Του Πλάτωνα Tήνιου*
Τα τελευταία 40 χρόνια, το σίγουρο SOS θέμα για τους συντάκτες εκθέσεων για την οικονομία ήταν οι συντάξεις. Και πώς να μην είναι, όταν απορροφούν το μεγαλύτερο τμήμα της παραγωγής στην Ευρώπη, θίγουν την ανταγωνιστικότητα, ταλαιπωρούν τους πολίτες και υποδαυλίζουν την ανισότητα; Η διεθνής μεταρρυθμιστική ορθότητα φροντίζει για μια καλή θέση στις συντάξεις σε κάθε νέα έκθεση.
Αυτό που εύκολα παραβλέπεται είναι ότι αυτή η επιμονή είναι, πλέον, αναχρονιστική.
Όχι, βεβαίως, επειδή το ασφαλιστικό έχει λυθεί. Το αντίθετο μάλιστα: Όσο και αν τα παραγόμενα στοιχεία εξωραΐζουν την εικόνα, οι οικονομικές δυσλειτουργίες παραμένουν –πιθανότατα επαυξημένες. Η εμμονή με τις συντάξεις είναι αναχρονισμός, επειδή έκλεισαν οι δρόμοι αντιμετώπισης: Όσο παίζαμε καθυστερήσεις, όλο και περισσότερα άτομα «προλάβαιναν». Τώρα πια, σχεδόν όλη η «Γενιά του Πολυτεχνείου» – δηλαδή το ελληνικό baby boom – έχει συνταξιοδοτηθεί.
Ο κόσμος, δηλαδή, έχει αλλάξει. Η διατήρηση της μεταρρυθμιστικής ατζέντας θα ισοδυναμούσε με παράβλεψη του ότι το «πουλάκι πέταξε», ή πιο αγγλοσαξονικά, με «κλείσιμο του στάβλου αφού το ‘σκασε το άλογο».
Άρα, πολλές αλλαγές είναι πιο δύσκολες, ενώ άλλες λιγότερο χρήσιμες. Οι συνταξιούχοι κυριαρχούν στο εκλογικό σώμα υποχρεώνοντας υποχωρήσεις, ακόμη και σε ψηφισμένες αλλαγές. Ο μικρός αριθμός εισόδων στην εργασία μειώνει μέχρις εξαφανίσεως την εμβέλεια σταδιακής εισαγωγής αλλαγών, όπως αυτές που σχεδιάζει η κυβέρνηση.
Καθώς οι συντάξεις υποχωρούν σε σημασία, αναδύονται άλλες προτεραιότητες. Τα επόμενα χρόνια η μόνη ομάδα που θα αυξάνεται δυναμικά είναι τα άτομα άνω των 50. Η προσοχή των μεταρρυθμίσεων πρέπει να μετατοπιστεί στη δική τους ευημερία, αλλά και στην εξεύρεση τρόπων συμμετοχής των στην οικονομική και κοινωνική ζωή και μετά τη συνταξιοδότηση.
Ακόμη και σήμερα, οι μάχες δίδονται για το ύψος των συντάξεων. Όμως, μετά τη συνταξιοδότηση της γενιάς του Πολυτεχνείου, το ενδιαφέρον οφείλει να μετατοπιστεί στην οικοδόμηση της «Αργυρής Οικονομίας» που διαμορφώνεται γύρω από αυτή. Το ότι η γενιά αυτή είναι πολυπληθής και διαθέτει προστατευμένα εισοδήματα συνεπάγεται ότι η μακροοικονομική πρόοδος βασίζεται εκεί σε μεγαλύτερο βαθμό – τόσο ως προς την κατανάλωση, όσο και στη δημιουργία πλούτου. Το τελευταίο θα γίνει με επενδυτικές πρωτοβουλίες αλλά και με άμεση συνεισφορά εργασίας. Η ενεργή συμμετοχή τους συμπληρώνει κενά, αλλά εξασφαλίζει και στους ίδιους ψυχολογική ισορροπία.
Η πανδημία υπογραμμίζει ότι η προστιθέμενη αξία των μεταρρυθμίσεων – τόσο για την ευημερία όσο και για την οικονομική σταθερότητα – βρίσκεται στην υγεία. Η Ελλάδα πρέπει να βρει τρόπο να κρατήσει τη γενιά του Πολυτεχνείου χρήσιμη, ενεργό και αυτόνομη για όσο περισσότερο διάστημα γίνεται. Κρίσιμες δράσεις είναι η πρόληψη, η καταπολέμηση συνηθειών όπως το κάπνισμα, η προώθηση ευεξίας. Μπροστά μας βρίσκεται κυρίως η οικοδόμηση εκ του μηδενός ενός συστήματος μακροχρόνιας φροντίδας – τόσο για την παροχή υπηρεσιών όσο και τη χρηματοδότησή τους.
Για την Ελλάδα του 2030 ελάχιστη σημασία έχουν τα μεταρρυθμιστικά SOS των συντάξεων. Καιρός να βρούμε τα επόμενα.
*οικονομολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
