέσα στο χθες, το σήμερα και το αύριο». Ένα κείμενο υψηλού επιπέδου, αλλά πλήρως κατανοητό, το οποίο 60 χρόνια και, μετά τη δημοσίευσή του, διατηρεί μια φρεσκάδα, αν και ταιριάζει βεβαίως, κυρίως και προεχόντως, στη γενιάς που προέκυψε μετά τον Β’ Π.Π..
Έτσι τον Μάιο του 2023 συναντηθήκαμε μαζί με τους – πάλαι ποτέ – εμποροπλοιάρχους Παντελή Χονδροματίδη και Ηλία Ηλιόπουλο, σε μια ταβέρνα στο Μοναστηράκι της Αθήνας, με τον άρτι αφιχθέντα εξ Αμερικής Δρα Φιλοσοφίας Κρίτωνα Ζωάκο και την κόρη του, μια άλλη ισχυρή προσωπικότητα, που πέρασα τις φιλόξενες πύλες των παιδοπόλεων και σταδιοδρόμησε και αυτός στην Αμερική, εις την οποία προηγήθηκε ο Γιώργος Παπαδόπουλος.
Οι συζητήσεις βεβαίως εστράφησαν στα πρώτα παιδικά και εφηβικά χρόνια της ζωής μας, όπως τα βιώσαμε στην παιδόπολη του «Αγίου Δημητρίου» στον Βαρδάρη της Θεσσαλονίκης και στο ΣΤ’ Γυμνάσιο αυτής.
Από ηλικία εγώ μια ανάσα πριν από την 9η δεκαετία της ζωής και οι άλλοι τρεις να διανύουν ήδη τα πρώτα χρόνια αυτής.
Μνημονεύσαμε το προσωπικό της παιδόπολης, τον «αρχηγό» Παντελή Τακίδη, την φιλόλογο Ελένη Φιρτινίδου, την υπαρχηγό από την Φλώρινα Ελένη Φερεκίδου κλπ.. Αλλά και τους καθηγητές του ΣΤ’ Γυμνασίου, όπως τον Βούλγαρη, τον Ψιλέκα, τον μαθηματικό Σωτηρίου, τους γυμναστές Καλογερόπουλο και Κρικόπουλο, τον Κρητικό Θεολόγο Χλαμπουτάκη, τον φιλόλογο Ανδρέα Πολυμένη από την Βιζύη της Ανατολικής Θράκης. Ακόμα, προεχόντως, τους αξέχαστους, είτε εν ζωή είτε όχι, συμπαιδοπολίτες. Τον πολυτάλαντο Κώστα Τραπεζουντίδη, τον πολιτικό μηχανικό Αγησίλαο Σερεμέτη, τον Γιώργο Φλώρο ποδοσφαιριστή του «ΗΡΑΚΛΗΣ», τους γεωπόνους Παύλο Καπόγλου και Σίμο Γιαννάκη, που με τη φιλία που τους διέκρινε μας θύμιζαν τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη. Τον γιατρό Σίμο Τσιλίκα ο οποίος με την αμέριστη συμπαράσταση της «Βασιλικής Προνοίας» ξεπέρασε τις δυσκολίες που τον σημάδεψαν στα πρώτα χρόνια της ζωής του και που του ταιριάζει τόσο αυτό που ελέχθηε από τον Μ. Ναπολέοντα: «ο αληθινός ήρωας είναι να είναι κανείς ανώτερος από τις ατυχίες της ζωής». Τον καθηγητή της Γαλλικής Φιλολογίας Σταύρο Καλαϊτζόγλου με τον «ΕΦΗΜΕΡΟ ΛΟΓΟ» του στο Google και τον αξέχαστο φίλο του Μάκη Μπαχατίρογλου που χάσαμε τόσο πρόωρα. Ακόμα τον γιατρό από τον Όλυμπο Κώστα Μπαρμπή, τον καρδιολόγο από τα Κεραύνεια Όρη – σημερινή Μουργκάνα – Χρήστο Βενέτη, τον δαιμόνιο και αέρινο ποδοσφαιριστή του «Φοίνικα» Παναγιώτη Ευφραιμίδη, τον Χρυσoστομο Σμαρόπουλο, τον Θανάση Κεσκινίδη, και τον Κώστα Θεοδώρου της B.P., τον φιλόλογο Αγγλικής και Ελληνικής Φιλολογίας Περικλή Λεύκα, τον γιατρό και ποδοσφαιριστή του «ΗΡΑΚΛΗ» και της Α.