Του Γιουσέλ Ασέρ*
Η Ελλάδα και Τουρκία έχουν μακρά ιστορική εμπειρία διμερών διαφορών. Η πλειοψηφία αυτών αφορά το Αιγαίο πέλαγος, εκτεινόμενη από τις θαλάσσιες περιοχές ως τον εναέριο χώρο. Οι δύο χώρες διαφωνούν επίσης για τη θαλάσσια οριοθέτησης στην Ανατολική Μεσόγειο θάλασσα. Θα έπρεπε ωστόσο να σημειωθεί ότι οι δύο χώρες έχουν επίσης μία ιστορία διαπραγματεύσεων. Αν και σπάνια διήλθαν περιόδους φιλικών σχέσεων, ακόμη και απευθείας συνομιλιών επί των διαφόρων σε αρκετές περιπτώσεις όπως στη Βιέννη (Νοέμβριος 1976), στο Μόντρεαλ (Μάρτιος 1978), στη Νέα Υόρκη (Οκτώβριος 1988) και στη Μαδρίτη (Ιούλιος 1997). Η πλέον προβεβλημένη από αυτές τις περιόδους είναι οι διερευνητικές επαφές, οι οποίες ξεκίνησαν στις 12 Μαρτίου 2002 στην Άγκυρα και συνεχίστηκαν για μία μακρά περίοδο μέχρι την τελευταία συνάντηση της πρώτης Μαρτίου 2016 στην Αθήνα. Εξαιτίας της πρόσφατης έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο οι δύο χώρες νιώθουν τώρα επιτακτικά ότι οι συνομιλίες πρέπει να επανεκκινήσουν. Το αναπόφευκτο ερώτημα πόσο έχουν αλλάξει περίσταση σχέση με το παρελθόν και πόση βάσιμη ελπίδα υπάρχει για ένα συνολικό διακανονισμό.
Σε ό,τι αφορά ένα συνολικό διακανονισμό, δεν φαίνεται να υπάρχουν πολλές ελπίδες. Μία συνεχιζόμενη απόκλιση αφορά το πολύ αρχικό του στάδιο: η Ελλάδα δεν θεωρεί πολλά ζητήματα ως διαφορές πέραν της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Ο υπουργός εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, έχει επισημάνει σε μία πρόσφατη δήλωση του ότι “η Ελλάδα είναι πάντα έτοιμη να συζητήσει το μοναδικό ζήτημα.. την οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο”. Από την άλλη πλευρά, η δήλωση του τούρκου υπουργού εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου δίνει έμφαση στο ότι όλα τα ζητήματα θα έρθουν στις διερευνητικές επαφές με την Ελλάδα. Αυτές οι πρόσφατες επίσημες δηλώσεις καταδεικνύουν τη δυσκολία και των δύο πλευρών να συμφωνήσουν ακόμη και επί ενός καταλόγου διαφορών προς διαπραγμάτευση. Αυτό εξηγεί και για ποιον λόγο οι συνομιλίες δεν ονομάζονται καν διαπραγματεύσεις, αλλά διερευνητικές επαφές, κάτι που σημαίνει αναζήτηση και διαπραγμάτευση. Επιπλέον, οι τεράστιες διαφορές μεταξύ των στάσεων των δύο πλευρών φαίνεται ότι επιμένουν. Οι ελληνικές απαιτήσεις τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο θεωρούνται ως μαξιμαλιστικές από την Τουρκία. Πολλές επίσημες τουρκικές δηλώσεις αναφέρονται συγκεκριμένα στην έκταση των θαλάσσιων περιοχών που η Ελλάδα διεκδικεί για τα νησιά ως “ακραία” και “αδικαιολόγητη με βάση τους κανόνες του διεθνούς δικαίου”. Η Ελληνική πλευρά χρησιμοποιεί την ίδια έννοια του μαξιμαλισμού για να περιγράψει τις τουρκικές απαιτήσεις.
