Μετά την παταγώδη κατάρρευση των ουτοπιών με τα “χαρούμενα αύριο” τί ακολουθεί;
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Από τότε που οι Ίωνες φιλόσοφοι ανακάλυπταν τον ορθό λόγο και διαπίστωναν ότι οι μύθοι δεν οδηγούν πουθενά, η ζωή του ανθρώπου άρχισε να αλλάζει. Πολύ αργά στην αρχή, αλλά με επιταχυνόμενο ρυθμό στη συνέχεια. Παρ’ όλα αυτά, τον 17ο αιώνα, ο Γάλλος φιλόσοφος Μπλαιζ Πασκάλ (1623-1662) περιέγραφε τη ζωή ως μια τεράστια κοιλάδα δακρύων. “Η ανθρωπότητα είναι σπουδαία”, έγραφε, γιατί γνωρίζει ότι είναι αξιοθρήνητη”. Λίγα χρόνια πριν, ο Άγγλος συνάδελφός του Τόμας Χομπς (1588-1679) είχε πει ότι στην ουσία “η ανθρώπινη ζωή ήταν μοναχική, φτωχική, απαίσια, βάρβαρη και σύντομη…”.
Πράγματι, μια μελέτη των ιστορικών στοιχείων, που είναι διαθέσιμα, μας δείχνει ότι από την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κάπου το 475μΧ. έως και τα μέσα του 18ου αιώνα, στη σημερινή Ευρώπη, το μέσο κατά κεφαλήν ετήσιο εισόδημα, είχε περάσει από τα 900 επικαιροποιημένα δολλάρια στα 1.300. Με το ζόρι δηλαδή, μέσα σε πάνω από 800 χρόνια είχε αυξηθεί 45%.
Αντιθέτως, από τα μέσα του 18ου αιώνα έως σήμερα, δηλαδή τα 250 τελευταία χρόνια, το εισόδημα αυτό πολλαπλασιάστηκε επί 20 περίπου, ενώ η παγκόσμια οικονομία είναι 250 φορές μεγαλύτερη από εκείνη πριν την πρώτη βιομηχανική επανάσταση.
Αυτή, λοιπόν, η εκπληκτική παραγωγή πλούτου, η οποία άρχισε να προσφέρει λύσεις και σε χρόνια ανθρώπινα προβλήματα, ανέτρεπε συνεχώς τις συνθήκες ζωής και έφερε στο προσκήνιο νέους τρόπους σκέψης. Προέβαλλαν έτσι νέες θεωρίες για την οικονομία, την πολιτική και την κοινωνική οργάνωση, με παράλληλη διάχυση ουτοπιών περί “επίγειων παραδείσων” στους οποίους πλούσιοι και ευτυχείς άνθρωποι θα διασκέδαζαν από το πρωί έως το βράδυ.
Στα μέσα του 18ου αιώνα ο μύθος της Γης της Αφθονίας (Pays de Cocagne), στο μέτρο που ξεκινούσε η βιομηχανική επανάσταση, εμπλουτίστηκε με φιλελεύθερες και σοσιαλιστικές αντιλήψεις για τη ζωή, τον άνθρωπο και τον παραγόμενο πλούτο, που σύντομα έγιναν εργαλεία κατάκτησης και άσκησης πολιτικής εξουσίας.
Στη βιομηχανική εποχή έτσι, δημιουργήθηκε ένα ουτοπικό παράδοξο: αυτό της θεωρητικής διανομής πλούτου και ευτυχίας, χωρίς κανείς να ασχολείται με το πώς παράγεται αυτό που πρέπει να μοιραστεί. Την ίδια περίοδο όμως η από ιστορικής πλευράς εκπληκτική οικονομική ανάπτυξη της Δυτικής Ευρώπης χάρη στη βιομηχανία, την τεχνολογία και την επιστήμη, δημιούργησαν νέα φιλοσοφικά ρεύματα ερμηνείας της ανθρώπινης ύπαρξης, που και αυτά είχαν σοβαρές κοινωνικές προεκτάσεις.
Με βάση, λοιπόν, την οικονομική άνοδο και την κοινωνική της επίπτωση άρχισαν στον δυτικό κόσμο να αναπτύσσονται διάφορες θεωρίες για τον σχηματισμό του κεφαλαίου και τον ρόλο της εργασίας, μέσα από τις οποίες ξεπήδησαν και νέες ουτοπίες. Αυτές οι τελευταίες σημάδεψαν για καλά την ανθρωπότητα στη διάρκεια του 20ου αιώνα. και τροφοδότησαν με ιδεολογικό περιεχόμενο δύο παγκόσμιους πολέμους, τη συντριβή δύο αυταρχικών και παράλογων πολιτικο-κοινωνικών συστημάτων και την ανάδειξη των κρατών δικαίου και προνοίας ως μεγάλα ζητούμενα της ανθρώπινης ιστορίας και εξέλιξης.
Στην ουσία, στη διάρκεια του 20ου αιώνα, αναπτύχθηκε αλλά και διαψεύστηκε ένα σημαντικό μέρος της δυτικής φιλοσοφίας, που ήθελε τον άνθρωπο αντικείμενο και όχι υποκείμενο της ιστορίας του.
Κυρίως στον 20ο αιώνα, όπως θα έλεγε και ο αείμνηστος Λεσέκ Κολακόφσκι (1927-2009) υπέστη σοβαρή ήττα η σταλινοφιλία των δυτικών διανοουμένων και λοιπών υμνολόγων μιας εγκληματικής τυραννίας. Στο δε τέλος του 20ου αιώνα ηττήθηκε κατά κράτος η ιδεοκρατία, ήτοι η επαγγελματική παραμόρφωση του στοχαστή, που ζει στο σύμπαν των διαλογισμών του, μέσα στο ποίο δεν πιστεύει σε αυτό που βλέπει αλλά βλέπει αυτό που πιστεύει.
Αυτό το ιδεοκρατικό καθεστώς, σήμερα επανέρχεται δριμύτερο στο προσκήνιο, αλλά με διαφορετικά όπως είναι επόμενο ενδύματα.
Με αφετηρία τα αμερικανικά πανεπιστήμια, οι νέοι εχθροί των κρατών δικαίου, επιτίθενται στην πρώτη ύλη του στοχασμού, που είναι η γνώση. Και αυτό το κάνουν γιατί γνωρίζουν ότι η γνώση, ως στοιχείο της παραγωγής πλούτου στον σύγχρονο κόσμο, σταδιακά από πλευράς σημασίας εκτοπίζει το κεφάλαιο. Θέλουν, έτσι να πετύχουν μ’ ένα “σμπάρο δυο τρυγόνια”. Επιδιώκουν να αδρανοποιήσουν τη σκέψη και να υπονομεύσουν τους νέους τρόπους παραγωγής. Γι’ αυτό νέος δεδηλωμένος εχθρός τους είναι οι περιβόητες ελίτ. Όλοι δηλαδή οι άνθρωποι που μπορούν να σκέπτονται!!
Είναι δε εξαιρετικά περίεργο αλλά και ενδιαφέρον ταυτοχρόνως, ότι αυτές οι νέες ουτοπικές επιθέσεις κατά των ελίτ και των κοινωνιών δικαίου, πραγματοποιούνται σε μια φάση όπου ο κινεζικός αυταρχισμός διεκδικεί μια κορυφαία θέση στο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Σύμπτωση;
