Του Ηλία Καραβόλια
«Ο πολιτισμός μας πάσχει από ζωτική εξάντληση» γράφει κάπου ο Ουελμπεκ. Αυτή η εξάντληση συνάντησε -με αφορμή την πανδημία -ένα πραγματικά οξύμωρο : ότι αποτελεί τον πυρήνα και την δομική βάση της λειτουργίας στην παγκοσμιοποίηση, η κινητικότητα, αποτελεί και την μείζονα απειλή για την ανθρώπινη ζωή αλλά και για την ευστάθεια του συστήματος. Η πανδημία απαιτεί την μέγιστη δυνατή παύση κινητικότητας και την αποστασιοποίηση των σωμάτων. Όμως οι ροές ήταν ανέκαθεν αυτές που αναπαρήγαγαν την αξία εντός του οικονομικού κυκλώματος το οποίο στηρίζεται στην εγγύτητα και στις συναλλαγές που “παράγουν” αυτές οι ροές και η κινητικότητα ανθρώπων και κεφαλαίων.
Σταματημένοι/ακινητοποιημένοι, με στόχο να μην προσβληθούμε από τον επικίνδυνο ιό, συνεχίζουμε να επιταχύνουμε τον καπιταλισμό σερφάροντας περισσότερο σε e-shops και social media, κλικάροντας και πατώντας περισσότερες φορές I agree και Ι accept για τα δικά μας δεδομένα και το συμπεριφορικό μας πλεόνασμα (Zumpoff). Δηλαδή συμμετέχουμε σε μια συνεχή κινητικότητα πληροφοριακού φορτίου που μετεξελίσσεται σε πάγιο κεφάλαιο( ο Negri ονομάζει αυτό τον μετασχηματισμό εμπορευματοποίησης, ως βαθμό οικειοποίησης του παγίου κεφαλαίου) Γιατί μπορεί σωστά να λέει ο Lovink «Οι πλατφόρμες και τα social media δεν είναι θέατρα, η έλλειψη εργαζομένων είναι η ουσία τους», όμως υπάρχει αθέατη παραγωγή και ασυνείδητη εργασία.
Σήμερα λοιπόν, λόγω κορονοιού, ζούμε σχεδόν το απροσδόκητο : την παύση. Την μεγάλη στασιμότητα των ροών. Οι Deleuze-Guattari μας δίδαξαν, στο εμβληματικό και πρωτοπόρο έργο τους πριν τέσσερις δεκαετίες, ότι η αξιωματική των ροών στηρίζεται στην μηχανολογική συναρμολόγηση της επιθυμίας και των συναφών μηχανών της που εγκαθίστανται εντός του υποκειμένου. Οι περίφημες όμως αυτές μηχανές, στα βιβλία τους περί Καπιταλισμού και Σχιζοφρένειας, είναι που σήμερα βρίσκονται τόσο εντός όσο και εκτός των σωμάτων στα υποκείμενα. Και αυτό γιατί το ανθρώπινο σώμα έχει “επεκταθεί”. Προέκταση του είναι το smartphone, το tablet, το laptop, το smart watch.
Την δε έμφυτη αισθητηριακή δίψα για συγκίνηση/εμπειρία, στην οποία στοχεύει η διαφήμιση, την “παράγει” ουσιαστικά ο ίδιος ο χρήστης με σημειωτική παραγωγή. Και φυσικά, επειδή οι ροές συνιστούν ζωντανή εργασία, συμβάλλει στην διάδοση των data, στην κινητικότητα στοιχείων και πληροφορίας, που αδιάκοπα και εκούσια εκχωρούμε στα λογισμικά εργοστάσια, στα νέα μέσα παραγωγής πίσω από το μικρό “εργοστάσιο” του καθενός-το smartphone. Έννοιες κλειδιά εδώ είναι: αυτή της εκθεσιακής αξίας περιεχομένου (πληροφορία/προϊόν/υπηρεσία) και αυτή της ασυνείδητης απόσπασης υπεραξίας-όπως αρκετές φορές ανέλυσα στο παρελθόν (πχ ο Lovink λέει ότι ακόμα και τα likes στην ουσία αποθηκεύουν αξία πίσω από τις πλάτες των χρηστών τους)
Γιατί εξακολουθώ να τα περιγράφω συχνά (και όχι μόνο εγώ) όλα αυτά ; Μα γιατί είναι η πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία που μια οικουμενική ροή (η μετάδοση του ιού) καθηλώνει το υποκείμενο στο να επιταχύνει μια άλλη οικουμενική ροή (παραγωγή υπεραξίας από την αυξημένη χρήση διαδικτύου). Είναι ουσιαστικά η πρώτη φορά εκτός των περιόδων πολέμου που ο άνθρωπος καλείται( στην πραγματικότητα εγκαλείται) με έναν πρωτοφανή και οξύμωρο τρόπο να ακινητοποιηθεί για να επιταχύνει τον καπιταλισμό. Είναι η άλυτη αντίφαση που πρόσφατα ανέπτυξα σε ανάρτηση μου.
Καλούμαστε να αναζωογονήσουμε την εκουσίως περιορισμένη παραγωγική/καταναλωτική δραστηριότητα στις οικονομίες, όχι με τον προαιώνιο τρόπο όλων των περιόδων που ακολουθούσαν τις βιομηχανικές επαναστάσεις, δηλαδή με την γνωστή μέθοδο της κινητικότητας εμπορευμάτων-χρήματος-πληθυσμών, αλλά με την εξατομικευμένη οικονομική συμπεριφορά: εγκλεισμός, οθόνη, επιτήρηση, κλικάρισμα. Εργασία, παιδεία αλλά και πολλές άλλες δραστηριότητες εισέρχονται ολοκληρωτικά εντός των δικτύων. Στην ουσία εισέρχεται εντός του ο ίδιος ο άνθρωπος.
Ο βαθμός ολοκληρωτισμού θα καθορίσει και τους βαθμούς ελευθερίας μας. Γιατί αναφέρομαι σε βαθμούς ολοκληρωτισμού; Μα γιατί είναι εμφανές ότι ένα ισχυρό σύμπλεγμα ολιγοπωλιακών συμφερόντων σε τεχνολογία, υγεία, ασφάλεια φαίνεται να κερδίζει πολλά από την 4η βιομηχανική επανάσταση όπως γράφουν πολλοί και από την πολυαναμενόμενη “Μεγάλη Επανεκκίνηση”. Αυτή η τελευταία είναι η φράση που πρόσφατα έδωσαν σε βιβλίο τους, παρουσιάζοντας ως ευκαιρία για τις κοινωνίες την πανδημία, ανώτατοι αξιωματούχοι του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ…
