Σημαντική εκδήλωση του Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής
Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία, εκδήλωση του ΚΕΠΠ με θέμα «Απειλείται το Κράτος Δικαίου?». Συμμετείχαν οι Γιάννος Παπαντωνίου, Πρόεδρος ΚΕΠΠ, πρώην Υπουργός, Δημήτρης Δημητράκος, Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας, Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας & Θεωρίας της Επιστήμης, ΕΚΠΑ και Κώστας Μποτόπουλος, Συνταγματολόγος, πρώην Ευρωβουλευτής. Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος της Καθημερινής Πάσχος Μανδραβέλης.
Κατά τη συζήτηση τέθηκε το θέμα της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης σε όλο τον κόσμο στη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών του 21ουαιώνα, που παρέσυρε σε ανάλογη καθοδική πορεία και το κράτος δικαίου. Σύμφωνα με αξιολόγηση των πολιτικών συστημάτων από το EconomistIntelligenceUnit, το 2019μόνο το 5,7% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί «πλήρης δημοκρατία». Ελαττωματικές δημοκρατίες ή «υβριδικά» καθεστώτα καλύπτουν περίπου το μισό (48,4%) του πληθυσμού, ενώ περισσότερο από το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε αυταρχικά καθεστώτα, όπως η Κίνα.
Η υποχώρηση της δημοκρατίας τα τελευταία χρόνια αντανακλά κρίση εμπιστοσύνης: ένας διευρυνόμενος αριθμός πολιτών εκφράζει αμφιβολίες αν η δημοκρατία υπηρετεί τα συμφέροντά τους. Η παγκοσμιοποίηση ξεκλείδωσε τεράστιους θύλακες πλούτου σε ολόκληρο τον κόσμο. Όμως, η διανομή των ωφελειών υπήρξε πολύ άνιση, με τις περισσότερες ωφέλειες να καταλήγουν είτε στους πολύ πλούσιους των προηγμένων χωρών ή στους εργαζόμενους των αναπτυσσόμενων χωρών. Μέσης ή χαμηλής κλίμακας εργαζόμενοι των προηγμένων χωρών είτε δεν κέρδισαν, είτε έχασαν, επειδή σταθερές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας χάθηκαν λόγω συνδυασμού του ανταγωνισμού από χώρες χαμηλού κόστους και της τεχνολογικής αλλαγής.
Αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν σε αύξηση του θυμού και της αγωνίας στη Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες για την οικονομική ανισότητα και την υποβάθμιση του επιπέδου ζωής, δημιουργώντας ευκαιρίες σε νέους ανταγωνιστές στα άκρα του πολιτικού φάσματος για να επεκτείνουν την επιρροή τους. Συμμαχώντας με κόμματα εξουσίας στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, αντιδημοκρατικές δυνάμεις εξαπέλυσαν επιθέσεις εναντίον θεσμών που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και αποτρέπουν τη μονοπώληση της εξουσίας.
Το κράτος δικαίου θεμελιώνεται σε νόμους που εξασφαλίζουν ισότητα δικαιωμάτων για όλους, εγκαθιστούν συστήματα λογοδοσίας, προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ υιοθετούνται και εφαρμόζονται με ανοικτές διαδικασίες. Όταν οι νόμοι παραβιάζονται, οι διαφορές επιλύονται από ανεξάρτητα δικαστήρια.
Σύμφωνα με το Δείκτη του οργανισμού WorldJusticeProject, το κράτος δικαίου υποχωρεί σε ολόκληρο τον κόσμο τα τελευταία χρόνια. Η υποχώρηση είναι γενική και ιδιαίτερα έντονη στους τομείς που προσδιορίζουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στους κυβερνώντες. Οι κοινωνίες αναζητούν τρόπους να περιορίσουν την αυθαιρεσία της εξουσίας μέσα από ανεξάρτητα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και μηχανισμούς ελέγχου της διαφθοράς, αλλά οι κυβερνήσεις προβάλλουν αντιστάσεις με εκφοβισμό και ανοικτή καταπίεση.
Σχετικά με το ερώτημα πως προστατεύεται το κράτος δικαίου, αναγνωρίστηκε ότι προϋπόθεση είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία και σε κανόνες κοινής αποδοχής. Η εμπιστοσύνη δεν επιβάλλεται με συνταγματικές ρυθμίσεις. Προκύπτει από τους άγραφους νόμους της δημοκρατίας, κυρίως το σεβασμό των αντιπάλων και τη θεσμική αυτοσυγκράτηση, δηλαδή την αποφυγή ακραίων ή παραδόπιστων θεσμικών συμπεριφορών. Η τήρηση αυτών των κανόνων προϋποθέτει κοινωνική ειρήνη και κλίμα πολιτικής συναίνεσης.
Η κοινωνική και πολιτική πόλωση αυξάνει τις απειλές κατά του κράτους δικαίου. Οι οικονομικά ισχυροί αποθρασύνονται και οι πολιτικά ισχυροί αυθαιρετούν. Ευθύνη του πολιτικού συστήματος είναι να εξασφαλίζει συνθήκες συνοχής και δικαιοσύνης στην κοινωνία και κλίμα συναινέσεων στην πολιτική ζωή. Μείωση ανισοτήτων και καλλιέργεια συναινετικής κουλτούρας αποτελούν την καλύτερη ασπίδα της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Παράλληλα, η επένδυση στην παιδεία είναι επένδυση στο μέλλον της δημοκρατίας στο μέτρο που η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου ενθαρρύνει την αναζήτηση και την τήρηση κανόνων κοινής αποδοχής, περιορίζοντας το πεδίο παραβιάσεων και εκτροπών.
