Η Άγκυρα προωθεί μια συγκεκριμένη στρατηγική σ’ ό,τι αφορά τα ζητήματα της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου (σε Κύπρο και Ελλάδα) που αποσκοπεί στην παράκαμψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θέλει το Κυπριακό ως πρόβλημα δικοινοτικό και εκτός ΕΕ προκειμένου να μην επηρεάζει την ατζέντα των ευρωτουρκικών σχέσεων. Σ’ ό,τι αφορά τα ελληνοτουρκικά, η Τουρκία επιλέγει να κινείται στον άξονα του μεταναστατευτικού προκειμένου να παρακάμψει συζητήσεις που αφορούν κυριαρχικά δικαιώματα και να εκμεταλλευθεί τις φοβίες των Ευρωπαίων.
Για την Τουρκία αυτή τη στιγμή το βασικό ζητούμενο είναι να πετύχει τη λεγόμενη θετική ατζέντα με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θεωρεί πως μέσα από τη θετική ατζέντα θα καταφέρει να ανατρέψει την επικίνδυνη οικονομική κατάσταση της χώρας, καθώς η Ουάσιγκτον όχι μόνο δεν δείχνει πρόθεση αναθέρμανσης των σχέσεων αλλά επιμένει να κρατά τον Ερντογάν σε απόσταση. Πράγμα πρωτοφανές στην σύγχρονη ιστορία των αμερικανοτουρκικών σχέσεων.
Η τουρκική πολιτική ανέκαθεν είχε ως στόχο να κρατηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση μακριά από το Κυπριακό. Και για ένα πολύ μεγάλο διάστημα, με τη συνδρομή και των Βρετανών, είχε καταφέρει να κρατήσει την ΕΕ εκτός Κυπριακού. Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι μονίμως φρόντιζαν να τοποθετούν το Κυπριακό μακριά από την ευρωπαϊκή ατζέντα. Εν τέλει η ΕΕ κατάφερε να βρει μια θέση στο τραπέζι του Κυπριακού, κυρίως την περίοδο που συνομιλούσαν Αναστασιάδης και Ακιντζί. Και με παρουσία στα μεγάλα ραντεβού του 2017 σε Γενεύη και Κραν Μοντάνα.
Το επικείμενο ταξίδι της ηγεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Σαρλ Μισέλ και Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, στην Άγκυρα θα καταδείξει τις προθέσεις αμφοτέρων των πλευρών. Δηλαδή εάν η ευρωπαϊκή ηγεσία θα πάρει μια ξεκάθαρη θέση ή θα παραμείνει στην παλαιότερη προσέγγιση της γενικής και αόριστης έκκλησης προς κάθε ενδιαφερόμενο να εργαστεί για λύση του Κυπριακού. Σύμφωνα με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ, Ζοζέπ Μπορέλ, η ηγετική δυάδα (Μισέλ-Λάιεν) θα πάνε διαβασμένοι στην Άγκυρα, τουλάχιστον σ’ ό,τι αφορά το Κυπριακό.
Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ δήλωσε πως με τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και την Πρόεδρο της Επιτροπής μέσα στις επόμενες εβδομάδες θα στείλουν μηνύματα «για την πλήρη υποστήριξη της ΕΕ για τις επερχόμενες συνομιλίες της Κύπρου». Ο Ζοζέπ Μπορέλ διαμήνυσε πως «όσο πιο γρήγορα η ΕΕ συμμετέχει πλήρως στις νέες συνομιλίες για τη διευθέτηση, τόσο το καλύτερο». Για τον Ύπατο Εκπρόσωπο «το Κυπριακό είναι σαφώς πρόβλημα της ΕΕ» και όπως εξηγεί, «η Κύπρος είναι κράτος-μέλος της Ένωσης τώρα και θα είναι και μετά την επανένωση, άρα η περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία στην Ανατολική Μεσόγειο συνδέεται στενά με μια λύση στο Κυπριακό».
