Του Τάκη Θεοδωρόπουλου
«Τροία: η πτώση μιας πόλης». Σειρά παραγωγής του BBC1 που προβάλλεται στο Netflix. Την περασμένη Τετάρτη, στο χρονογράφημά μου σχολίασα το γεγονός ότι στη σειρά ο ρόλος του Αχιλλέα έχει ανατεθεί σε μαύρο ηθοποιό. Αναγνώστης μού επισήμανε ότι έγινε «ποιητική αδεία» και όπως ο Τζεφιρέλι μάς δείχνει τον Ιησού γαλανομάτη, έτσι κι εδώ ο Αχιλλέας είναι μαύρος. Υπερθεματίζω: ποιητική αδεία στον Ομηρο οι Τρώες μιλούν την ίδια γλώσσα με τους Αχαιούς. Ποιητική αδεία η Κλεοπάτρα του Μάνκιεβιτς μιλάει αγγλικά, όπως και ο Ζορμπάς του Κακογιάννη. Ποιητική αδεία πολλά μπορούν να γίνουν. Ομως, επειδή η ποίηση παράγει νόημα, το ζήτημα είναι ποιο νόημα παράγεται από όσους παίρνουν την άδειά της.
Ο γαλανομάτης Ιησούς εντάσσεται σε μια περί κάλλους αντίληψη η οποία συνοδεύει την ύπαρξή του στην ποίηση και στην εικονογραφία του χριστιανικού κόσμου. Αν ήταν μελαχρινός ή ξανθός, αυτό εξαρτάται από την αντίληψη περί κάλλους που έχει ο δημιουργός του έργου. Το ερώτημα που προκύπτει είναι σε ποια αντίληψη εντάσσεται ο μαύρος Αχιλλέας, όπως και μερικοί από τους θεούς του Ολύμπου στη σειρά. Τι θέλει να μας πει ο ποιητής; Οχι ο Ομηρος, ο σκηνοθέτης. Θέλει να μας πει ότι όπως ένας λευκός άνδρας μπορεί να παίξει τον Οθέλλο, έτσι και ένας μαύρος μπορεί να παίξει τον Αχιλλέα; Τον Οθέλλο είθισται να τον βάφουν μαύρο – και το μακιγιάζ στο θέατρο μέρος της ποιητικής αδείας είναι. Εδώ όμως ο ηθοποιός διατηρεί όλα τα φυλετικά χαρακτηριστικά του.
Πριν από μερικές δεκαετίες ο Μάρτιν Μπερνάλ είχε δημοσιεύσει το έργο του «Η Μαύρη Αθηνά». Υποστήριζε τις αφρικανικές ρίζες του ελληνικού πολιτισμού –κατά συνέπειαν του δυτικού–, ρίζες οι οποίες λογοκρίθηκαν επειδή τη διαχείρισή του την ανέλαβαν λευκοί άνδρες. Αρα οι Αφρικανοί έπεσαν θύματα μιας συνωμοσίας που αποσιώπησε τη συμμετοχή τους στην Ιστορία του δυτικού πολιτισμού. Στον Μπερνάλ είχε απαντήσει η ελληνίστρια Μαίρη Λέφκοβιτς με δύο βιβλία της. Ομως, η εικόνα της μαύρης Αθηνάς ήταν πολύ ελκυστική, κυρίως για Αμερικανούς πανεπιστημιακούς, που οργάνωναν ήδη τη σταυροφορία για την προστασία όσων εμφανίζονταν ως θύματα του πολιτισμού των λευκών. Ο οποίος είναι και ανδροκρατούμενος – ειδικά ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Τη Φιλοσοφία άνδρες λευκοί την επινόησαν και την Ιστορία άνδρες λευκοί την έγραψαν.