Η αυξημένη δημόσια πιέσεις στις κυβέρνησης εξαιτίας της πρόσφατης ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο, θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη. Καθώς η τουρκική κυβέρνηση τήρησε αυστηρή στάση, τα κόμματα της αντιπολίτευσης παρακολούθησαν στενά αυτές τις απαντήσεις και τις στήριξαν. Μία ανάλογη κατάσταση επικρατεί στην Ελληνική πλευρά. Μιλώντας στο ελληνικό κοινοβούλιο, ο αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών ζήτησε από τη Βουλή να στείλει ισχυρό μήνυμα στην Τουρκία, υιοθετώντας το νομοσχέδιο για την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Ιόνιο πέλαγος στα 12 ναυτικά μίλια. Αυτό υποδεικνύει ότι οι απαραίτητοι συμβιβασμοί θα θεωρηθούν ως πολιτική αποτυχία εκ μέρους των κυβερνήσεων.
Το πολιτικό περιβάλλον επίσης δεν είναι το καλύτερο. Με τη Γαλλία στην εμπροσθοφυλακή η Ευρωπαϊκή Ένωση παρενέβη σε μία έκταση άνευ προηγουμένου στην ελληνοτουρκική αντιπαράθεση στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβε αποφάσεις για την εφαρμογή κυρώσεων και απειλεί να λάβει και άλλες. Αυτές οι κινήσεις έχουν προσληφθεί ως αδικαιολόγητες και εχθρικές από την τουρκική κοινή γνώμη, που καλεί σε πιο αυστηρή στάση και όχι σε συμβιβασμούς.
Ωστόσο, οι διερευνητικές επαφές θα πρέπει να είναι ουσιαστικές. Αν και δεν θα έπρεπε να αναμένεται μία άμεση συνολική λύση, οι συνομιλίες μπορούν παρόλα αυτά να συμβάλουν να υπάρξει πρόοδος. Σίγουρα θα μειώσουν την ένταση και επομένως θα δημιουργήσουν καλύτερη ατμόσφαιρα για ουσιαστικές συνομιλίες.
Δίδεται ισχυρή έμφαση από την Τουρκία στις διαπραγματεύσεις ως μέσο μιας διευθέτησης. Θα έπρεπε να διευκρινιστεί ότι η Τουρκία υποστηρίζει σθεναρά την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου για την επίλυση διαφορών, καθώς υπάρχουν πολλές επίσημες δηλώσεις. Ωστόσο, οι Τούρκοι επισημαίνουν ότι η διαπραγμάτευση δεν είναι μόνο μία υποχρέωση που απορρέει από τον καταστατικό χάρτη των ηνωμένων εθνών, αλλά και ότι αποτελεί το πλέον πρόσφορο μέσο για τη διευθέτηση υπαρχουσών διαφόρων. Επισήμως η Τουρκία έχει διακηρύξει ότι “είναι αποφασισμένη να προσφύγει σε όλα τα μέσα για να επιτύχει μία συνολική και βιώσιμη λύση”. Αυτό περιλαμβάνει και την προσφυγή σε διεθνή δικαστήρια. Ωστόσο, από τη στιγμή που τα ζητήματα του Αιγαίου πελάγους είναι, σύμφωνα με την τουρκική άποψη, αλληλοσυνδεόμενα και άρα αδιαχώριστα, η διαπραγμάτευση είναι ο πλέον πρόσφορος τρόπος για να βρεθεί μία συνολική διευθέτηση και να προστατευτεί “η ευαίσθητη ισορροπία στο Αιγαίο”.
Συμπερασματικά, ένας νέος γύρος διαφορετικών επαφών θα μπορούσε να διαδραματίσει ένα αξιοσημείωτο ρόλο στη μείωση της έντασης και στη δημιουργία φιλικότερης ατμόσφαιρας. Η Τουρκία μοιάζει έτοιμη να συνεχίσει τις συνομιλίες με την Ελλάδα ως την πρώτη επιλογή για τη διαχείριση των διμερών θεμάτων.
*καθηγητής διεθνούς δικαίου στη νομική σχολή του πανεπιστημίου Yildirim Beyazit της Άγκυρας
