Όσο πιο ευέλικτες είναι στην εσωτερική λειτουργία τους οι επιχειρήσεις, τόσο πιο γρήγορα και αποτελεσματικά ανταποκρίνονται σε αλλαγές του λειτουργικού τους περιβάλλοντος
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Ο Edward Russell-Walling, σύμβουλος σε θέματα διοίκησης επιχειρήσεων, στο βιβλίο του, με τίτλο «50 βασικές έννοιες που πρέπει να γνωρίζετε για το μάνατζμεντ» (Εκδόσεις Μοντέρνοι Καιροί) αναφέρεται στην αυτοσχεδιοκρατία (adhocracy). Πρόκειται για μια λειτουργία την ο αείμνηστος Άλβιν Τοφλερ είχε χαρακτηρίσει ως «την οργάνωση του χάους».
Ήδη, από το 1970, ο αποβιώσας πριν μια διετία διάσημος μελλοντολόγος, , έβλεπε αυτού του είδους την οργάνωση ως «έναν καινούριο, άμορφο κόσμο ευέλικτων επιχειρήσεων», προβλέποντας ότι οι εταιρίες θα χρειάζονταν πιο επίπεδες δομές.Δίνοντας δε πρώτο ρόλο στη γνώση ο Τόφλερ εκανε λόγο και για την ανάδυση του επαναστατικού πλούτου. Οσο για την αυτοσχεδιοκρατία, τον όρο χρησιμοποίησε και ο Χένρι Μίντσμπεργκ. Ο τελευταίος, ο οποίος έγινε γνωστός μελετώντας το πώς οι μάνατζερ πραγματικά κατανέμουν το χρόνο τους, έκανε κι εκείνος κάποιες σκέψεις για τις οργανωτικές δομές. Το 1979, στο βιβλίο του The structuring of organizations, τις χώρισε σε τέσσερα βασικά είδη. Τα είδη αυτά προέκυπταν από έναν πίνακα 2×2, με τη φύση του εργασιακού τους περιβάλλοντος (απλή ή σύνθετη) στον έναν άξονα και την εξελικτική τους συμπεριφορά (σταθερές ή δυναμικές) στον άλλο. Οι τέσσερις κατηγορίες είναι η μηχανική γραφειοκρατία, η επαγγελματική γραφειοκρατία, η νεόκοπη επιχείρηση και η αυτοσχεδιοκρατία. Ο Μίντσμπεργκ ισχυρίζεται ότι η καθεμία από αυτές τις επιχειρήσεις χρησιμοποιεί θεμελιωδώς διαφορετικούς μηχανισμούς για το συντονισμό των δραστηριοτήτων της, προσθέτοντας ότι σε κάθε τύπο η ηγετική ομάδα είναι διαφορετική.
Όπως τονίζει από τη δική του οπτική γωνία ο Γ.Μπένις, η αυτοσχεδιοκρατία δεν έχει τίποτε κοινό με την αποκαλούμενη μηχανική γραφειοκρατία. Αντίθετα, πατάει με το ένα πόδι στην άτυπη λειτουργία της ανερχόμενης επιχείρησης και με το άλλο στην εκχωρημένη ευθύνη της επαγγελματικής γραφειοκρατίας, αν και συχνά σε μεγαλύτερο βαθμό κι από τις δύο. Σύμφωνα με τον Μπένις, οι ειδικοί της έχουν μεγάλο βαθμό αυτονομίας και είναι οργανωμένοι σε μικρές εργασιακές ομάδες με επίκεντρο την αγορά. Εφόσον η καινοτομία και η δημιουργικότητα είναι βασικά στοιχεία του «επιχειρείν», το επίπεδο τυποποίησης και κανονικοποίησης είναι χαμηλό. Ο συντονισμός βασίζεται στην αμοιβαία αυτορρύθμιση αυτοσχέδιων ομάδων, με αποτέλεσμα καμία συγκεκριμένη μονάδα να μην αποκτά ασύμμετρη ισχύ. Μεγάλο μέρος των σύγχρονων εταιριών πληροφορικής είναι οργανωμένο σε αυτοσχεδιαστικές γραμμές, όπως επίσης οι διαφημιστικές εταιρίες και τα ΜΜΕ.
Ο Μίντσμπεργκ διέκρινε δύο είδη αυτοσχεδιοκρατίας. Η λειτουργική αυτοσχεδιοκρατία καινοτομεί και λύνει προβλήματα για τους πελάτες της – όπως οι οίκοι λογισμικού και οι διαφημιστικές εταιρίες. Η διοικητική αυτοσχεδιοκρατία έχει την ίδια δομή, όσον αφορά την ομάδα ανάληψης έργου, αλλά ενεργεί εξυπηρετώντας τον εαυτό της – ο Μίντσμπεργκ δίνει ως παράδειγμα την Αμερικανική Υπηρεσία Αεροναυτικής και Διαστήματος (NASA). Σε μια διοικητική αυτοσχεδιοκρατία, οι χαμηλού επιπέδου λειτουργίες μπορεί να είναι αυτοματοποιημένες ή να δίνονται υπεργολαβία.
Η αυτοσχεδιοκρατία ζει και βασιλεύει. Ο Ρόμπερτ Γουότερμαν, ένας από τους συγγραφείς του In search of excellence, εξέδωσε άλλο ένα βιβλίο με τον τίτλο Adhocracy (1990). Όρισε την αυτοσχεδιοκρατία ως «μια μορφή οργάνωσης που αντιβαίνει τις παραδοσιακές γραφειοκρατικές δομές για να αρπάξει ευκαιρίες, να λύσει προβλήματα και να παραγάγει αποτελέσματα». Και εξέφρασε την άποψη ότι, σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών, αυτού του είδους οι οργανισμοί, με την ικανότητά τους να προσαρμόζονται και να αυτορρυθμίζονται, έχουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να επιτύχουν.
