Του Ευάγγελου Βενιζέλου*
Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου για τα ΝΕΑ Σαββατοκύριακο
«Πανδημία των ανεμβολίαστων» και πάνδημη λογική
Η αμηχανία των κυβερνήσεων απέναντι στο τέταρτο κύμα της πανδημίας είναι διεθνές πρόβλημα. Η κάθε κυβέρνηση κρίνεται όμως στη χώρα της και οφείλει να εξαντλήσει τις δυνατότητές της αναλαμβάνοντας το αναγκαίο πολιτικό κόστος. Στις χώρες στις οποίες υπήρξε εύκολη και γενικευμένη πρόσβαση στα εμβόλια και οργανώθηκε εκστρατεία εμβολιασμού, η κρίσιμη παράμετρος τώρα είναι το ποσοστό των εμβολιασμένων. Ακόμη και σε χώρες με σημαντικά καλύτερες επιδόσεις από την Ελλάδα, όπως η Γερμανία, γίνεται λόγος για «πανδημία των ανεμβολίαστων», καθώς το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό νοσηλευόμενων στις ΜΕΘ και διασωληνωμένων ασθενών, αλλά δυστυχώς και θανάτων ανήκει στην ομάδα των ανεμβολίαστων. Καταγράφεται όμως πάντα και ένα πολύ μικρότερο αλλά όχι ευκαταφρόνητο ποσοστό εμβολιασμένων και μάλιστα, όπως λέγεται, πλήρως εμβολιασμένων.
Ο όρος «πανδημία των ανεμβολίαστων» επιδιώκει προφανώς να λειτουργήσει ως δραματική έκκληση προς τους ανεμβολίαστους να σπεύσουν να εμβολιαστούν. Αλλά και ως διαπίστωση ότι ως προς αυτούς – αλλά και ως προς τους εμβολιασμένους που νοσούν λόγω ελλιπούς τείχους προστασίας μέσω των εμβολιασμών – λειτουργεί πλέον η ατομική ευθύνη και κυρίως η ατομική τύχη. Ως προς τη βαριά νόσηση και τον θάνατο, είναι πάρα πολύ καλύτερες οι πιθανότητες για τους εμβολιασμένους, αλλά εντέλει και αυτοί υφίστανται τις επιπτώσεις της ανεύθυνης στάσης των ανεμβολίαστων.
Στο επίπεδο συνεπώς της δημόσιας υγείας η βασική επιδίωξη φαίνεται να είναι τώρα η ανοσοποίηση μέσω νόσησης, εφόσον αυτή δεν επιτυγχάνεται μέσω εμβολιασμού. Μέσω νόσησης σημαίνει προφανώς και μέσω νοσηλείας σε κοινές νοσοκομειακές κλίνες, μέσω νοσηλείας σε ΜΕΘ, μέσω διασωλήνωσης και μέσω θανάτων. Με την αναλογία που είδαμε. Ο κίνδυνος αφορά συντριπτικά περισσότερο στους ανεμβολίαστους, αλλά κατά ένα ποσοστό και στους εμβολιασμένους.
Η «πανδημία των ανεμβολίαστων» δεν δικαιολογεί πάντως την απουσία αναλογικά εντατικότερων μέτρων σε περιοχές που έχουν πολύ μεγαλύτερη πυκνότητα κρουσμάτων, όπως συμβαίνει και πάλι με τη Θεσσαλονίκη που έχει σχεδόν τετραπλάσια κρούσματα από την Αθήνα.
Πολύ περισσότερο η «πανδημία των ανεμβολίαστων» δεν δικαιολογεί την εξακολούθηση της βασικής σύγχυσης ανάμεσα στην επιστημονική σύσταση των ειδικών με μόνο κριτήριο τη δημόσια υγεία (που πρέπει να δημοσιοποιείται) και την τελική απόφαση της κυβέρνησης με βάση πιο συνθέτες εκτιμήσεις που λαμβάνουν υπόψη τις αντοχές της οικονομίας ή τις πολιτικές επιπτώσεις της μιας ή της άλλης επιλογής. Ιδίως όταν φαίνεται ότι η ΕΕ δεν είναι – προς το παρόν – διατεθειμένη να κηρύξει και την επόμενη χρονιά ως χρονιά εξαίρεσης με ό,τι αυτό σημαίνει για το εύρος χειρισμών των εθνικών κυβερνήσεων.