Το καμπανάκι της συνομοσπονδίας
Η προσέγγιση της ΕΕ σ’ ό,τι αφορά τις εξελίξεις στο Κυπριακό είναι πολύ πιο ξεκάθαρη σε σχέση με άλλα ζητήματα που προέκυψαν στο πρόσφατο παρελθόν ελέω Τουρκίας. Στην περίπτωση των τουρκικών προκλήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο σε βάρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου και της Ελλάδας η προσέγγιση της ΕΕ ήταν μεν υποστηρικτική προς Λευκωσία και Αθήνα αλλά προσεκτική σ’ ότι αφορούσε την Τουρκία.
Στην προκειμένη περίπτωση ο Ζοζέπ Μπορέλ εμφανίζεται πιο ξεκάθαρος στις τοποθετήσεις του και αυτό δεν είναι τυχαίο. Στην πρόσφατη δήλωσή του ο Ζοζέπ Μπορέλ απάντησε, εμμέσως, προς τις τουρκικές αιτιάσεις αναφέροντας πως «η περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία στην Ανατολική Μεσόγειο συνδέεται στενά με την επίλυση του Κυπριακού». Και υπογράμμισε πως «μια μελλοντική διευθέτηση πρέπει ιδίως να συμμορφώνεται με το κεκτημένο και τις διασφαλίσεις της ΕΕ, την ακεραιότητα και τις ευθύνες και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της ΕΕ».
Το κλειδί της ευρωπαϊκής εμπλοκής βρίσκεται ακριβώς σ’ αυτό που ανέφερε και ο Ζοζέπ Μπορέλ, ότι δηλαδή η λύση που θα βρεθεί στο Κυπριακό θα δημιουργεί ένα κράτος το οποίο δεν θα επηρεάζει αρνητικά τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το καμπανάκι που κτύπησε στις Βρυξέλλες είναι η μορφή λύσης του Κυπριακού που προωθεί η τουρκική πλευρά. Δηλαδή η λύση συνομοσπονδίας, των δύο κρατών με ισότιμη κυριαρχία.
Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται στο στάδιο της ετοιμασίας της έκθεσής του για την Τουρκία, η οποία θα τεθεί ενώπιον των ηγετών στις 25-26 Μαρτίου κατά τη σύνοδο κορυφής. Σ’ αυτή την έκθεση θα φανεί κατά πόσο η Άγκυρα έχει καταφέρει ή όχι να πετύχει τον στόχο της για μια θετική ατζέντα. Η έκθεση Μπορέλ θα είναι χωρισμένη σε δύο μέρη: α) Μεταναστευτικό και β) Γεωπολιτική. Στο πρώτο μέρος, για το μεταναστευτικό, η τουρκική πλευρά θεωρεί ότι έχει συγκριτικό πλεονέκτημα πιέζοντας την ΕΕ. Κάτω από το κεφάλαιο των γεωπολιτικών εξελίξεων θα συμπεριληφθούν όσα αφορούν τις ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και το Κυπριακό.
Τα μηνύματα από την Κύπρο
Η Λευκωσία όχι μόνο επιθυμεί αλλά σπρώχνει προκειμένου να διασφαλίσει ότι η ΕΕ θα έχει μια θέση στις συνομιλίες για το Κυπριακό. Αυτό είναι ένα από τα βασικά θέματα που εγείρονται από την πλευρά της κυπριακής κυβέρνησης κατά τις επαφές με Ευρωπαίους αξιωματούχους. Ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Χριστοδουλίδης, μετά τη συνάντηση του νωρίτερα αυτή την εβδομάδα με τον Ιταλό ομόλογό του Λουίτζι Ντι Μάιο, είχε αναφέρει: «Η Κύπρος είναι και θα παραμείνει Κράτος Μέλος της ΕΕ και μετά την επανένωση και λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη τη δημόσια διακηρυγμένη επιθυμία της Τουρκίας για ενίσχυση των Ευρω-τουρκικών σχέσεων, ο ρόλος της ΕΕ στις διαπραγματεύσεις είναι —ενδεχομένως όσο ποτέ άλλοτε— κρίσιμης και καθοριστικής σημασίας».
