Του Διονύση Γουσέτη
Από εκείνη την ημέρα του 19ου αιώνα που καθιερώθηκε η καθολική ψηφοφορία, καθιερώθηκε και η δημαγωγία για την προσέλκυση της ψήφου του «λαού». Αυτή που σήμερα ονομάζεται κομψότερα «λαϊκισμός». Δεν υπάρχει πολιτικό κόμμα σε καμία δημοκρατική χώρα στον κόσμο που να μην λαϊκίζει. Και όσο πιο καθυστερημένη είναι η χώρα, τόσο πιο έντονη και πρωτόγονη είναι η δημαγωγία.
Στη δική μας χώρα αυτή την περίοδο πριν τις ευρωεκλογές, ο λαϊκισμός έχει φτάσει σε πρωτόγνωρα ύψη.
Τις κύριες μορφές του λαϊκισμού τις διακρίνω σε τέσσερις κατηγορίες:
1. Τον θεσμικό λαϊκισμό. Έχω ήδη γράψει στις 27 Μαρτίου για την απαξίωση της ποιότητας των εκλογών που φέρνει ο σταυρός προτίμησης (https://tinyurl.com/294wjsk3), όπου κύριος αντίπαλος κάθε υποψήφιου δεν είναι ο υποψήφιος των αντιπάλων ψηφοδελτίων, αλλά του δικού του.
2. Τον λαϊκισμό με βάση τους λαϊκούς ήρωες. Τηλεπαρουσιαστές και παρουσιάστριες, ποδοσφαιριστές, παίκτες reality και άλλα αναγνωρίσιμα (αλλιώς, «διάσημα» – celebrities) πρόσωπα που δεν έχουν καμία σχέση, όχι μόνο με την Ενωμένη Ευρώπη και τα προβλήματά της, αλλά και με την πολιτική γενικά. Τα πρόσωπα αυτά προσελκύουν τον σταυρό του ψηφοφόρου ακριβώς επειδή είναι αναγνωρίσιμα. Προφανώς, ο ψηφοφόρος δεν θα σταυρώσει ονόματα που δεν του λένε τίποτα. Ωστόσο, το πεδίο δράσης των «αναγνωρίσιμων» περιορίζεται στην επιλογή του σταυρού, όχι στην επιλογή του κόμματος. Δηλαδή, τα κόμματα δεν κερδίζουν από τους celebrities ψηφοφόρους, όπως νομίζουν, αφού όλα ανεξαιρέτως τους περιλαμβάνουν στα ψηφοδέλτιά τους. Με άλλα λόγια, η συμβολή των «διάσημων» περιορίζεται στο να κλέβουν τους σταυρούς των ικανών.
Αναγνωρίσιμα είναι προφανώς και τα προβεβλημένα πολιτικά στελέχη. Περιλαμβάνονται και αυτά στους εκλεκτούς του σταυρού προτίμησης. Αλλά όμως βρίσκονται σαφώς πιο κάτω από τους λαϊκούς ήρωες. Στη ΝΔ, πρώτος με μεγάλη διαφορά εμφανίζεται ένα τηλεπαρουσιαστής (Γ. Αυτιάς) και δεύτερος ένας αθλητής (Πύρρος Δήμας) πριν από τον τ. αρχηγό του κόμματος (Β. Μεϊμαράκης). Στον ΣΥΡΙΖΑ, πρώτη είναι μια αθλήτρια (Σοφία Μπεκατώρου) και δεύτερος ένας μπασκετμπολίστας (Ν. Παππάς), πριν από την τ. βουλευτή Έλενα Κουντουρά.
3. Τον εκκλησιαστικό λαϊκισμό. Την επιρροή της στις επιλογές των ψηφοφόρων η εκκλησία την έδειξε στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές με την είσοδο στη Βουλή των εντελώς αγνώστων βουλευτών του Κόμματος «ΝΙΚΗ». Παλιότερα, η δύναμή της είχε φανεί στις «λαοσυνάξεις» του μακαριστού αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου. Σήμερα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης και όσοι από το κόμμα του υπερψήφισαν το νόμο για το γάμο ομοφύλων, εισπράττουν επιθέσεις κληρικών και λαϊκών εντός και εκτός των εκκλησιών. Ο δε πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Στ. Κασσελάκης θεώρησε ότι θα κερδίσει ψήφους διαδίδοντας ότι το λάδι στην κολυμβήθρα που βαφτίστηκε σχημάτισε ένα σταυρό. Μάλιστα, δεν έκανε καν το κόπο να σκεφτεί κάτι καινούργιο. Το «θαύμα» της κολυμβήθρας το αντέγραψε από ένα βιβλίο για τον Παπαδιαμάντη. Και ένας τηλεπαρουσιαστής, υποψήφιος της ΝΔ (Γ. Αυτιάς) λανσάρισε το σύνθημα «Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια» (έχω να το ακούσω από τον καιρό της χούντας), εξηγώντας μας: «διότι πάντα λέμε βόηθα Παναγιά (sic)». Τα σκήπτρα όμως στον τομέα αυτόν κρατάει ο κ. Βελόπουλος, ο οποίος πουλάει αυθεντικές επιστολές του Ιησού Χριστού. Για να αμυνθεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης οργάνωσε δημόσια συνάντηση με τον Αρχιεπίσκοπο.
4. Τον εθνικιστικό λαϊκισμό. Ήδη από τον 18ο αιώνα, ο Άγγλος συγγραφέας Samuel Johnson είχε διαπιστώσει ότι «Ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των παλιανθρώπων». Πατριωτισμός με την έννοια της πατριδοκαπηλείας και του εθνικισμού. Είναι τα όπλα της ακροδεξιάς, που απειλεί όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά όλη την Ευρώπη, νοσταλγώντας το κλίμα του μεσοπολέμου που κατέληξε σε ακροδεξιές δικτατορίες και πόλεμο. Στη χώρα μας, ο εθνο-λαϊκισμός φιγουράρει μέχρι και σε τίτλους κομμάτων, όπως «Σπαρτιάτες» ή «Ελληνική λύση».
Η ΝΔ πληρώνει σε ψήφους το νόμο που εξισώνει τους ΛΟΑΤΚΙ με τους λοιπούς πολίτες. Πληρώνει όμως και την συνετή εξωτερική πολιτική της απέναντι στην Τουρκία, που κοστίζει την αμφισβήτηση του αρχηγού της ακόμα και από στελέχη της (Αντώνης Σαμαράς). Για να αμυνθεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης έβαλε στο ψηφοδέλτιο του κόμματος τον αμφιλεγόμενο ομογενή Φρέντι Μπελέρη, επειδή είναι φυλακισμένος στην Αλβανία. Πράγμα που δυσαρέστησε όλους εκείνους που δεν συμφωνούν στο να αμυνόμαστε στον λαϊκισμό με άλλο λαϊκισμό.
Τα προβλήματα της Ευρώπης
Την ίδια ώρα, η Ευρώπη καλείται να εδραιώσει τη θέση της μέσα στη δίνη του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Ο Σκωτσέζος ιστορικός Niall Ferguson διαπιστώνει ότι ήδη βρισκόμαστε στην εποχή του Β’ Ψυχρού Πολέμου, με κίνδυνο τον Γ’ Παγκόσμιο πόλεμο. Εντοπίζει τον άξονα Μόσχας-Πεκίνου-Τεχεράνης, αλλά τονίζει ότι τούτη τη φορά η Δύση είναι διασπασμένη με το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» (America First) του Τραμπ (https://tinyurl.com/5au8u3y2).
Στις 16 Απριλίου, ο τ. πρωθυπουργός της Ιταλίας Μάριο Ντράγκι παρουσίασε την έκθεση που είχε αναλάβει από την ΕΕ για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας (https://tinyurl.com/46ttuktd). Η επισήμανσή του ήταν ότι «Η αντίδρασή μας έχει περιοριστεί επειδή η οργάνωσή μας, η λήψη αποφάσεων και η χρηματοδότησή μας είναι σχεδιασμένες για τον “κόσμο του χθες” – πριν από την COVID, πριν από την Ουκρανία, πριν από την ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή, πριν από την επιστροφή του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων».
Και στις 21 Απριλίου, ο επίσης τ. πρωθυπουργός της Ιταλίας Ενρίκο Λέττα παρουσίασε στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ τη δική του έκθεση «για να μην χάσει η ΕΕ το τρένο της ανταγωνιστικότητας» (https://tinyurl.com/mw2trtfe). Ζήτησε να ενταχθούν στην ενιαία αγορά τρεις τομείς -η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες και τα χρηματοοικονομικά- τα επονομαζόμενα «τρία εναπομείναντα θέματα», τα οποία ο Ζακ Ντελόρ είχε αναγκαστεί να αφήσει στην κυριαρχία των κρατών – μελών. Ζήτησε να αυξηθούν οι επενδύσεις στις ΑΠΕ. Ζήτησε την πραγματική ενοποίηση για μια ανταγωνιστική ΕΕ.
Το υλικό αυτό δεν εξαντλεί το φάσμα των ζητημάτων που αφορούν την Ευρώπη. Αλλά επειδή προβλήθηκε διεθνώς, θα μπορούσε να απασχολήσει και στη χώρα μας την προεκλογική συζήτηση και την καμπάνια των κομμάτων. Δεν απασχόλησε.
Το πραγματικό μήνυμα των ευρωεκλογών
Μήπως όμως έχει και η Ευρώπη ένα μερίδιο ευθύνης για τη συζήτηση που δεν γίνεται; Μήπως το ότι μόλις το μισό εκλογικό σώμα προσέρχεται στην κάλπη παρόλη την υπερπληθώρα κομμάτων είναι το πραγματικό μήνυμα των ψηφοφόρων, που το απευθύνουν σε μια δυσλειτουργική Ευρώπη, γνωρίζοντας ότι ψηφίζουν για ένα μειωμένης εξουσίας εκλεγμένο κοινοβούλιο σε σχέση με την μη εκλεγόμενη Επιτροπή (Κομισιόν) και τη δύσκαμπτη διαδικασία λήψης αποφάσεων; Μήπως, ακόμα και αυτοί που πιστεύουν ότι η χώρα ωφελήθηκε από την ένταξη στην ΕΕ (και είναι 7 στους 10 Έλληνες) θεωρούν πως αυτό σχετίζεται περισσότερο με τις εθνικές εκλογές και τις εθνικές κυβερνήσεις και λιγότερο με το ευρωκοινοβούλιο και τις ευρωεκλογές; Μήπως αυτός είναι ο λόγος που τα ευρω-ψηφοδέλτια φιλοξενούν άφθονους καραγκιόζηδες;
Μήπως, τελικά, για να αποκτήσουν σοβαρότητα οι ευρωεκλογές πρέπει να αποκτήσει σοβαρότητα και δημοκρατικότητα η δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