Το μεγάλο όμως πρόβλημα που έχει ο όρος «πανδημία των ανεμβολίαστων» είναι η αναπαραγωγή της ψευδούς και επικίνδυνης εντύπωσης ότι η πανδημία έχει πάψει να αφορά τους εμβολιασμένους.
Καταρχάς υπάρχει σοβαρό πρόβλημα λόγω του ανεπαρκούς και ασαφούς ορισμού της έννοιας «εμβολιασμένος». Στο συνολικό ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης περιλαμβάνεται και το (μικρό) ποσοστό των εμβολιασμένων με μια μόνο δόση που δεν διαθέτουν πιστοποιητικό εμβολιασμού (πλην του μονοδοσικού εμβολίου). Περιλαμβάνεται τώρα πλέον και το μεγάλο ποσοστό αυτών που οφείλουν να λάβουν τρίτη δόση λόγω παρόδου του προβλεπόμενου χρόνου από τη δεύτερη, αλλά δεν έχουν ακόμη ολοκληρώσει τον εμβολιασμό τους. Δεν σπεύδουν. Απαιτείται συνεπώς η πλήρης καθημερινή δημόσια παρουσίαση των στοιχείων ανά κατηγορία και κυρίως απαιτείται μια συστηματική εκστρατεία ενημέρωσης και προσέγγισης των εμβολιασμένων προκειμένου να ολοκληρώσουν και να επικαιροποιήσουν τον εμβολιασμό τους καθώς διαφορετικά προφανώς δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις πιστοποίησης. Τα πιστοποιητικά άλλωστε αναφέρουν την ημερομηνία λήψης της δεύτερης δόσης ( ή της μιας στο μονοδοσικό ), άρα όταν διεξάγεται σοβαρός έλεγχος όλα προκύπτουν.
Επιπλέον η εκστρατεία με αποδέκτες τους εμβολιασμένους αφορά πλέον τον εμβολιασμό των ανηλίκων, ακόμη και των παιδιών άνω των πέντε ετών. Υπάρχουν πολλοί εμβολιασμένοι και ορθολογικοί γονείς που είναι διστακτικοί ως προς τον εμβολιασμό των παιδιών και έχουν ανάγκη από έγκυρη και τεκμηριωμένη επιστημονική ενημέρωση.
Η έγκυρη επιστημονική ενημέρωση αγωνίζεται να διεξαχθεί μέσα στο περιβάλλον ενός συνεχούς δημοσίου θορύβου η μείωση του οποίου πρέπει να αποτελεί βασική μέριμνα της πολιτείας. Από αυτήν λοιπόν την ενημέρωση αντιλαμβάνομαι ότι οι εμβολιασμένοι και μάλιστα οι πλήρως εμβολιασμένοι, με τρίτη δόση όταν συμπληρωθεί ο χρόνος, οφείλουν να τηρούν τους βασικούς κανόνες της «κοινωνικής αποστασιοποίησης» και της χρήσης μάσκας στους κλειστούς χώρους αλλά και στους ανοικτούς, πάντως υπό συνθήκες πυκνής συγκέντρωσης κοινού.