Την Πέμπτη το βράδυ ο Πρόεδρος Αναστασιάδης στη διάρκεια τηλεδιάσκεψης προετοιμασίας με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, τόνισε (σύμφωνα με δήλωση του κυβερνητικού Εκπροσώπου) πως η ΕΕ θα πρέπει να είναι παρούσα στη συνάντηση της Γενεύης και να συνδράμει στην επανέναρξη της διαπραγματευτικής διαδικασίας εντός του συμφωνημένου πλαισίου. Σύμφωνα με τον ΠτΔ η συμμετοχή της ΕΕ επιβάλλεται και από το γεγονός ότι η επανενωμένη Κύπρος θα εξακολουθήσει να είναι κράτος μέλος της ΕΕ.
Από τα κατεχόμενα ο Ερσίν Τατάρ ενεργώντας και σαν αντηχείο της Άγκυρας εμφανίζεται αντίθετος με συμμετοχή της ΕΕ.
Σε νέες δηλώσεις του στην αγγλόφωνη υπηρεσία της τουρκικής κρατικής τηλεόρασης TRT World ο Ερσίν Τατάρ επανέλαβε ότι η ΕΕ είναι εμπλεκόμενο μέρος στην Κύπρο λόγω του ότι είναι μέλη της η «ελληνοκυπριακή πλευρά», όπως χαρακτήρισε την Κυπριακή Δημοκρατία, και η Ελλάδα. Δεν θα είναι υπέρ της συμμετοχής της ΕΕ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, πρόσθεσε, λέγοντας ότι μόνο άτομα που εγκρίνουν και οι δύο πλευρές θα μπορούν να συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις.
Ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων μέσα από τη δήλωσή του ακολουθεί πιστά την πορεία πλεύσης που υποδεικνύει η Άγκυρα. Περιορίζει το Κυπριακό σε ένα δικοινοτικό ζήτημα και όχι θέμα που αφορά π.χ. τις ευρωτουρκικές σχέσεις, ενώ παράλληλα παίρνει πάνω τους τις ενστάσεις για ευρωπαϊκή παρουσία ώστε να μην επηρεαστεί αρνητικά ο διάλογος μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας.
Λευκωσία και Αθήνα επιμένουν σε παρουσία των Βρυξελλών
Το ποια θα είναι η συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις συνομιλίες για το Κυπριακό και πότε, είναι ένα ζήτημα που θα απασχολήσει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη το επόμενο διάστημα. Σ’ ό,τι αφορά την άτυπη διάσκεψη 5+1 στη Γενεύη τον Απρίλη η ευρωπαϊκή παρουσία είναι ένα από τα ζητήματα που απασχολεί όλους ακόμα και την πλευρά των Ηνωμένων Εθνών. Λευκωσία και Αθήνα σπρώχνουν για να βολέψουν μια ακόμα καρέκλα προκειμένου να υπάρχει ευρωπαϊκή παρουσία από τη Γενεύη. Τα Ηνωμένα Έθνη δεν είναι αντίθετα ως προς την συμμετοχή της ΕΕ, καθώς θεωρούν πως η ευρωπαϊκή συμβολή της συνομιλίες ήταν σημαντική και βοήθησε στο να αντιμετωπιστούν αρκετά ζητήματα σε σημαντικά κεφάλαια των διαπραγματεύσεων.
Ωστόσο υπάρχει η αντίθεση που καταγράφεται από τρία μέρη, την τουρκοκυπριακή ηγεσία, την Τουρκία και τη Βρετανία. Η συγκεκριμένη τριάδα προσπαθεί να κρατήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε απόσταση από τις συνομιλίες για το Κυπριακό.
Για την άτυπη διάσκεψη της Γενεύης το θέμα της ευρωπαϊκής συμμετοχής παραμένει ακόμα σε εκκρεμότητα. Δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει εάν η ΕΕ θα είναι παρούσα στη Γενεύη και ποιος θα είναι ο ρόλος της. Το γεγονός ότι πρόκειται για άτυπη διάσκεψη προπαρασκευαστικού χαρακτήρα ενισχύει τη θέση της πλευράς εκείνης που εναντιώνεται σε ευρωπαϊκή παρουσία στις συνομιλίες. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι και η Λευκωσία παλαιότερα διατύπωνε την εκτίμηση ότι στο στάδιο της προπαρασκευής η ΕΕ δεν θα είναι παρούσα.
Το κλειδί της ευρωπαϊκής συμμετοχής δεν έχει να κάνει με το προπαρασκευαστικό στάδιο και τα διαδικαστικά ζητήματα που θα συζητηθούν στη Γενεύη. Αυτό που πρωτίστως θέλει να διασφαλίσει η κυπριακή κυβέρνηση είναι η παρουσία της ΕΕ στις διαπραγματεύσεις που θα ακολουθήσουν μετά τη Γενεύη. Αυτή τη στιγμή στην επιμονή της τουρκικής πλευράς για λύση δύο κρατών, ενδεχομένως το καλύτερο ανάχωμα για την ελληνοκυπριακή πλευρά, είναι η θέση της ΕΕ η οποία κινείται στη λογική της σύστασης ενός κανονικού και λειτουργικού κράτους.
Οι Βρετανοί και οι νέες ιδέες τους
Ο Ερσίν Τατάρ μέσα από τις πρόσφατες δηλώσεις του δεν έκρυψε την ικανοποίησή του για τη βρετανική προσέγγιση στο Κυπριακό. Η θέση του Λονδίνου περί νέων ιδεών στο Κυπριακό ευνοεί την τουρκική πλευρά στο να προωθήσει την πρόταση για λύση δύο κρατών. Κάνοντας μια αντιπαραβολή με τη συμμετοχή της ΕΕ ο Ερσίν Τατάρ είπε ότι η Βρετανία θα καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων επειδή είναι εγγυήτρια δύναμη και όχι επειδή γνωρίζει καλά το Κυπριακό. Ανέφερε ότι η Βρετανία συμμετέχει ενεργά για να φτάσουν σε συμφωνία οι δύο πλευρές και ότι ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Ντομινίκ Ραάμπ δήλωσε ξεκάθαρα ότι πρέπει και οι δύο πλευρές να είναι λογικές και ελαστικές, αν πρόκειται να επιτευχθεί συμφωνία στην Κύπρο.
Ο Βρετανός ύπατος αρμοστής στη Λευκωσία, Στίβεν Λίλι, συνεχίζει την περιοδεία του προωθώντας τη θέση του περί νέων ιδεών στο Κυπριακό. Μετά τη συνάντηση με τον Στ. Λίλι στα κατεχόμενα ο Κουντρέτ Οζερσάι δήλωσε πως «όλα τα μέρη πρέπει να είναι ανοικτά σε νέα και δημιουργικά μοντέλα, διαφορετικά η επανάληψη αυτών που έγιναν στο παρελθόν θα σημαίνει τη συνέχιση της παρούσας κατάστασης, δηλαδή του στάτους κβο». Ουσιαστικά επιζητείται στο να πάει το Κυπριακό πέραν της λύσης ΔΔΟ, το οποίο οι Βρετανοί χαρακτήρισαν ως σημείο εκκίνησης. Το ερώτημα είναι τι θα προκύψει εάν απέναντι στην τουρκική πρόταση για λύση δύο κρατών παρουσιαστεί ως «μια άλλη ιδέα» πρόταση για επιστροφή στο «ενιαίο κράτος του 1960». Ένα κράτος που βόλευε πρωτίστως τη Βρετανία αλλά όχι τις δύο κοινότητες στο νησί.
