Του Θεόδωρου Ν. Κρίντα*
To 2009, δύο εξαίρετοι συγγραφείς, οι Carmen M. Reinhart & Kenneth S. Rogoff έγραψαν το best seller “This time is different”. Στο βιβλίο τους, περιγράφουν την εμφάνιση του φαινομένου της «φούσκας» και τα συμπτώματα που προηγούνται του «σπασίματος» και στηλιτεύουν το σύνδρομο της διαφορετικότητας που καταδυναστεύει τις αποφάσεις απλών ανθρώπων, οργανισμών και θεσμών.
Καθώς οι συγγραφείς έχουν καταγράψει και αποδείξει σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά των κρίσεων για δύο αιώνες, πολύ λίγα θα μπορούσαν να προστεθούν. Η αλήθεια είναι ότι ενώ σκέφτομαι εδώ και μήνες να γράψω αυτό το άρθρο, η πληρότητα του βιβλίου με αποθάρρυνε. Μέχρι που άκουσα τη μαγική φράση:
Σήμερα είναι διαφορετικά, Θοδωρή. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια οικονομική κρίση, αυτά είναι τα απόνερα της πανδημίας και οι άμεσες συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία.
Ορθολογισμός
Στα ορθόδοξα οικονομικά, ο πρωταγωνιστής είναι ο ορθολογικός επενδυτής. Ο συγκεκριμένος κύριος είναι βαθύς γνώστης των θεωριών αποτίμησης περιουσιακών στοιχείων, έχει άμεση και «φτηνή» πρόσβαση στις αγορές, γνωρίζει όλα τα νέα και κυρίως ενδιαφέρεται για τη μεγιστοποίηση της περιουσίας του. Τα νέα είναι ότι αυτός ο κύριος δεν υπάρχει. Είτε γιατί δεν πληροί ένα ή περισσότερα από τα παραπάνω κριτήρια, είτε γιατί επιλέγει να μη συμπεριφέρεται ορθολογικά.
Πράγματι λοιπόν, μπορεί κανείς να ορίσει για παράδειγμα, τον πληθωρισμό ως «προσωρινό» και να αδιαφορήσει για τις ενέργειες που πρέπει να αναλάβει, άμεσα. Βέβαια το κυρίαρχο φαινόμενο στις κοινωνίες είναι η εξαιρετικά κοντή μνήμη και μπορεί κάλλιστα να μετατρέψει μια συνήθεια δύο δεκαετιών (χαμηλός πληθωρισμός) σε μακρινή ανάμνηση, καθώς έχει ενσκήψει ο «προσωρινός».
Ένα φαινόμενο που δεν απασχόλησε του συγγραφείς και αποτελεί την πρώτη καταγραμμένη φούσκα είναι η μανία της τουλίπας στην Ολλανδία το 1636. Για να συνειδητοποιήσουμε την απώλεια του ορθολογισμού, στο απόγειό της ανταλλάχθηκαν περίπου 50 στρέμματα γης για ένα βολβό τουλίπας! Η δύναμη που οδήγησε μια τέτοια απόφαση ήταν η απληστία για γρήγορο κέρδος. Για να είμαστε ακριβείς, σε συνδυασμό με το θεώρημα του επόμενου χαζού που θα προσφέρει π.χ. 100 στρέμματα…
Πιέσεις
Καθώς μετά από 21 μόλις ημέρες, ένα φαινόμενο αποκτά τα χαρακτηριστικά συνήθειας, το περιβάλλον των υψηλότερων επιτοκίων γίνεται δεδομένο, η τιμή των καυσίμων θεωρούμε ότι μόνο θα ανεβαίνει και συμπεριφερόμαστε ανάλογα. Έτσι, μπορεί να γεμίζουμε το δοχείο του λέβητα τον Ιούνιο, να ρευστοποιούμε ομόλογα προσδοκώντας μεγαλύτερη πτώση και να ανεβάζουμε τις τιμές στα προϊόντα της αποθήκης. Αυτές και άλλες τόσες συμπεριφορές δημιουργούν τις δικές τους πιέσεις στην αγορά, σε όλες τις αγορές, και οδηγούν τα πράγματα σε μια νέα αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Στο εύλογο ερώτημα, πώς τελειώνουν οι φούσκες; Η σύντομη απάντηση είναι όταν τελειώνουν τα χρήματα. Τότε αρχίζουν οι πιέσεις. Κάποιοι αισθάνονται εγκλωβισμένοι, κάποιοι βλέπουν ήδη την άβυσσο, κάποιοι έχουν άλλες ευκαιρίες και όλοι φοβούνται. Η ρήση τώρα αλλάζει. Είναι όπως κάθε φορά! Μάλιστα είναι χειρότερα. Φταίνε όλοι, κυρίως οι ξένοι, οι εχθροί μας και πού είναι το κράτος και άλλα τέτοια εύγλωττα.
Η αλήθεια είναι ότι οι αγορές κινούνται μεταξύ απληστίας και φόβου, με μικρά διαστήματα ισορροπίας και καύσιμο το διαθέσιμο χρήμα για επενδύσεις στο συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο. Στις αγορές, χρηματοοικονομικές ή μη, η τάση είναι ένας ισχυρός μηχανισμός δημιουργίας κερδών. Η τάση όμως δεν κρατά για πάντα. Έτσι πρέπει να δημιουργούμε άμυνες στις σειρήνες που τραγουδούν για ακόμα μεγαλύτερα κέρδη, να διαφοροποιούμε χαρτοφυλάκια και προϊόντα για να πάμε και στον επόμενο κύκλο.
Κύκλοι
Οι συγγραφείς του «This time is different» καταλήγουν ότι τα σημάδια μιας επερχόμενης κρίσης παρατηρούνται πάντα κατά τη διάρκεια. Επισημαίνουν επίσης ότι η ισχυρή εποπτεία και μάλιστα σε ευρύτερο επίπεδο από της χώρας, μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός αποτρεπτικός μηχανισμός. Από την πλευρά μου, έχω ταπεινά να προσθέσω ότι τους τέσσερεις τελευταίους αιώνες, ενώ αυτά τα φαινόμενα είναι συχνότερα και με μεγαλύτερη ένταση, η τελική επίδραση που έχουν στην παγκόσμια οικονομία είναι μικρότερη.
Η ζημιά που κάνουν δηλαδή είναι ευκολότερα αναστρέψιμη και με αυτή την έννοια ίσως είναι διαφορετικά.
* Founder & CEO, Koubaras Ltd (Συμβουλευτική εταιρεία που δίνει έμφαση στις λύσεις και την άμεση εφαρμογή τους στην καθημερινότητα των επιχειρήσεων) Αντιπρόεδρος, AI CATALYST (Όμιλος Τεχνητής Νοημοσύνης)
