Του Δημήτρη Κούρκουλα
Το σύνδρομο των «χαμένων πατρίδων» υπήρξε για ένα μεγάλο διάστημα του 19ου και 20ού αιώνα το υπόβαθρο αιματηρών πολέμων σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Ενα τέτοιο αίσθημα «αδικίας» για τις χαμένες πατρίδες είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στη Βαλκανική γειτονιά μας: στους βούλγαρους γείτονές μας που επέλεξαν το στρατόπεδο των ηττημένων σε όλες τις κρίσιμες πολεμικές αναμετρήσεις του 19ου και 20ού αιώνα· στους Σέρβους οι οποίοι από κυρίαρχη εθνότητα μιας πολυεθνικής Γιουγκοσλαβίας των 225.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και των 23 εκατομμυρίων κατοίκων έχουν σήμερα συρρικνωθεί στο 1/3 του εδάφους και στο 1/3 του πληθυσμού, χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα. Εχουμε και εμείς τις δικές μας χαμένες πατρίδες αλλά παρόμοια συναισθήματα έχουν και οι Ούγγροι που μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας τους συρρικνώθηκαν αφήνοντας εκτός συνόρων εκατομμύρια συμπατριώτες τους.
Το εντονότερο όμως τραυματικό σύνδρομο των χαμένων πατρίδων ανθεί στη σημερινή Τουρκία. Οι Τούρκοι, ως διάδοχοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έχασαν μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα τεράστια εδάφη που ήλεγχαν επί αιώνες: όλα σχεδόν τα Βαλκάνια, μέχρι το Σαράγεβο, αλλά και σημαντικά εδάφη στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή από την Αλγερία μέχρι το Ιράκ. Το σύνδρομο αυτό μαζί με κάποια άλλα χαρακτηριστικά της τουρκικής ταυτότητας τροφοδοτούν έναν ακραίο αντιδυτικισμό που διαπερνά μεγάλο μέρος της τουρκικής πολιτικής σκηνής. Πριν από μόλις 100 χρόνια, την περίοδο 1918-1923, η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη, βρέθηκε υπό συμμαχική, δηλαδή δυτική, κατοχή από στρατιωτικές δυνάμεις της Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Ελλάδας.
Ο πρόεδρος Ερντογάν ξεκίνησε τη μακρά θητεία του στην ηγεσία της Τουρκίας με φιλικές προς τη Δύση πολιτικές. Υποσχέθηκε ενίσχυση της δημοκρατίας και μεταρρυθμίσεις που θα έφερναν τη χώρα του πιο κοντά στις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες. Τα τελευταία χρόνια ακολουθεί αντίστροφη πορεία απομάκρυνσης από τη Δύση, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ ιδίως μετά το δυσανάγνωστο πραξικόπημα του 2016. Η πρόθεσή του για αυτόνομη πορεία στη διεθνή σκηνή, ακόμα και όταν βρισκόταν σε αντίθεση με τις πολιτικές των δυτικών του εταίρων, ενισχύθηκε με την άνοδο του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ και την ξεκάθαρη πρόθεσή του να αποχωρήσει όχι μόνο από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου αλλά και από το ίδιο το ΝΑΤΟ!
Μαζί με τις συγκλονιστικές αποκαλύψεις που έρχονται στο φως της δημοσιότητας τις τελευταίες ημέρες για τον ρόλο του Τραμπ στην απόπειρα κατάλυσης της αμερικανικής δημοκρατίας, δημοσιοποιούνται και ομολογίες στενών του συνεργατών ότι αν είχε επανεκλεγεί θα ξεκινούσε τη διαδικασία αποχώρησης των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ. Ο Ερντογάν, τακτικός συνομιλητής του θαυμαστή του Τραμπ, προφανώς δεν αγνοούσε τις προθέσεις αυτές και έσπευσε να προετοιμασθεί για την επόμενη ημέρα. Στα πλαίσια της ίδιας στρατηγικής και με δεδομένη την κοινή τους αντιπάθεια προς τη φιλελεύθερη δημοκρατία άρχισε να κτίζει γερά θεμέλια συνεργασίας με τον πρόεδρο Πούτιν. Είχαν και οι δύο διαγνώσει αυτό που ο πρόεδρος Μακρόν είχε ομολογήσει δημόσια το 2019, ότι το ΝΑΤΟ είναι εγκεφαλικά νεκρό και ετοιμάζονταν να μοιραστούν τη λεία. Ετσι ίσως εξηγείται και η συστηματική προσπάθεια του Κρεμλίνου να παρέμβει στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές υπονομεύοντας παράνομα την υποψηφιότητα της Χίλαρι Κλίντον και υποστηρίζοντας τον Τραμπ.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η αποφασιστική απάντηση της Ουκρανίας και της Δύσης φαίνεται ότι κόβει οριστικά το αόρατο νήμα που ένωνε Ερντογάν, Πούτιν και Τραμπ, τους τρεις ηγέτες, υπονομευτές της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