Ε.Κ. και κλινικάρχη στη Θεσσαλονίκη Παναγιώτη Χαραλαμπίδη και δεκάδες άλλους συμπαιδοπολίτες, που ο χώρος δεν επαρκεί να τους καταγράψουμε. Κάπως έτσι ήρθε η κουβέντα στον Γιώργο Παπαδόπουλο, ο οποίος αμέσως μετά το πέρας των γυμνασιακών σπουδών βρέθηκε με υποτροφία στα Πανεπιστήμια της Αμερική. Την ίδια χρονιά, το 1958, και ο Χρήστος Τσιαπάλης βρέθηκε σε αντίστοιχα Πανεπιστήμια στον Καναδά. Αναφέρθηκα λοιπόν στο κείμενο του Γ.Π. που ήδη προανέφερα και το οποίο ποτέ δεν ξέχασα. Ο Κρίτων με ρώτησε αν το έχω. Με θλίψη του απάντησα αρνητικά. Τυχαία όμως πολύ πρόσφατα βρήκα σ’ ένα κιτρινισμένο τετράδιό μου από την εποχή της παιδόπολης, να έχω αντιγράψει ολόκληρο το κείμενο του Γ.Π. και μαζί μ’ αυτό, από τα ΧΡΟΝΙΚΑ ΜΑΣ, του Οκτωβρίου του 1958 την επιστολή του Γιώργου, αμέσως μετά την άφιξή του στην Αμερική, με τις πρώτες εντυπώσεις του και την επιστολή του Ελληνοαμερικανού που χορήγησε την υποτροφία. Πολύ αργότερα έμαθα ότι ο Γιώργος Παπαδόπουλος, κατήγετο από το χωριό Ομαλή (Πλάζα) Κοζάνης, εις το οποίο προπολεμικά είχαν εγκατασταθεί Βενεταίοι, από το χωριό μου Λεια – σκαρφαλωμένο ψηλά στη Μουργκάνα – μεταξύ των οποίων και ο αείμνηστος θείος μου Αναστάσιος Βενέτης. Ακόμα από έναν παιδοπολίτη, από το χωριό Κεράσοβο της Κόνιτσας, τον Παντελή Τσούμπανο, έμαθα ότι διατηρούσε επαφή με τον Γιώργο και ότι κατά την διάρκεια της ανελέητης εμφύλιας διαμάχης αμφότεροι οι γονείς του σκοτώθηκαν ο ένας από τους αντάρτες του λεγόμενου Δ.Σ.Ε. και ο άλλος από τον κυβερνητικό στρατό. Μου είπε ακόμα ότι στην Αμερική ο Γ.Π. είχε μια αξιόλογη πορεία και διετέλεσε επικεφαλής σημαντικού Δημόσιου Οργανισμού στην πρωτεύουσα των Η.Π.Α., στην Ουάσιγκτον. Μου έδωσε και το τηλέφωνό του. Επικοινώνησα μαζί του. Μόλις είχε συνταξιοδοτηθεί, και σε ερώτησή μου, μού είπε ότι πλέον διαβάζει τα αθάνατα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων. Δυστυχώς όμως έχασα το τηλέφωνό του και απώλεσα πλήρως τα ίχνη του. Αλλά και ο Κρίτων επίσης από χρόνια είχε κι αυτός χάσει τα ίχνη του.
