Της Έλενας Συρμαλή*
Ο ΟΗΕ καθιέρωσε την 21η Αυγούστου ως Διεθνή Ημέρα Μνήμης και Τιμής στα Θύματα της Τρομοκρατίας με ψήφισμα που εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση στις 19 Δεκεμβρίου 2017. Ο ΟΗΕ αναγνώρισε μεταξύ άλλων: α) την ανάγκη προώθησης και προστασίας των δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών των θυμάτων της τρομοκρατίας, β) την ανάγκη να διαδραματίσουν τα θύματα έναν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και στην προώθηση της διεθνούς αλληλεγγύης για όσους πλήττονται από την τρομοκρατία. Η έννοια του θύματος ταυτίζεται με τις πρώτες θρησκευτικές έννοιες του πόνου, της θυσίας και του θανάτου. Το θύμα αναγνωριζόταν στην αρχαιότητα ως άτομο που αξίζει σεβασμού και χρήζει προστασίας. Το τραύμα δεν περιορίζεται μόνο σε όσους επιβίωσαν από ένα τρομοκρατικό χτύπημα αλλά αφορά και τις οικογένειές τους, τον στενό περίγυρο και ολόκληρη την κοινωνία, καθώς το αποτύπωμα του φόβου και της ανασφάλειας χαράσσεται βαθιά στη συλλογική μας μνήμη.
Η διάχυση της ευθύνης και το ξέπλυμα των εγκληματικών πράξεων της τρομοκρατίας πραγματοποιούνται και μέσω της ενοχοποίησης κάποιων θυμάτων. Οι τρομοκράτες χρησιμοποιούν ιδεολογικούς μανδύες προκειμένου να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους. Ο σκοπός τους είναι η πρόκληση φόβου αλλά και η υποστήριξή τους από μια μερίδα του κοινωνικού συνόλου. Τα πολιτικά τους κίνητρα και οι στόχοι τους εκφράζονται μέσω της ακραίας βίας και της απανθρωποποίησης των θυμάτων.
Η τυπολογία των θυμάτων του B. Mendelssohn και οι διαβαθμίσεις ενοχής δεν είχαν φυσικά στόχο την ενοχοποίηση των θυμάτων ή την αθώωση των δραστών αλλά τη μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ δράστη και θύματος. Άλλωστε σε κάθε περίπτωση η απόφαση για το πέρασμα στην εγκληματική πράξη αφορά τον δράστη και όχι το θύμα. Οι τρομοκράτες στοχεύουν σε μια γνωστική διαδικασία στην οποία καταφεύγουμε οι περισσότεροι προκειμένου να νιώσουμε ασφαλείς. Μια αμυντική διαδικασία. Τα άτομα έχουν την ανάγκη να πιστεύουν ότι ζουν σε έναν κόσμο σταθερό και ασφαλή. Μόνο έτσι μπορούν να προχωρήσουν, να έχουν στόχους και να δεσμευθούν επαγγελματικά, προσωπικά και κοινωνικά. Έτσι αν το θύμα «φταίει» με οποιονδήποτε τρόπο, θα φροντίσουν να μην επαναλάβουν τις πράξεις του για να μη θυματοποιηθούν και οι ίδιοι. Στα οργανωμένα δημοκρατικά κράτη η ευθύνη για την ασφάλεια των πολιτών έχει παραχωρηθεί στους επίσημους φορείς κοινωνικού ελέγχου. Αυτό ορίζει το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ Κράτους και Πολιτών. Τα θύματα της τρομοκρατίας είναι τα δικά μας θύματα, τα θύματα του συνόλου της κοινωνίας. Υπέστησαν βλάβη από εγκληματίες που στοχεύουν να πλήξουν τις θεμελιώδεις αρχές της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας. Θύμα των τρομοκρατών είναι η ίδια η κοινωνία και οι θεσμοί της. Όχι μόνο κάποιοι συμπολίτες μας.
Η στήριξη των θυμάτων, με εμβληματικό τρόπο από – την Πολιτεία, δεν σχετίζεται μόνο με τη δικαιοσύνη και τα θεμελιώδη δικαιώματα που τους στέρησαν οι τρομοκράτες. Η στήριξη αυτή μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά για όλους τους πολίτες. Θεραπευτικά για το συλλογικό μας τραύμα αλλά και για την πίστη μας. Την πίστη μας σε έναν δίκαιο κόσμο η οποία δεν μπορεί να στηρίζεται πια στο «κακό θύμα». Ας στηριχθεί, με μπροστάρη το κράτος, στη δικαίωση των θυμάτων.
*εγκληματολόγος
