Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου
Όταν το 1996 είχα ταξιδέψει οδικώς στην Κεντρική Ασία είχα εκπλαγεί όταν συνειδητοποίησα πως από τα τουρκικά παράλια, απέναντι από την Χίο, μέχρι τις παρυφές της ερήμου Γκόμπι της Κίνας (κοντά στο δυτικό τέλος του Σινικού Τείχους) μπορείς να συννενοηθείς χρησιμοποιώντας την τουρκική γλώσσα! Διασχίζοντας την Τουρκία, το βόρειο Αζερμπαϊτζάν, περιοχές του Καυκάσου (Τσετσενία, Ινγκουσέτια, Νταγκεστάν), γύρω από την Κασπία το Καζακστάν και το Τουρκμενιστάν, μετά το Ουζμπεκιστάν, το Κιργκιστάν και τέλος, την περιοχή των Ουιγούρων στην Κίνα, διασχίζεις εδάφη σουνιτών μουσουλμάνων που ομιλούν γλώσσες με ρίζα τα τούρκικα. Τελευταία, πολλοί ηγέτες από τις χώρες αυτές τονίζουν την τουρκόφωνη καταγωγή τους. Ο Πρόεδρος του Αζερμπαιτζάν Ιλάμ Αλίγιεφ, αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του στις αρχές του 2014 δήλωσε στην εθνοσυνέλευση της χώρας του πως “η οικογένεια μας είναι ο τουρκόφωνος κόσμος κι’ εκεί είναι που αισθανόμαστε καλα.” Παρόμοιες απόψεις έχουν εκφράσει οι ηγέτες του Οργανισμού Τουρκοφώνων Κρατών (OTS) σε πολλές περιπτώσεις. Ανάμεσα τους και ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτωρ Ορμπάν, τονίζοντας πως η χώρα του αποτελεί “την πιό δυτική προέκταση των ανατολικών λαών” κι’ έχει παραλάβει την Ανώτατη Τιμητική διάκριση του OTS.
H τουρκική ταυτότητα αναδείχθηκε σε πολλούς από τους λαούς αυτούς με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανάδειξη των ιστορικών μνημών για την παλινόρθωση της προεπαναστατική ιδέας για την ίδρυση του “Τουρανιστάν”. Αυτό είχε δημιουργηθεί τα χρόνια των ισλαμικών κινητοποιήσεων στην Κεντρική Ασία κάτω από την καθοδήγηση του Τούρκου στρατηγού Ενβερ Πασά. Μέλος αυτός της Τριανδρίας των Νεότουρκων στρατηγών, που έβαλαν την Τουρκία στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας, κατέφυγε μετά την ήττα στη Μόσχα και ο Λένιν τον είχε στείλει στο σημερινό Τατζικιστάν. Αντί όμως να κατευνάσει τους εξεγερμένους εκεί μουσουλμάνους, αυτός ηγήθηκε του κινήματός τους και ίδρυσε την Μουσουλμανική Δημοκρατία του Τουρκεστάν. Το κίνημα των Μπασμάτσι, όπως ονομάσθηκε, δεν άργησε να κατατροπωθεί από τους μπολσεβίκους (για λεπτομέρειες βλ. βιβλίο μου, “”Στην Καρδιά του Ισλάμ: Απο τις Στέπες της Κεντρικής Ασίας ως το Αφγανιστάν”.Terzo-Βooks, 1998, σελ. 135-137) κι’ ο Ενβέρ σκοτώθηκε, λίγο έξω από την σημερινή πρωτεύουσα του Τατζικιστάν, Ντουσάμπε. Τα οστά του μεταφέρθηκαν με τιμές στην Κων/πολη, το 1996, από τον Ερμπακάν. Υποδηλώνοντας έτσι με σαφήνεια την σύνδεση, μέσω του Ισλάμ, της Τουρκίας με τα έθνη της βαθειάς Ασίας.
Ο τουρκόφωνος κόσμος της Κεντρικής Ασίας ανέβηκε γεωστρατηγικά σε σημασία για την Δύση αφ’ ενός λόγω της γενικότερης αντίθεσής του στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αλλά και λόγω του ρόλου του στην καρδιά του Μεσαίου Διαδρόμου για την μεταφορά δια ξηράς εμπορευμάτων από την Ασία (Νοτοανατολική και Κίνα) προς την Δύση. Παράλληλα όμως, ανεξάρτητα τι λέγεται δημόσια, αναβαθμίστηκε στο πλαίσιο αυτό κι’ ο ρόλος της Τουρκίας. Συγκεκριμένα, το αμερικανικό ίδρυμα US Helsinki Commission (που απαρτίζεται η διοίκησή του από 9 Βουλευτές, 9 Γερουσιαστές κι από ένα μέλος των Υπουργείων Εξωτερικών, Αμύνης και Εμπορίου) σε έκθεσή του το 2024 (επί Μπάιντεν ακόμη, δηλαδή) εισηγείται (σύμφωνα με αναφορά του Ιδρύματος Woodrow Wilson της Ουάσιγκτον, του Μαρτίου 2025): “Από το ξεκίνημα του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, τα κράτη της Κεντρικής Ασίας βαθμιαία απομακρύνονται από την επιρροή της Ρωσίας. Εν τούτοις, έχουν σημαντικούς δεσμούς ασφαλείας, οικονομικούς και πολιτιστικούς που δεν μπορούν να ματαιωθούν εύκολα χωρίς την ύπαρξη κάποιου ουσιαστικού συνεργάτη. Η Τουρκία, λόγω γλωσσικών και πολιτιστικών δεσμών, μπορεί να παίξει αυτόν τον ρόλο. Παράλληλα, μιά ενισχυμένη παν-τουρκική συνεργασία ενισχύει το διπλωματικό και πολιτικό κύρος της Τουρκίας. Αμερικανική στήριξη μιάς τέτοιας πρωτοβουλίας θα πετύχει τον διπλό στόχο, της ενίσχυσης της κυριαρχίας των Κεντροασιατικών κρατών και της υποστήριξης των περιφερειακών επιδιώξεων της Αγκυρας.”
Παρά την αναγνώριση από την Άγκυρα πως Ρωσία και Κίνα έχουν ισχυρά συμφέροντα στην περιοχή, η λειτουργία το OTS, που προσεκτικά προωθεί η Τουρκία, της δίνει σοβαρά πλεονεκτήματα και βοηθάει στους σχεδιασμούς της. Είναι φανερό, ανεξάρτητα τι λένε σε εμάς για να μας καθησυχάζουν, πως για τις ΗΠΑ ο ρόλος της Τουρκίας, και το παιχνίδι που παίζει στην Κεντρική Ασία, είναι μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας και προτεραιότητας. Και δείχνει το γεωστρατηγικό βάθος των τουρκόφωνων λαών.