Έτσι τώρα που διανύουμε πια τις ετοιμοθάνατες χάρες του φθινοπώρου της ζωής μας και που, από καιρό, αποβάλαμε το ανήσυχο και ακαθόριστο που μας τραβούσε στις χίμαιρες της ζωής, τώρα θα έλεγα, συνειδητοποιούμε το πόσο σημαντικό και σωτήριο για πολλούς από εμάς τους παιδοπολίτες, ρόλο έπαιξαν στη ζωή μας, τα χρόνια της παιδόπολης και, θαρρώ, αισθανόμαστε γι’ αυτό μια βαθιά ευγνωμοσύνη.
ἦχοι ἀπὸ τὴν πρώτη ποίηση τῆς ζωῆς μας—
σὰ μουσική, τὴν νύχτα, μακρυνή, ποῦ σβύνει.
Κ. Καβάφης
– Παραθέτω λοιπόν εκτός από το κείμενο του Γ.Π. και τις επιστολές του ιδίου, αμέσως μετά την άφιξή του στις Η.Π.Α., ως και του Ελληνομαερικανού, που εχορήγησε την υποτροφία, με την μικρή εισαγωγή του περιοδικού «ΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΜΑΣ», Οκτ. 1958.
Η γενιά μας μέσα στο χθες το σήμερα και το αύριο
Γιώργος Παπαδόπουλος
Φίλε μου,
Μη μου πεις πώς ποτέ δεν πρόβαλες το άτομό σου μπροστά στα παιδιά της ηλικίας σου όλου του κόσμου. Αν το πεις αυτό θα καταλάβω ότι πίσω από την άρνηση κρύβεται ο φόβος σου. Ο φόβος να ομολογήσεις πώς βρήκες τη μονάδα σου κατώτερη μέσα σ’ αυτό το κομφούζιο της ανθρώπινης φατρίας.
Φίλε μου, έκανες λάθος. Θ’ αρχίσω να σε βοηθώ στην προσπάθεια να γνωρίσεις τον τρόπο της ζωής και της σκέψης των ομηλίκων σου όλου του κόσμου και να βρεις μια θέση ανάμεσα σ’ αυτούς.
Προχθές ήταν ο πόλεμος, η καταστροφή, χθες δεν σε πρόσεχε κανείς. Δεν χάρηκες απ’ τον έπαινο και δεν γνώρισες αγάπη. Μάζεψες την ψυχή σου και την έκλεισες μέσα σου βαθιά, αφύσικα. Όταν εκείνη επαναστατούσε τότε σε κυρίευε νευρικότητα. Οι μεγάλοι σε μάλωναν και συ απορούσες. Πολλοί λίγοι έσκυψαν πάνω σου και θέλησαν να μάθουν τον πόνο σου. Αγαπητέ συ είσαι ένα παιδί του χτεσινού πολέμου. Μαζί με εσένα και τα παιδιά ολόκληρης της Ευρώπης. Φτάνουμε στο σήμερα και σε βλέπω να ψάχνεις να βρεις τον χαμένο εαυτό σου. Η Μπριζίτ γράφει απ’ την Γαλλία «Μ’ αρέσει το κολύμπι, το ποδήλατο, και η μουσική. Μαθαίνω πιάνο εδώ και πέντε χρόνια». Και προχωρείς, ανοίγεις άλλο φάκελο. Είναι από τον Τζων απ’ το Λονδίνο. «Είμαι δεινός γραμματοσυλλέκτης και τρελαίνομαι για το μπέιζμπολ». Η Φινλανδέζα Λέφκο «Χθες ψάρεψα ένα μεγάλο ψάρι και η μαμά μου το ‘κανε σούπα. Αλλά δεν μ’ αρέσει η σούπα και στο τέλος θα ψαρεύω μόνο για τη γάτα μας. Προχθές στραμπούληξα το πόδι μου στο σκι». Ο Γιόχαν στο Βερολίνο σκοπεύει να γίνει μηχανικός. Η Κάθριν φέτος τελείωσε το γυμνάσιο και πρόκειται να πάει στο Πανεπιστήμιο. Όταν συναντιούνται οι νέοι συζητούν για τον κινηματογράφο, για το έργο που είδαν, για τους ηθοποιούς, και λένε τη γνώμη τους. Ύστερα μιλούν για τη δουλειά τους, και κανονίζουν το επόμενο πάρτι τους. Εσύ φίλε μου, βλέπω τα ‘χεις χαμένα. Στάσου. Κράτησε την ψυχραιμία σου. Εσύ έχεις μια βαρύτερη μοίρα. Μα μη ξεχνάς πως ο ουρανός και η γη σου ‘χουν δώσει μια πλούσια κληρονομιά.
Εσύ φίλε μου προσπάθησε. Φτιάξε μια γερή θέληση και στέριωσέ την στην αδιάκοπη προσπάθεια. Δεν υπάρχουν φραγμοί στην ανάπτυξή σου. Μπροστά στην ορμή της θέλησης πέφτουν όλα συντρίμμια. Σήμερα είσαι ένας απλός μαθητής. Αύριο θα πεταχτείς πάνω απ’ το πλήθος.
Άνθρωπε φίλε μου. Είσαι η μεγαλύτερη δύναμη στον κόσμο. Είσαι, ό,τι και να ‘σαι, ένα ποσό ενέργειας που η υποχρέωσή σου είναι να την μετατρέψεις σε άλλη μορφή. Δε θα σε λυπηθώ αν σε βρω κακομοίρη χωρίς αιτία. Εμπρός λοιπόν. Μπροστά σου ο δρόμος στενός ή φαρδύς. Μη σταματάς στις μικροπρέπειες. Μη γυρίζεις γύρω απ’ το εγώ σου. Το «εγώ» είναι κάτι που πρέπει να το αφήνεις πίσω σου. Εκείνο κάποτε θα σε φτάσει.
Φίλε πάρε τον δρόμο για την Ιθάκη και θυμήσου τον Καβάφη.
Σὰ βγεῖς στὸν πηγαιμὸ γιὰ τὴν Ἰθάκη,
νὰ εὔχεσαι νἆναι μακρὺς ὁ δρόμος
Γιώργος Παπαδόπουλος
Από τα ΧΡΟΝΙΚΑ ΜΑΣ του Οκτωβρίου 1958
Προ καιρού ανεχώρησαν για την Αμερικανικη ήπειρο για σπουδές, δύο τρόφιμοι της Παιδοπόλεώς μας. Τα παιδιά αυτά έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην ζωή της Παιδοπόλεως. Ήσαν και τα δύο στην Επιτροπή του περιοδικού μας. Τα γράμματα που λάβαμε από αυτούς εγκλείουν μέσα όλα τα αισθήματά τους για την Πατρίδα, τον Έρανο και το προσωπικό της Παιδοπόλεώς μας. Εκτός αυτού μας ήλθε γράμμα με τα καλύτερα λόγια και από τον Διευθυντή του Κολλεγίου όπου φοιτά ο ένας.
Το γράμμα του Κυρίου LOYKAS για τον Γιώργο Παπαδόπουλο
«Αγαπητέ μου Κύριε Τακίδη, μετ’ ευχαριστήσεως σας πληροφορώ ότι ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αφίχθη καλώς εις Νέαν Υόρκην και έμεινε παρ εμοί επί τινας ημέρας δια να λάβη ωρισμένας πληροφορίας και να προσανατολισθή. Κατά το διάστημα αυτόπ ηδυνήθημεν να διαγνώσωμεν τας θαυμασίας ιδιότητας εκ των οποίων αποτελείται η προσωικότης του. Ούτος είναι καταφανώς καλώς προσηρμοσμένος και ικανός όπως υπερβαίνη τα παρουσιαζόμενα εμπόδια με ευκολίαν και οξείαν αντίληψιν. Φαίνεται ικανός να κυριαρχήση οιασδήποτε καταστάσεως με επιδεξιότητα. Έχει καλώς ανεπτυγμένον το αίσθημα της φροντίδας διά του συνανθρώπους του και την προθυμίαν να βοηθήση οιονδήποτε όσιτς ευρίσκεται εις ανάγκην.
Την τιμήν της τοιάτυης υγιούς αναπτύξεως της προσωπικότητός του δεν δυνάμεθα παρά ν’ αποδώσωμεν εις τους Διευθυντάς και το Προσωπικόν της Παιδοπόλεως «Άγ. Δημήτριος». Πιστέυομεν ειλικρινώς ότι ο Κος Παπαδόπουλος θα εξελιχθή εις άριστον επιστήμονα και ανθρωπιστήν εάν παραμείνει πιστός εις την Εθνική και Θρησκευτικήν του κληρονομίαν και τας κατευθυντηρίους αρχάς της υμετέρας Παιδοπόλεως. Εγώ προσωπικώς είμαι πεπεισμένος ότι ο Γεώργιςο θα φανή άξιος της εμπιστοσύνης οιουνδήποτε. Ας έχομεν λοιπόν όλοι μας πεποίθησιν εις αυτόν.
Μετά πλείστης τιμής
CHRIST. LOUKAS
Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος μας γράφει
Σεβαστέ μου αρχηγέ σας χαιρετώ από την μακρυνή Αμερικκανική ήπειρο και ειδικά από τον Πολιτεία του Μαίην, την χώρα του δάσους.
Το ταξείδι μου ήταν ευχάριστο. Οι άνθρωποι τους οποίους συνήντησα ήταν εξαιρετικοί, πραγματικοί άνθρωποι, και με βοήθησαν περισσότερο απ’ ό,τι έπρεπε. Μεταξύ αυτών αναφέρω τον κ. και κ. Λούκας οι οποίοι επλήρωσαν τα έξοδα ταξειδίου μου και έξοδα διαμονής μου στο Κολλέγιο. Επίσης αναφέρω τους καθηγητάς που βρήκα εδώ οι οποίοι είναι πολύ βοηθητικοί.
Η ζωή στο Κολλέγιο είναι θαυμάσια. Από την πρώτη ημέρα κιόλας εργάζομαι δύο ή τρεις ώρες την ημέρα και ακόμη περισσότερες τις Κυριακές και Σάββατα που δεν έχουμε μαθήματα. Έτσι βγάζω όλα τα έξοδά μου και το καλοκαίρι θα μπορέσω να εξοφλήσω και τα χρέη μου.
Εγράφηκα στον κλάδο της Γεωπονικής ονομαζόμενον Γεωπονική μηχανική, αν έτσι εξγήσω το AGRICULTURAL ENGINEERING. Τα μαθήματα που παίρνω είναι Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, Τεχνική Γραφική Παράστασις, πολλές ώρες στα εργαστήρια Φυσικής και Χημείας και μερικά άλλα μαθήματα που δεν είναι δυνατό να μεταφρασθούν στην Ελληνική γιατί δεν υπάρχουν. Ξέρω ότι τώρα έχετε πολλές δουλειές με τη μεταφορά της Παιδοπόλεως. Γι’ αυτό σας χαιρετώ με σεβασμό και σας παρακαλώ χαιρετήστε εκ μέρους μου όλα τα παιδιά και το Προσωπικό. Αργότερα όταν θα ‘χω καιρό και θα προσαρμοσθώ στο περιβάλλον θα σας γράψω περισσότερα.
Ωστόσο περιμένοντας γράμμα σας.
Σας ξαναχαιρετώ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
