«Όποιος πιστεύει ότι η κοινωνία είναι μια παγίδα με σκατά, ίσως πρέπει να σκεφτεί την αυτοκτονία. Αρκεί να μη μας πιτσιλίσει», Σώτη Τριανταφύλλου.
Του Aθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Σε ένα σημαντικό άρθρο της στην εφημερίδα «Τα Νέα Σαββατοκύριακο» της 1ης Μαρτίου, η συγγραφέας Σώτη Τριανταφύλλου, πολύ εύστοχα, υπό τον τίτλο «Αντιπολιτική και σπασμωδικός ακτιβισμός», αναλύει και ερμηνεύει σημερινές πολιτικές συμπεριφορές, οι οποίες σίγουρα δεν είναι καινούργιες, πλην όμως στην παρούσα φάση αποκαλύπτουν ένα διεθνές πλέον πρόβλημα, το οποίο ανάγεται κατά την εκτίμησή μας στην πολιτική τραμπουκοποίηση των άκρων και στον συναφή πνευματικό μηδενισμός τους.
Και η εξέλιξη αυτή, φέρνει στο προσκήνιο σοβαρά ερωτήματα, με πιο σημαντικό πιστεύουμε, αυτό του ρόλου που παίζει τελικά η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική προστασία στις αντίστοιχες πολιτικές και κοινωνικές τάσεις και συμπεριφορές. Ένα δεύτερο ερώτημα, είναι αυτό του βαθμού που η ανάπτυξη και η κοινωνική προστασία, παράγουν βλακεία, άγνοια και βία;
Παραθέτουμε πιο κάτω το άρθρο της Σώτης Τριανταφύλλου και εφεστούμε την προσοχή στην τελευταία πρότασή του, που είναι και ο υπότιτλος του παρόντος κειμένου.
«……Μεγάλη μέρος του κοινού δικαιολογεί την απεμπλοκή του από την πολιτική με την πεποίθηση ότι όλοι όσοι λαμβάνουν αποφάσεις είναι διεφθαρμένοι κι ότι το Σύστημα είναι σάπιο – και ταυτοχρόνως πανίσχυρο, σκοτεινό, κινούμενο από αόρατα νήματα. Από αυτή την πεποίθηση προκύπτουν δύο στάσεις: η μία είναι η απάθεια· η άλλη είναι η αντισυστημική δραστηριότατα που πηγάζει από την απόρριψη της επίσημης πολιτικής και εκδηλώνεται θορυβωδώς, με ανεξέλεγκτη συναισθηματική έξαρση και συχνά δόλιο μικροκομματισμό. Αμφότερες οι στάσεις προκύπτουν από διανοητική τεμπελιά, από άγνοια, από πρόχειρη, αμελή ενημέρωση· και παρότι καταλήγουν σε διαφορετικές αντιδράσεις, τα άτομα που απορρίπτουν το «Σύστημα» συναντούνται σε παρόμοια κόμματα, στους ίδιους χώρους δυσαρέσκειας και διαμαρτυρίας. Προπάντων, συμβάλλουν εξίσου στην κοινωνική διάλυση και αστάθεια, σε συνθήκες που τροφοδοτούν περαιτέρω τον αντισυστημισμό. Οι δυσαρεστημένοι, αγανακτισμένοι και εξεγερμένοι στο εσωτερικό των φιλελεύθερων δημοκρατιών δεν φαίνεται να αναγνωρίζουν άτι ξεπεράσαμε τις ταλαιπωρίες της πρωτόγονης αρχαιότητας και του Μεσαίωνα μέσω της πολιτικής. Κι ότι χρειάστηκαν αιώνες προσπαθειών για να δημιουργηθεί ένα σύστημα το οποίο με νόμους, εκλογές, καθημερινή ανταλλαγή απόψεων και εξισορρόπηση συμφερόντων πασχίζει να βελτιωθεί – σε πείσμα των ανθρώπινων ατελειών.
Είναι ενδιαφέρουσα η απόρριψη της δημοκρατίας από πολύ νεαρή ηλικία, δηλαδή από μια φάση της ζωής όπου οι άνθρωποι δεν ξέρουν τίποτα για τίποτα. Η νεανική ριζοσπαστικότητα αποτελεί παλιά κοινωνική παράδοση: κάθε νέα γενιά εξεγείρεται, με τον τρόπο της, εναντίον του Συστήματος και δείχνει την πρόθεση να το κατεδαφίσει χωρίς ωστόσο να έχει φανταστεί κάτι που θα χτιστεί στα ερείπια. Η συνηθισμένη νεανική στάση είναι η πρώιμη δυσαρέσκεια από τον κόσμο («μάνα, γιατί με γέννησες»), η οποία, όπως είπα, συμβαδίζει είτε με απόσταση από τα κοινά, είτε με σπασμωδικό ακτιβισμό, είτε κι από τα δύο. Αλλά είναι αλήθεια ότι ιδιαίτερα σε χώρες όπου οι άνθρωποι δυσκολεύονται να ωριμάσουν -ΗΠΑ, Γαλλία, Ελλάδα- οι μορφές αντιπολιτικής που εκδηλώνονται με λεξιλόγιο και χειρονομίες της σεληνιασμένης Δεξιάς, της άκρας Αριστεράς και του αναρχισμού, διατρέχουν όλες τις ηλικιακές ομάδες. Οι πρεσβύτεροι είναι ανίκανοι να μεταδώσουν πείρα και κολπική σοφία στους νεότερους αντιθέτως, τους παρασύρουν σε πολιτικά και προσωπικά αδιέξοδα.
Αν και σήμερα οι κυβερνήσεις και οι μηχανισμοί είναι πιο διαφανείς από κάθε άλλη φάση της ιστορίας, τα τελευταία τριάντα χρόνια παρατηρείται μεγάλη αποχή από τις εκλογές, πληροφόρηση μέσω διαύλων ψευδών ειδήσεων, κομματικοποίηση ακόμα και των πάλαι ποτέ «αντικειμενικών». ΜΜΕ, εξίσωση γνωμών, κουλτούρα ανομίας. Η σύγχρονη παιδαγωγική, αυτή που επικράτησε από τη δεκαετία του 1960, διαμόρφωσε πολίτες που απορρίπτουν ως ανίκανες και ξεπουλημένες τις κυβερνήσεις «ιδιαίτερα αν δεν είναι αριστερές που έχουν ψυχικό σύμπλεγμα έναντι οποιασδήποτε εξουσίας και αυθεντίας και που θεωρούν αρετή την πολιτική ανυπακοή. Όλα τούτα, μαζί με τον αυξανόμενο ρόλο των social media, έχουν δημιουργήσει έναν αντισυστημικό μηχανισμό μεγάλης έκτασης και ισχύος. Πολλοί θεωρητικοί απέδωσαν αυτή την εξέλιξη στην αντικατάσταση του δημόσιου διαλόγου από την οικονομία της αγοράς· στο γεγονός ότι ο νεοφιλελευθερισμός και η τεχνοκρατία αποπολιτικοποίησαν ζητήματα όπως η φτώχεια και η δημόσια υγεία που ήσαν «πολιτικά». Παραλλήλως, αναδύθηκαν κομματικοί σχηματισμοί και ηγέτες που ανταποκρίθηκαν στη «ζήτηση»: οι πολίτες παλινδρόμησαν σε μια προπολεμική κατάσταση ζητώντας χαρισματικούς πολιτικούς που να μη μοιάζουν με λογιστές και μάνατζερ. Αν και αριστεροί πολιτικοί επιστήμονες, όπως η Wendy Brown, ενοχοποίησαν τον νεοφιλελευθερισμό ως αντιπολιτική – εφόσον τοποθετεί την οικονομία πάνω από την πολιτική μέσω της απορρύθμισης και της ιδιωτικοποίησης – νομίζω ότι η απολιτικοποίηση πρέπει να αποδοθεί, εκτός από τη στροφή της εκπαίδευσης στη διαμόρφωση enfants gates («τα θέλουμε όλα και τα θέλουμε τώρα!») στην επικέντρωση του κάθε ανθρώπου στο προσωπικό του συμφέρον. Στον 20ό και στον 21ο αιώνα ο ατομικισμός περνιέται για επανάσταση.