Η εστίαση όμως σε κλειστούς χώρους για τους εμβολιασμένους σημαίνει πρακτικά συγκέντρωση κοινού σε κλειστό χώρο χωρίς μάσκα, με την αιτιολογία ότι όλοι είναι εμβολιασμένοι. Όταν όμως λέμε «όλοι» εννοούμε «όλοι οι θαμώνες» και εφόσον διεξάγεται έλεγχος, γιατί οι ιδιοκτήτες και οι εργαζόμενοι σε έναν χώρο εστίασης, δηλαδή σε κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος που οφείλει να ακολουθεί αυστηρούς κανόνες υγιεινής ανεξαρτήτως κορονοϊού, μπορούν να είναι ανεμβολίαστοι και να αρκούνται στη διεξαγωγή των προβλεπόμενων τεστ για όση πρακτική αξία αυτό έχει. Η σύγχυση επιτείνεται σχετικά με τους κανόνες που διέπουν τους ημίκλειστους χώρους που έχουν δημιουργήσει πολλές επιχειρήσεις εστίασης ή τύπου καφετέριας. Κανόνες μπορεί να τηρούνται στο αμφιθέατρο ή στο θέατρο, τηρούνται όμως σε κλειστούς χώρους συγκέντρωσης και διασκέδασης νεανικού κοινού;
Το ακραίο δε παράδοξο είναι ότι οι κανόνες αυτοί ελέγχονται από το προσωπικό της Ελληνικής Αστυνομίας που μπορεί να είναι ανεμβολίαστο! Πώς θα μας φαινόταν άραγε αν ένας παραβάτης των σχετικών κανόνων δικαζόταν από ανεμβολίαστο δικαστή; Η επέκταση του υποχρεωτικού εμβολιασμού σε όλες τις κατηγορίες του προσωπικού του δημοσίου που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στη διαχείριση της πανδημίας και σε όλες τις δραστηριότητες υγειονομικού ενδιαφέροντος του ιδιωτικού τομέα είναι οφειλόμενη ενέργεια του κράτους.
Είναι τέλος συνταγματικά αδιανόητο η πρόσβαση στις πανεπιστημιακές αίθουσες να προϋποθέτει εμβολιασμό ή κυλιόμενα τεστ, ενώ από τον κανόνα αυτό να εξαιρούνται οι ναοί και γενικά οι κλειστοί χώροι λατρείας. Φτάσαμε στο ενδιαφέρον σημείο οι συστάσεις της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου για την είσοδο ανεμβολίαστων στου ναούς να είναι πιο αυστηρές από τις κυβερνητικές αποφάσεις! Η άποψη ότι όταν ασκείται θεμελιώδες δικαίωμα, οι υγειονομικοί περιορισμοί πρέπει να είναι πιο χαλαροί οδηγεί σε αδιέξοδο και σε πλήρη υπονόμευση όλων των περιοριστικών μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας. Η θρησκευτική ελευθερία, οδηγεί στην ελευθερία της γνώσης και της εκπαίδευσης, στην ελευθερία του συνέρχεσθαι, στην ελευθερία της κίνησης και μετακίνησης, στην οικονομική ελευθερία και την ελευθερία της εργασίας, στην ελεύθερη πρόσβαση στον πολιτισμό και τον αθλητισμό, στην ελεύθερη πρόσβαση σε κάθε δραστηριότητα που αναπτύσσει την προσωπικότητα, καλωπίζει την εικόνα του ατόμου και συνιστά συμμετοχή στην κοινωνική ζωή, όπως την αντιλαμβάνεται κάθε άνθρωπος.
Η πανδημία θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, με τη χρήση των μέσων που μας προσφέρει ή πάντως μας εισηγείται η επιστήμη, μόνον όταν η κοινή λογική, αυτό το απλό αλλά δύσχρηστο αντίδοτο στον διάχυτο λαϊκισμό, καταστεί μια πραγματικά πάνδημη λογική. Η πάνδημη λογική θέτει πάντα ως αφετηρία την περιγραφή και την κατανόηση της πραγματικότητας χωρίς αποκρύψεις και εξωραϊσμούς. Χωρίς μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Χωρίς τον παραλυτικό φόβο του πολιτικού κόστους. Με την ταχύτητα και την αποφασιστικότητα που απαιτείται. Πάνδημη λογική δεν σημαίνει κοινή αποδοχή, πολύ συχνά σημαίνει σκληρή σύγκρουση με τις ποικίλες εκδοχές του ανορθολογισμού.
* Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, είναι πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, πρώην Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ
