Του Ηλία Καραβόλια
Η απόλυτη εκδοχή χρηματιστικοποίησης της ανθρώπινης υπόστασης καλείται Μάικ Μέριλ (σημ.: το ρεπορτάζ γι’ αυτόν το διάβασα πριν λίγα χρόνια στο iefimerida.gr). Το 2008 και αφού επί πολλά χρόνια έστηνε αποτυχημένες εταιρείες στις ΗΠΑ, ο 35χρονος τότε Αμερικανός αποφάσισε να γίνει ο ίδιος ανώνυμη εταιρεία! Όπως το ακούτε! Έστησε μια ιστοσελίδα με το όνομα του και μέσω αυτής προχώρησε στην έκδοση 100.000 μετοχών με τιμή 1$ η κάθε μια. Στην αρχή, γνωστοί και φίλοι, είχαν αποκτήσει κάποιες εκατοντάδες μερίδια. Ο ίδιος κράτησε την μεγάλη πλειοψηφία των μετοχών αλλά, και εδώ είναι το πρωτοποριακό, χωρίς δικαίωμα ψήφου. Κάτι που σήμαινε πρακτικά ότι οι υπόλοιποι μέτοχοι θα αποφάσιζαν για το τι θα έκανε στη ζωή του, ποιες οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες θα αναλάμβανε. Ουσιαστικά εκχώρησε το management του εαυτού του στους μετόχους-χρηματοδότες του!
Όπως έγραφε το ρεπορτάζ ο Μέριλ εκχώρησε το δικαίωμα στους μετόχους να ψηφίζουν για τις όποιες επιλογές του. Και αν έκριναν ότι δεν είναι σωστές, είχαν τη δυνατότητα να πουλάνε και να αγοράζουν τις μετοχές τους (πχ. το Φεβρουάριο του 2008 καταψήφισαν ένα σχέδιό του να γυρίσει ένα μικρό βίντεο για να προωθήσει τις μετοχές του, αλλά ένα μήνα μετά ενέκριναν μια επένδυση του Μάικλ, ύψους 80 περίπου δολαρίων σε ένα εκτροφείο κοτόπουλων στη Ρουάντα!) Έστησε δε και μια πλατφόρμα χρηματιστηριακής διακύμανσης της τιμής μετοχής η οποία 5 χρόνια μετά έφθασε από το 1$ στα 20$ (σημ.: σήμερα αγνοείται η τύχη της !). Ο ίδιος δήλωνε τότε: «Πιστεύω ότι με αυτό τον τρόπο μπορώ να προσελκύσω ανθρώπους για να λάβουν τις κατάλληλες αποφάσεις για εμένα». Σαν Εγώ Α.Ε. έζησε σκαμπανεβάσματα στην τιμή της μετοχής του, έμπλεξε αφόρητα με τη γραφειοκρατία (αφού έγινε κανονικό “χρεόγραφο”!), ενώ βίωνε και συγκρουόμενα συμφέροντα των μετόχων του! (πχ. τον ανάγκασαν να γίνει ψηφοφόρος των Ρεπουμπλικανών, του επέτρεψαν να φορά μόνο ρούχα Brooks Brothers και επέλεξαν το πρόγραμμα που ακολουθεί στο γυμναστήριο. Του επέβαλαν επίσης να βγαίνει με την κοπέλα της προτίμησής τους, αφού όμως τους υπέβαλε πρώτα έκθεση για την εμπειρία του πρώτου ραντεβού τους…).
Πρόκειται για την απόλυτη εκδοχή της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας. Την πλήρη εξατομίκευση της εμπορευματοποίησης του εαυτού, των αποφάσεων, των σχεδίων ζωής, των επιλογών( ΣΗΜ: Βέβαια σε χώρες όπως η Ελλάδα είχαμε γίνει μικρομέτοχοι του βίου μας αφού το Δημόσιο ήταν ο πιστός μας συνέταιρος. Και τώρα με τον ρόλο του στην πανδημία ως καθολικός εργοδότης και εγγυητής μισθών/ενισχύσεων, έγινε κάτι σαν μεγαλομέτοχος στα σπίτια και στις δουλειές μας. Η πλάκα είναι ότι δεν μπορούμε να κάνουμε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου και να απαλλαγούμε από την πλειοψηφία που κατέχει στις ζωές μας).
Δεν είναι για γέλια το περιστατικό με τον άνθρωπο-μετοχή που ανέφερα στην αρχή. Αυτό σχεδόν ασυνείδητα κάνουμε ίσως οι περισσότεροι από μας: εκχωρούμε από τον εαυτό μας μετοχές στους άλλους και δικαιώματα ψήφου για τις επιλογές μας. Και αυτό συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις : όταν συμβιβάζεσαι με χαμηλό μισθό και δεν πληρώνεσαι υπερωρίες. Όταν συμφωνείς- ως ελεύθερος επαγγελματίας -χαμηλές αμοιβές για να μην χάσεις τον πελάτη. Όταν ως παραγωγός/επιχειρηματίας τιμολογείς τα προϊόντα σου χαμηλά ώστε να μπεις στην αγορά (ενώ φόροι και έξοδα σου μειώνουν το περιθώριο κέρδους).
Αυτή η υποτιμολόγηση της δραστηριότητας σου είναι η υποτίμηση της μετοχής σου αλλά και ο ταυτόχρονος περιορισμός επιλογών και επιθυμιών. Διότι στην διασύνδεση σου με την αγορά (με τους Άλλους δηλαδή) ουσιαστικά μετοχοποιείς τον βίο σου και οι επιλογές σου στην προσωπική/οικογενειακή ζωή καθορίζονται απο την σύμβαση αμοιβής που θα συνάψεις. Aυτή την υποχρέωση σύναψης τέτοιων μακροπρόθεσμων συμβολαίων μετοχοποίησης του βίου μας, φαίνεται να αντικαθιστά σήμερα η τεχνο-ουτοπία της διαδικτυακής οικονομικής πραγματικότητας. Πρόσφατα περιέγραψα την τεράστια βιομηχανία κέρδους που έχει σχεδόν νομιμοποιήσει ένα δήθεν ”επάγγελμα”. Αυτό του επιδραστικού (influencer) ατόμου που προσφέρει δυνητική πελατεία μέσω των social media.
Αλλά το ζητούμενο είναι άλλο. “To σύστημα δεν είναι να προσαρμόσεις, έστω βίαια, αλλά να τοποθετήσεις: που είναι η θέση σου;” έγραψαν οι Deleuze-Guattari στα Χίλια Πλατώματα πριν 40 χρόνια περίπου. Και ανακαλύπτει κανείς την προγνωστική τους διαύγεια σχετικά με τις σημερινές εξελίξεις. Ας δούμε με απλά λόγια το παράδοξο της φράσης τους. Λένε “να τοποθετήσεις” μέσα στο σύστημα, όχι “να τοποθετηθείς”. Και αμέσως ρωτάνε: “που είναι η θέση σου”. Ενώ δηλαδή καλούν το υποκείμενο να τοποθετήσει κάτι εντός του συστήματος, αμέσως του επισημαίνουν ότι πρέπει να “ξέρει που βρίσκεται” εντός αυτού του συστήματος. Διανοητές τέτοιου βεληνεκούς είδαν ότι η νομαδική μηχανή του καπιταλισμού είναι μηχανή σφετερισμού της ατομικότητας. Και ότι ο καπιταλισμός εμφανίζεται ως ένα παγκόσμιο εγχείρημα υποκειμενοποίησης και συνεχούς προσπάθειας εμπορευματοποίησης του εαυτού, τιμολόγησης και μετοχοποίησης του στις “αγορές” εργασίας, θεάματος, σχέσεων.
Οι Deleuze-Guattari το αποτύπωσαν με συγκεκριμένο παράδειγμα της εποχής τους, με την φράση που εκφωνούσαν οι παρουσιαστές στην TV τότε: “Αγαπημένοι τηλεθεατές, που αποτελείτε την τηλεόραση”. Είδαν ουσιαστικά την μικροφυσική του μεγάλου μετα-σχηματισμού που εισήγαγαν οι μηχανές θεάματος στην σχέση ανθρώπου-μέσων. Στην ουσία υπέδειξαν την δυνητική πραγματικότητα του αναδυόμενου τότε σημειοκαπιταλισμού (σημ.: όπως το έκανε και ο Baudrilliard με τα έργα του σχεδόν την ίδια περίοδο).
Δυστυχώς είμαστε μετοχές. Μέσα σε μια μεγα-μηχανή παραγωγής πλαστών και πραγματικών αξιών. Καλούμαστε να εκθέτουμε τον εαυτό μας και να βαθμολογούμαστε, να εκδίδουμε μετοχές( σαν τον Μάικ που ανέφερα στην αρχή) για να τις “αγοράζουν” οι Άλλοι. Έστω με ένα like, ένα follow. Ριζοσπάστες ανατόμοι της μηχανικής της επιθυμίας, κυρίως αυτοί της γαλλικής διανόησης στα ’60ς-’70ς, υπέδειξαν έγκαιρα την μικροφυσική του υποκειμένου που μετασχηματίζεται σε μετοχική αξία χρήσης. Γιατί αυτό είναι ο σύγχρονος χρήστης λογισμικών, είτε εργάζεται είτε επικοινωνεί.
Καταλήγω. Οι άνθρωποι δεν είναι στην ουσία υποκείμενα αλλά εξαρτήματα μιας μηχανής εκμετάλλευσης της γενικής διάνοιας. Με την έλευση του νεοφιλελευθερισμού σε ΗΠΑ και Ευρώπη (’80ς) και με την σφετεριστική ιδιότητα της μεγα-μηχανής του καπιταλισμού, χάθηκε ένα νόημα που κινείται υπογείως, πίσω από τις μηχανές, τα συστήματα και την επικράτηση της τεχνολογίας. Αυτό που συνιστά η ασυνείδητη απόσπαση υπεραξίας και έχει την σπουδαιότητα του στην συμπεριφορική μικροοικονομική (άσχετα που το άφησε στο μέσο ο Μαρξ): ότι το Κεφάλαιο δρα ως σημείο υποκειμενοποίησης που συγκροτεί όλους τους ανθρώπους σε υποκείμενα εκφώνησης (καπιταλιστές) και σε θέματα του εκφωνήματος (προλετάριοι). Μπορεί να φαίνεται παρωχημένο το ερώτημα αλλά άραγε σε ποια κατηγορία ανήκει πραγματικά καθείς εξ ημών;