Υπάρχει αλληλεπικάλυψη μεταξύ της αντιπολιτικής και του αισθήματος κατά του Κατεστημένου: εξαρτάται από τη γωνία θέασης. Οι «προοδευτικοί» θεωρούν ότι το Κατεστημένο είναι συντηρητικό· οι συντηρητικοί θεωρούν ότι έχει αλωθεί ολοκληρωτικά από τους προοδευτικούς. Στη δεκαετία του 2010, την έννοια της αντιπολιτικής υιοθέτησαν πολιτικοί επιστήμονες που υποθέτουν συσχετισμούς μεταξύ γεγονότων όπως το Βrexit και η φθίνουσα εμπιστοσύνη και συμμετοχή στα αντιπροσωπευτικά πολιτικά συστήματα. Σε αυτές τις αναλύσεις, η αντιπολιτική παρουσιάζεται ως αντίδραση στις ανισότητες εξουσίας που παράγει η παγκοσμιοποίηση και σε πολιτικές όπως η διαρκής λιτότητα για τουλάχιστον το 20% των πληθυσμών. Έτσι, παρατηρείται ένταση του φαινομένου της ψήφου διαμαρτυρίας και της παρακμής των παραδοσιακών κομμάτων όπως την είχε προβλέψει ο Τζοβάνι Σαρτόρι ήδη από τη δεκαετία του 1960.
Ο αντισυστημισμός είναι φυσικά πυλώνας της αριστερής ιδεολογίας. Ιδιαίτερα οι κομμουνιστές ήσαν και παραμένουν εναντίον του Συστήματος όπως το αναλαμβάνονται: στόχος τους είναι η κατεδάφιση του καπιταλισμού και η οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Το σχετικά καινούργιο στοιχείο είναι ότι ο αντισυστημικός λόγος και ακτιβισμός έχουν γίνει χαρακτηριστικά όλων των κομμάτων πλην του Κέντρου και της Κεντροδεξιάς. Ακόμα και οι σοσιαλδημοκράτες υιοθετούν αντισυστημική ρητορική, η οποία γνωρίζει επιτυχία στα πολιτικά άκρα: πριν από δέκα χρόνια ο Φρανσουά Ολάνι είχε ξεστομίσει «Μισώ τους πλούσιους», σαν να επρόκειτο για πανκ κιθαρίστα που κραυγάζει Eat the Rich φτύνοντας τους θεατές. Αυτή η τάση μπορεί να ολισθήσει σε αντιπολιτική που εκδηλώνεται με κόμματα τα οποία έχουν λογότυπο τον Ντόναλντ Ντακ, καθώς και με συνθήματα τα οποία προέρχονται και πάλι από τη μακρινή δεκαετία του 1960: «Να είστε ρεαλιστές, ζητήστε το αδύνατο», «Κάτω τα κόμματα, ζητώ οι κομμώτριες». «Το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια». Δεν έχουν όλα πλάκα: η αντιπολιτική μπορεί να είναι εξαιρετικά βίαιη και ηλίθια: «Αλήτες, ρουφιάνοι, δημοσιογράφοι», «Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι», «Όλα είναι δικά μας γιατί όλα είναι κλεμμένα», «Σιχάματα πολιτικοί θα πεθάνετε», «Η κοινωνία είναι μια παγίδα με σκατά». Όποιος πιστεύει ότι η κοινωνία είναι μια παγίδα με σκατά ίσως πρέπει vα σκεφτεί την αυτοκτονία. Αρκεί να μη μας πιτσιλίσει.
