Του Σωτήρη Ντάλη*
Στην ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας κάθε φορά που εμφανιζόταν έλλειψη αλληλεγγύης, οι αναλυτές μιλούσαν πάντα για ένα θανάσιμο κίνδυνο που απειλούσε το ευρωπαϊκό σχέδιο. Αυτός ο κίνδυνος μαζί με τις σχετικές αναλύσεις, επέστρεψαν με την πανδημία, αναδεικνύοντας ένα κλίμα διχόνοιας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πράγματι η έλλειψη αλληλεγγύης και συντονισμού που έδειξε η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πρώτη φάση της πανδημίας του Covid-19 ήταν μεγάλη. Συμπεριφορές κρατών- μελών στη λογική των εθνικών εγωισμών και της δημοσιονομικής ορθοδοξίας, σε συνδυασμό με τη συζήτηση για την πρόταση των εννέα κρατών μελών της Ευρωζώνης περί ευρωομόλογου οδήγησαν σε ένα χάος τη διακυβερνητική Ευρώπη.
Ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φάνηκε εντελώς απροετοίμαστη και εμφανίστηκε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να είναι ο μόνος διαχειριστής της κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διόρθωσε στην συνέχεια την «απουσία» της με τη σημαντική πρόταση για το Σχέδιο Ανάκαμψης της ΕΕ, ύψους 750 δις ευρώ που κατέθεσε η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν. Η συζήτηση- διαπραγμάτευση που άνοιξε με αφορμή την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας, αφορά το ίδιο το μέλλον της Ένωσης. Εδώ πρέπει να τονιστεί η νέα ύφεση (η βαθύτερη ύφεση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) που γέννησε η κρίση της πανδημίας δημιούργησε νέες συμμαχίες στο πλαίσιο της ΕΕ, όπου παρατηρήθηκαν διχογνωμίες σε δύο βασικά ζητήματα: την ισορροπία μεταξύ επιχορηγήσεων και δανείων, αλλά και τον καθορισμό των προαπαιτούμενων κριτηρίων για τις όποιες εκταμιεύσεις. Μάλιστα, δεν είναι λίγοι οι αναλυτές που υποστηρίζουν πως η γερμανική προεδρία της ΕΕ πιθανότατα θα καθοριστεί από την επιτυχία ή αποτυχία δυο μεγάλων διαπραγματεύσεων. Η πρώτη αφορά τη συμφωνία με τη Μεγάλη Βρετανία σχετικά με το Brexit και η δεύτερη αφορά το προτεινόμενο ταμείο ανάκαμψης ύψους 750 δις και τον νέο προϋπολογισμό όπου ο ρόλος του Βερολίνου για ταχεία επικύρωση μιας συμφωνίας θα είναι κρίσιμος.
Η ΕΕ και ειδικότερα η ευρωζώνη έχουν ήδη αντιμετωπίσει την κρίση του ευρώ και τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2012 και λάθη εκείνης της περιόδου δεν πρέπει να επαναληφθούν σήμερα, καθώς οι αδυναμίες της ευρωζώνης είναι πλέον γνωστές. Δεν πρέπει να επαναληφθούν ζημιές διαρκείας στην οικονομία της ευρωζώνης, Όμως προηγουμένως πρέπει να ελέγξουμε την εξάπλωση της πανδημίας.
Αυτό που συγκρατούμε από την πρώτη φάση της διαχείρισης της κρίσης της πανδημίας του covid-19, είναι το γεγονός πως η ΕΕ σε άλλη μια κρίση έδειξε πως το κλειδί για να ανταποκριθεί στις σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις είναι να εξοπλιστεί με την απαραίτητη κυριαρχία και αλληλεγγύη. Για να καθορίζει η ίδια το μέλλον της χρειάζεται περισσότερη κυριαρχία, μια κυριαρχία που κρίνεται τόσο στις Καστανιές του Έβρου και στο Αιγαίο, όσο και στην Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο.
Ας λειτουργήσουμε λοιπόν συντονισμένα με αλληλεγγύη και σεβασμό στον ρόλο της επιστήμης για να ξεπεραστεί η πανδημία και μετά θα ξαναδούμε νέα συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ και την αναζήτηση νέων εργαλείων και νέων δυνατοτήτων.
Όπως το 1986 η Επιτροπή Ντελόρ με την Ενιαία Πράξη ενίσχυσε την πολιτική της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής ως αντισθάθμισμα στην Ενιαία Αγορά και με στόχο να μη διευρυνθεί το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ Βορρά και Νότου, έτσι και σήμερα έχουμε ανάγκη ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης μέσα και από κοινές πολιτικές όπως η πολιτική υγείας, μετανάστευσης και η πολιτική ασφάλειας.
Είναι προφανής η ανάγκη για ένα πιο λειτουργικό σύστημα για την ευρωζώνη, η οποία ούτως ή άλλως αποτελεί μέρος του προβλήματος γιατί είναι μια ατελής οικονομική και νομισματική ένωση χωρών μελών με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η εμβάθυνση και ολοκλήρωση της ευρωζώνης πρέπει να είναι ο βασικός άξονας των θεσμικών πρωτοβουλιών, τις οποίες θα συμπληρώνει το σχέδιο ανάπτυξης της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας, προκειμένου η ΕΕ να είναι σε θέση να εξασφαλίζει τη στρατηγική της αυτονομία, να μπορεί να διαχειριστεί τις διεθνείς κρίσεις μόνη της και να εγγυάται τα εξωτερικά σύνορά της.
Η νέα συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ οδηγεί εκ των πραγμάτων σε μια αλληλεγγύη συμφερόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο που θα συμπληρώσει και δεν θα ακυρώνει το εθνικό συμφέρον.
Απειλές όπως αυτή που αντιμετώπισε η Ελλάδα στα ελληνοτουρκικά- ευρωτουρκικά σύνορα στον Έβρο με την Τουρκία, και η τεράστια κρίση- απειλή του κορωνοϊού που αντιμετωπίζει αυτή την περίοδο η Ευρώπη, δείχνουν την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουμε.
Πρέπει επιτέλους να δούμε την Ένωση ως συνολική, αναπτυξιακή, κοινωνική, θεσμική και πολιτική οντότητα. Ως πολιτικό εργαλείο δημιουργίας σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, χρειαζόμαστε μια οραματική Ένωση, όπου ο ανταγωνισμός θα κινητοποιεί, η αλληλεγγύη θα ενώνει και η συνεργασία θα ενδυναμώνει τα κράτη μέλη. Γιατί τα κοινά προβλήματα απαιτούν κοινές λύσεις.
*αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων- Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης στο τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου
