Του Θανάση Φροντιστή*
Κατά την κορύφωση της κρίσης που διέρχεται η χώρα μας, ιδίως όταν κυριολεκτικά αλωνίζανε στη χώρα η τρόικα, ή αργότερα «οι Θεσμοί» της Ε.Ε. και το ΔΝΤ, ό όρος «Τεχνοκράτης» ήταν και είναι στην ημερήσια διάταξη της πολιτικής ρητορικής και των ΜΜΕ. Ακουγόταν τότε συχνά η «τρομοκρατική» φράση «έρχονται οι τεχνοκράτες της Κομισιόν», ή του ΔΝΤ, κατά το «έρχονται οι λύκοι, οι βάρβαροι», γιατί, φεύγοντας, άφηναν ακόμα μια πληγή στη χώρα και το λαό. Όχι όμως ως αποτέλεσμα καλομελετημένων σχεδίων εξόδου της χώρας από την κρίση αλλά κατ’ εντολήν των πολιτικών οργάνων τα οποία υπηρετούσαν. Θεωρώ, ότι αυτό το έχει πλέον αντιληφθεί κάθε νουνεχής πολίτης. Πολιτικοί έπαιρναν και παίρνουν τις αποφάσεις!
Έχοντας λειτουργήσει ο ίδιος στη σταδιοδρομία μου και ως τεχνοκράτης, (στη συνέχεια σπουδών μου εδώ και στις ΗΠΑ στα οικονομικά και στη διοίκηση και με μακρά εμπειρία στη διοίκηση πολυεθνικών εταιριών στην Ελλάδα αλλά και αλλού), δημοσίευσα το 2013 ένα άρθρο με τίτλο «Τεχνοκράτες; ποιοι τεχνοκράτες;». Με το άρθρο μου εκείνο προσπάθησα να γκρεμίσω το οικοδόμημα της κατεστημένης αντίληψης για τον ρόλο και τη λειτουργία της τεχνοκρατίας και των τεχνοκρατών, που χρησιμοποιούνταν και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ως οι δήθεν υπαίτιοι τω συμφορών της χώρας μας.
Έλεγα λοιπόν τότε, ποιοι δεν είναι αναγκαία τεχνοκράτες: οι Οικονομολόγοι, οι Καθηγητές Πανεπιστημίου, οι Μελετητές, οι Σύμβουλοι, οι Γραφειοκράτες των Βρυξελλών και του ΔΝΤ και τα GoldenBoys, γιατί πόλοι μαυτοί, στο μέτυρο που εμπλέκονται με την πολιτική, βρίσκονται στη διατεταγμένη υπηρεσία των πολιτικών, δεν είναι αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις. Ταυτόχρονα όμως εξηγούσα στο άρθρο εκείνο τον όρο τεχνοκρατία και τεχνοκράτης , όπως και ποια είναι η αναγκαία προυπόθεση ή συνθήκη που τους χαρακτηρίζει.
Οχτώ χρόνια μετά το άρθρο μου εκείνο, που το 2014 το περιέλαβα στο βιβλίο μου «Υπάρχει Ελπίδα;», ο όρος αυτός, μετά τις εκλογές, βρέθηκε και πάλι στο επίκεντρο της πολιτικής ρητορικής. Είτε με την έννοια ‘θαυματοποιός’, ή με κάτι παρόμοιο, που φαίνεται να έχει υιοθετήσει η Κυβέρνηση, είτε με την έννοια του ‘αποδιοπομπαίου τράγου’ που εκπέμπεται από την Αντιπολίτευση. Με την Κυβερνητική αλλαγή του Ιουλίου και με τις πρώτες εξαγγελίες της νέας Κυβέρνησης, δεν έσπευσα να τις χειροκροτήσω, δέχτηκα όμως θετικά τότε τις τοποθετήσεις του κ. Γεραπετρίτη για το ‘Επιτελικό Κράτος’. Όσοι έχουν παρακολουθήσει τα πολιτικά πράγματα της χώρας θα θυμούνται, ότι για τον επιτελικό ρόλο του κράτους πρώτος μίλησε πιο παλιά ο κ. Σημίτης. Καθηγητές και οι δύο. Ο δεύτερος δεν κατάφερε να αποδείξει ότι εφάρμοσε αυτή του την διακήρυξη. Ο πρώτος πρέπει να το αποδείξει. Από κάποια πρώτα δείγματα γραφής όμως, προκύπτει, ότι, και πάλι, οι πολιτικοί του συστήματος θα αποδείξουν, ότι δεν θα ανεχτούν ‘ορθολογικές’,αντικειμενικά τεκμηριωμένες αποφάσεις ενάντια στις πολιτικές σκοπιμότητες, οι οποίες πρέπει να υπαγορεύουν τις Κυβερνητικές αποφάσεις. Στους οπαδούς βέβαια αυτής της άποψης περιλαμβάνω και τον κ.Πρωθυπουργό. Δε λέω, μπορεί να υπάρχουν και τεχνοκράτες πολιτικοί με τη δική μου εκδοχή του όρου που θα την εξηγήσω παρακάτω, όταν όμως αυτοί εφαρμόζουν εν γνώσει τους παράλογες ή αστήρικτες αποφάσεις , λειτουργούν απλά ως εκτελεστικά όργανα των πολιτικών, όπως οι γραφειοκράτες.
Είναι δύσκολο αν όχι αδύνατο να χωρέσουν τεχνοκράτες μέσα στο Ελληνικό πολιτικό σύστημα, στο οποίο κυριαρχούν ως αναντικατάστατα κριτήρια λήψης των αποφάσεων το πολιτικό κόστος και πολιτική ιδιοτέλεια (ό, τι βολεύει το Κόμμα!), πτυχές ασυμβίβαστες με τον ρόλο του τεχνοκράτη στην λειτουργία του ως πολιτικού. Γιατί, αν υπακούει στις παραμέτρους αυτές, τότε ακυρώνεται αυτόματα η ιδιότητα του τεχνοκράτη. Θα αποσαφηνίσω χάρη των αναγνωστών του άρθρου ,τους όρους αυτούς όπως και στο άρθρο μου του 2013.
Ποια είναι η ιστορική προέλευση των όρων ‘τεχνοκράτης’ και ‘τεχνοκρατία’; Αντίθετα με την επικρατούσα σύγχρονη αντίληψη, το τεχνοκρατικό κίνημα ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αιώνα σαν ένα Κοινωνικό Κίνημα, από προοδευτικούς μηχανικούς και επιστήμονες στις ΗΠΑ. Το Κίνημα αυτό, πέρασε και στην Ευρώπη, τη Μ. Βρετανία και τη Γερμανία. Ακόμα και στη Ρωσία, όπου ο Alexander Bogdanof, ένας μη Λενινιστής μπολσεβίκος πρέσβευε, ότι ερχόταν η επανάσταση ενάντια στον καπιταλισμό, που θα οδηγούσε σε μια τεχνοκρατική κοινωνία! Οι διάφορες εκδοχές της τεχνοκρατίας ξεθώριασαν όμως μετά τη μεγάλη κρίση και το New Deal του Ρούσβελτ.
Στη μεταπολεμική Ιαπωνία όμως, σημαντικό ρόλο στην ανασυγκρότηση και την ανάπτυξή της έπαιξε η Ένωση Μηχανικών σύμφωνα με πληροφορίες μου από ‘πρώτο χέρι΄, δηλ. από τους Καθηγητές μου στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης P. Drucker και E. Deming, αλλά και από τον J. Juran, με τους οποίους σπούδασα ή συνεργάστηκα, οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό, ίσως καταλυτικό ρόλο στον σχεδιασμό της βιομηχανικής ανασυγκρότησης της Ιαπωνίας τη δεκαετία του ’50. Φωτίζουν οι πληροφορίες αυτές τον ρόλο των τεχνοκρατών-μηχανικών στη δημιουργία του μεταπολεμικού βιομηχανικού θαύματος της Ιαπωνίας. Οι τρεις παράγοντες που θεμελίωσαν αυτό το θαύμα ήταν η έμφαση στις νέες τεχνολογίες, οι σημαντικές βελτιώσεις στις διαδικασίες παραγωγής που μείωσαν δραστικά το κόστος παραγωγής των προιόντων και η τοποθέτηση της Ποιότητας στο επίκεντρο όλων των λειτουργιών του Βιομηχανικού Συστήματος. Το γνωστό σύστημα Total Quality Management εφαρμόστηκε στην Ιαπωνία από τους Deming και Juran και απέδωσε τους γνωστούς καρπούς.
Στην Κίνα, που αργότερα, με τις μεταρρυθμίσεις του Προέδρου Den Xiao Ping ακολούθησε τα χνάρια της Ιαπωνίας, οι 8 από τους 9 κορυφαίους πολιτικούς που προσδιόρισαν την τύχη της χώρας ήταν μηχανικοί. Είναι τυχαίο, ότι το δεξί χέρι του Μάο, ο Πρωθυπουργός Τσου Εν Λάι ήταν Μηχανικός, απόφοιτος του περίφημου Πανεπιστημίου Nankai; (το οποίο είχα την σπάνια τύχη να επισκεφθώ στο πλαίσιο κάποιας συνεργασίας και να φωτογραφηθώ μπροστά στο άγαλμά του).
Ας έρθουμε τώρα στα χαρακτηριστικά της τεχνοκρατίας. Βασικά ‘πιστεύω’ του Τεχνοκρατικού Κινήματος και βασική του πρόταση ήταν, να αντικατασταθούν οι πολιτικοί από μηχανικούς και επιστήμονες με τα αναγκαία τεχνικά προσόντα και εξειδίκευση για να διαχειριστούν την οικονομία, ελέγχοντας τους μηχανισμούς λήψης των αποφάσεων. Η εξέλιξη του όρου τεχνοκρατία κατέληξε βεβαίως να σημαίνει κάθε μορφή διοίκησης και διαχείρισης που γίνεται από ειδικούς (τεχνοκράτες), που επιλέγονται με βάση τις γνώσεις, τις εμπειρίες και τις ικανότητές τους, αλλά …δεν εκλέγονται, δεν είναι δηλ. πολιτικά πρόσωπα. Στο πολιτικό μας σύστημα, όπως είναι γνωστό, ακόμα και ανεπάγγελτοι ή εντελώς άσχετοι με ένα αντικείμενο μπορούν να γίνονται ακόμα και Υπουργοί!
Το σύστημα της τεχνοκρατίας, στη συνείδηση ορισμένων κοινωνικών επιστημόνων, σχετίζεται με την αξιοκρατία, με το σύστημα δηλ. διοίκησης από τους διαθέτοντες υψηλά εξειδικευμένα επιστημονικά προσόντα, τεχνικά και ηγετικά, που δεν εξαρτώνται όμως από ομάδες ειδικών συμφερόντων, έχοντες ως επίκεντρο της λειτουργίας τους την μακροχρόνια προώθηση μιας βιώσιμης κοινωνικής ανάπτυξης και όχι απλώς την μεγιστοποίηση οικονομικών στόχων.
Στο παραπάνω πλαίσιο, αν αποτολμούσαμε να σκιαγραφήσουμε το προφίλ ενός τεχνοκράτη, θα περιλαμβάναμε σ’ αυτό χαρακτηριστικά όπως:
– Υψηλή επιστημονική εξειδίκευση στον τομέα του, εμπλουτισμένη με ικανότητα χρήσης σύγχρονων τεχνολογιών
– Ικανή εμπειρία σε θέσεις ευθύνης και στη λήψη αποφάσεων
– Λειτουργία με γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον και την προστασία του κοινωνικού συνόλου και του περιβάλλοντος
– Η ανευθυνότητα είναι έννοια ξένη προς τον χαρακτήρα της ιδιότητας του τεχνοκράτη και τέλος,
– Η αναζήτηση πρακτικών και εφαρμόσιμων λύσεων, η αποφυγή αναβολών και ιδίως της κωλυσιεργίας και του λαικισμού.
Τα άτομα με τόσα σωρευμένα προσόντα δεν τα βρίσκει κανένας στο σωρό. Είναι όμως υπαρκτά, είναι τα άτομα που παράγουν τα αποτελέσματα στο πλαίσιο μακροχρόνιων σχεδιασμών υγιών και με αίσθηση της κοινωνικής τους ευθύνης επιχειρήσεων και οργανισμών. Τα άτομα αυτά, όπως είναι φυσικό, δεν μπορούν να λειτουργήσουν στο πλαίσιο του μολυσμένου πολιτικού συστήματος. Έτσι, η τεχνοκρατία σαν ένα σύστημα αξιοκρατικής και ικανής διοίκησης παραμένει ουτοπία. Προσφέρεται όμως για σύγκριση με την πολιτική και τις πρακτικές της. Δεν είναι τυχαίο, ότι ο κόσμος διοικείται σήμερα από πολιτικούς, νάνους ικανότητας και ηθικής. Οι οποίοι, στη χώρα μας τουλάχιστον, χρησιμοποιούν τον όρο «τεχνοκράτης», είτε για ωραιοποίηση ενός έργου που δεν πληροί τους κανόνες της τεχνοκρατίας, είτε ως αποδιοπομπαίους τράγους για να τους φορτωθεί η ευθύνη παράλογων αποφάσεων και μέτρων, αντί αυτή την ευθύνη να την αναλάβουν οι ίδιοι οι πολιτικοί, η να αποδοθεί σ’ αυτούς. Αφήστε λοιπόν κατά μέρος, κύριοι πολιτικοί, έναν θεσμό που, δυστυχώς, δεν κατάφερε να αντικαταστήσει, όπως επιδίωξε, τον θεσμό της πολιτικής, ως μίας ανερμάτιστης και χωρίς κοινωνική ευαισθησία άσκησης της κυβερνητικής εξουσίας ακόμα και από εντελώς ακατάλληλα άτομα. Που γίνεται πιο επικίνδυνη όταν ασκείται στο πλαίσιο μιας νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας στο πλαίσιο της οποίας, όπως έχει διακηρύξει ο «ιδρυτής» της Καθηγητής Μίλτον Φρήντμαν «ο καθένας πρέπει να επιδιώκει το συμφέρον του και η Κοινωνική Ευθύνη των Επιχειρήσεων είναι να πραγματοποιούν κέρδη». Μ’ αυτές τις αρχές και αυτά τα δόγματα, ανίκανοι πολιτικοί, υπηρετούντες ένα αδίστακτο οικονομικό σύστημα έχουν οδηγήσει τον κόσμο στο …μη παρέκει…Και όχι οι τεχνοκράτες.
*Δρ Οικονομολόγος-Συγγραφέας