Το ρεύμα ήταν ορμητικό. Συμπαρέσυρε ό,τι τολμούσε να του αντισταθεί. Οι λεγόμενες κλασικές σπουδές περιορίστηκαν στα εργαστήρια και έπαψαν να θεωρούνται πυλώνας της γενικής παιδείας. Δημιουργήθηκε μια νεογλώσσα (Αφροαμερικανοί, Ρομά, κοινωνικό φύλο κ.λπ.), η οποία, επειδή δεν μπορούσε να παράγει σκέψη, ποινικοποίησε την ήδη υπάρχουσα. Πέρυσι δεν ανέβηκαν οι «Ικέτιδες» του Αισχύλου στη Σορβόννη επειδή στον χορό δεν έπαιζαν μαύροι ηθοποιοί. Το επεισόδιο με το ποίημα που απήγγειλε η Αμάντα Γκόρμαν στην ορκωμοσία του Μπάιντεν δίνει τον τόνο του παραλογισμού. Επρόκειτο να το μεταφράσει στα ολλανδικά ο/η Μαριέκε Λούκας Ρίνεβελντ, που ναι μεν προσδιορίζεται ως μη δυαδικό άτομο, εξ ου και το ο/η, είναι όμως λευκός. Κάποια δημοσιογράφος έκρινε πως το ποίημα έπρεπε να το μεταφράσει μαύρος, όπως είναι και η ποιήτριά του. Ο/η μεταφραστής/στρια αποσύρθηκε, όμως ο εκδοτικός οίκος Meulenhof, ένας από τους σημαντικότερους στην Ολλανδία, δήλωσε ότι θα λάβει υπόψη του τις παρατηρήσεις. Αρα, για να μεταφράσεις το «Θυμήσου σώμα» του Καβάφη πρέπει να είσαι ομοφυλόφιλος. Το ίδιο ισχύει και για το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα. Γι’ αυτό είχαν κατηγορήσει τον Συκουτρή στο κάτω κάτω.
Ο δυτικός πολιτισμός οφείλει να αισθάνεται ενοχές για τους μαύρους και την αποικιοκρατία του; Ας πούμε ναι, και αυτό τον διακρίνει από άλλους μεγάλους πολιτισμούς, όπως ο ισλαμικός, που δεν δείχνει να αισθάνεται καμία ενοχή για τον επεκτατισμό του. Είναι οι ενοχές τόσο ισχυρές ώστε να οδηγήσουν τον δυτικό πολιτισμό να ακυρώσει τις αξίες που τον στήριξαν στη διάρκεια τόσων αιώνων και χάρη σ’ αυτές μπορεί να αισθάνεται σήμερα τις ενοχές του; Δεν είμαι φροϋδιστής, όμως με τα λίγα που ξέρω για τις νευρώσεις μπορώ να συμπεράνω ότι ο τρόπος με τον οποίον αντιμετωπίζει τις ενοχές του ο πολιτισμός είναι παθολογικός. Η πολιτική ορθότητα είναι μια πολιτισμική νεύρωση. Χρήζει θεραπείας.
Επανέρχομαι στον μαύρο Αχιλλέα. Είχε απατήσει η Θέτις τον Πηλέα με κάποιον Αιθίοπα; Πού να ξέρεις τώρα. Οπότε, γιατί να μην είναι μαύρος ο Αχιλλέας; Επειδή το λέει ο Ομηρος; Μα ο Ομηρος ήταν τυφλός. Μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να δείξουμε ποιητική αδεία ότι στη δημιουργία του πολιτισμού μας συμμετείχε και η μαύρη φυλή. Ειδικά όταν απευθύνεσαι σ’ ένα κοινό που δεν έχει ιδέα από αρχαία Ελλάδα. Στην Αγγλία του εικοστού αιώνα δεν θα περνούσε. Ζούμε όμως στον εικοστό πρώτο. Ο κόσμος προοδεύει ολοταχώς.
Δύσκολο να είσαι άνδρας και λευκός τη σήμερον ημέρα. Ακόμη δυσκολότερο αν δεν πάσχεις από τη νεύρωση της πολιτικής ορθότητας. Ας καταλάβεις επιτέλους ότι ζεις σ’ έναν κόσμο γεμάτο θύματα που σε θεωρούν θύτη τους. Νεοφεμινίστριες, ομοφυλόφιλοι, μαύροι, μουσουλμάνοι, μετανάστες, βίγκαν, σπισιστές. Ομως μην ανησυχείς υπέρ το δέον. Δεν αργεί εκείνη η μέρα που θα μπορείς κι εσύ να λες ότι είσαι θύμα και διεκδικείς τα δικαιώματά σου.
Πηγή: kathimerini.gr
