Του Στάθη Ποταμίτη*
Η προσαρμογή του πλαισίου διευθέτησης ιδιωτικών χρηματικών οφειλών στις ανάγκες της κοινωνίας και της επιχειρηματικότητας στη χώρα μας αναδείχθηκε ως καίριο κοινωνικό αίτημα στη διάρκεια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Η δημοσιονομική κρίση του 2009 γρήγορα εξελίχθηκε σε κρίση ιδιωτικού χρέους και διαφάνηκε ότι ο πτωχευτικός κώδικας του 2007 ήταν ανεπαρκής για να αντιμετωπίσει προβλήματα αυτής της έντασης και εμβέλειας. Ακολούθησαν πολλές προσπάθειες, όπως ο νόμος Κατσέλη το 2010, η εισαγωγή της εξυγίανσης και της ειδικής εκκαθάρισης το 2011, η ειδική διαχείριση το 2014, ο εξωδικαστικός συμβιβασμός το 2017, μεταξύ αρκετών άλλων παρεμβάσεων. Δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και σύνθετο πλαίσιο που όχι μόνο δεν βοήθησε στην αντιμετώπιση του προβλήματος (παρά ορισμένες επιτυχείς παρεμβάσεις, π.χ. εξυγίανση), αλλά πολλές φορές προκάλεσε την επιδείνωσή του (χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτυχίας είναι ο νόμος Κατσέλη, που, χωρίς να λύσει το πρόβλημα της υπερχρέωσης νοικοκυριών, λειτούργησε ως μακροχρόνιο καταφύγιο για πολλούς στρατηγικούς κακοπληρωτές).
Ωρίμασε έτσι η ανάγκη διαμόρφωσης νέου ενιαίου και συνεκτικού πλαισίου αντιμετώπισης της οικονομικής αδυναμίας ιδιωτών που να καλύπτει τόσο φυσικά και νομικά πρόσωπα, ανεξαρτήτως επιχειρηματικής ή μη δραστηριότητάς τους, να περιλαμβάνει τόσο την πρόληψη όσο και την αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας, να είναι απλό, διαφανές και διαδικαστικά διαυγές. Με τον τρόπο αυτό προσφέρεται πλέον λύση στο πρόβλημα υπερχρέωσης για όλες τις κατηγορίες οφειλετών (πλην του Δημοσίου). Στόχος του νέου πλαισίου είναι να αντιμετωπίζει ισορροπημένα τις ανάγκες των οφειλετών και των πιστωτών με τρόπο που να προάγει το δημόσιο συμφέρον. Οι διαδικασίες πρέπει να εξυπηρετούν τη γρήγορη και βέλτιστη ανάκτηση για τους πιστωτές, να προστατεύουν τις βιώσιμες επιχειρήσεις και τους αξιόχρεους οφειλέτες γενικά και να οδηγούν στη γρηγορότερη δυνατή επαναφορά ανθρώπινων και υλικών πόρων σε παραγωγικές δραστηριότητες. Αυτό, μεταξύ άλλων, εξυπηρετείται και από την παροχή νέας ευκαιρίας σε οφειλέτες που, χωρίς να είναι στρατηγικοί κακοπληρωτές, αδυνατούν να εκπληρώσουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις. Ο νέος κώδικας επιδιώκει παράλληλα την αποτροπή του ηθικού κινδύνου – π.χ. η απαλλαγή του πτωχού εξαρτάται από την έλλειψη δόλου, την πλήρη αποκάλυψη των περιουσιακών του στοιχείων με σκοπό τη δίκαιη κάλυψη των απαιτήσεων των πιστωτών και γενικότερα τη συνεργασία του με τα όργανα της εκκαθάρισης. Αντίστοιχες υποχρεώσεις συνοδεύουν και τις ευχέρειες που παρέχει ο νέος κώδικας για τη συμμετοχή οφειλετών στις άλλες διαδικασίες του.
Με αυτές τις αρχές και στόχους διαμορφώθηκε ο νέος κώδικας, που ήδη έχει ολοκληρώσει το στάδιο δημόσιας διαβούλευσης και αναμένεται σύντομα να εισαχθεί προς ψήφιση. Σημαντική καινοτομία του νέου πλαισίου είναι η χρήση ψηφιακών μέσων για τις περισσότερες διαδικαστικές ενέργειες.
Αιτήσεις, αναγγελίες, ψηφοφορίες, επικοινωνίες με τα όργανα της πτώχευσης θα γίνονται μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Αντιστοίχως, στον νέο εξωδικαστικό, που είναι μια πλήρως εξωδικαστική και εμπιστευτική διαδικασία, οι παραγόμενες λύσεις αναμένεται στην πλειονότητα των περιπτώσεων να παράγονται αυτόματα βάσει αλγορίθμου. Εξάλλου η ρευστοποίηση περιουσιακών στοιχείων στην πτώχευση γίνεται βάσει του e-auction που έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στην αναγκαστική εκτέλεση. Η χρήση ψηφιακών μέσων θα προσδώσει ταχύτητα, δημοσιότητα, διαφάνεια και αντικειμενικότητα στις διαδικασίες του νέου κώδικα, ενώ εξυπηρετεί την ανάγκη συντονισμού των συμμετεχόντων στη διαδικασία για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς της.
Το σύνολο αυτών των παρεμβάσεων θέτει στη διάθεση της ελληνικής επιχειρηματικότητας και κοινωνίας ένα από τα πιο σύγχρονα και προοδευτικά κανονιστικά πλαίσια διεθνώς.
Είναι προφανές ότι μεταρρυθμίσεις αυτής της έκτασης, όταν μάλιστα γίνονται σε πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα, είναι πιθανόν να αναδείξουν κάποιες αστοχίες και ανάγκες βελτίωσης. Για τον λόγο αυτό επιβάλλεται η δημιουργία παρατηρητηρίου των νέων διαδικασιών για τη διαρκή και στενή παρακολούθησή τους, την επεξεργασία των στατιστικών στοιχείων που η χρήση ψηφιακών μέσων θα επιτρέψει να συλλεγούν, τον άμεσο εντοπισμό των προβλημάτων και την υπόδειξη κατάλληλων λύσεων με παρεμβάσεις στον νόμο ή στις υπουργικές αποφάσεις που καλούνται θα ρυθμίσουν μεγάλο αριθμό ειδικών θεμάτων της λειτουργίας του νέου πλαισίου. Με τον ίδιο τρόπο θα εξυπηρετηθεί και η επιμόρφωση δικαστών και διαχειριστών αφερεγγυότητας, που θα ήταν εύλογο να απαιτηθεί δεδομένων των πολλών και ουσιωδών αλλαγών του πλαισίου διευθέτησης ιδιωτικών οφειλών.
Ο νέος κώδικας αντιμετωπίζει την αφερεγγυότητα ως αναπόφευκτη συνέπεια της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά ιδιαιτέρως της αλματώδους αύξησης της χρήσης πιστωτικών μέσων στην επιχειρηματική δραστηριότητα και στην ιδιωτική κατανάλωση. Επιδιώκει τη δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ όλων, με την ουσιαστική συμμετοχή του Δημοσίου επί ίσοις όροις με τους ιδιώτες πιστωτές. Ο αδύναμος οφειλέτης οφείλει να συνεισφέρει το κατά δύναμην όχι για να τιμωρηθεί αλλά για να του δοθεί η ευκαιρία γρήγορης απαλλαγής και επαναφοράς στην οικονομική δραστηριότητα. Η οικονομική αποτυχία δεν ισοδυναμεί με οικονομική καταστροφή, είτε για τον οφειλέτη είτε για τους πιστωτές του, εφόσον υπάρχει δυνατότητα της έγκαιρης θεσμικής παρέμβασης που διαφυλάσσει την υπολειπόμενη αξία και οδηγεί στη γρήγορη και διαφανή ολοκλήρωση της εκκαθαριστικής διαδικασίας και στη δεύτερη ευκαιρία.
*διευθύνων εταίρος της POTAMITISVEKRIS Δικηγορική Εταιρεία
