Του Κώστα Σ. Μητρόπουλου*
Υπάρχουν αρκετές ιστορίες επιτυχίας καινοτόμων και νεοφυών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, που τις μαθαίνουμε κυρίως γιατί οι εταιρείες πουλήθηκαν σε ξένους επενδυτές. Ανάμεσα στους νέους επιστήμονες και επιχειρηματίες της χώρας είναι ισχυρά ανεπτυγμένο το κίνητρο της διάκρισης με ιδέες που μπορούν να αλλάξουν τις αγορές και την οικονομία. Δυστυχώς, τα διαθέσιμα κεφάλαια για να στηρίξουν την εξέλιξη καινοτόμων προσπαθειών εξαντλούνται πολύ πριν από την επιτυχία του τελικού στόχου. Οι ιδέες, ανεπτυγμένες σε κάποιο βαθμό αλλά χωρίς δυνατότητες παραπέρα χρηματοδότησης, πωλούνται σε άλλους, αποτελεσματικότερους μηχανισμούς. Αυτή είναι η τυφλή καινοτομία που ευδοκιμεί στη χώρα.
Για να μεταφράζονται συστηματικά καινοτομικές ιδέες σε εμπορικές επιτυχίες πρέπει να έχουν παγκόσμιο βεληνεκές και γι’ αυτό χρειάζονται μυαλά υψηλότατου επιπέδου, ισχυρά προσωπικά κίνητρα και άφθονα κεφάλαια. Όσο μεγαλύτερη η πρόκληση και νεωτεριστική η προσέγγιση, τόσο μεγαλύτερη αξία και αναγνώριση αποδίδει η αγορά. Ενδεικτικά, η αγορά πριμοδοτεί βιομηχανίες που κινούνται με τις καινοτομίες τους ταχύτερα προς την ηλεκτροκίνηση. Η Tesla, που παράγει λιγότερες από 500.000 ηλεκτρικά αυτοκίνητα τον χρόνο, έχει αξία 692 δισ. δολάρια, υψηλότερη από το άθροισμα της αξίας των οκτώ μεγαλύτερων αυτοκινητοβιομηχανιών του κόσμου. Η Quantum Space, η οποία αναπτύσσει μπαταρίες solid state με πολύ μεγάλη χωρητικότητα, έχει ημερομηνία έναρξης παραγωγής το 2024 και χρηματιστηριακή αξία 19,3 δισ. δολάρια. Χάριν σύγκρισης, η αξία της Ford είναι 34 δισ.
Για να είναι η δημιουργία καινοτόμων επιχειρηματικών προσεγγίσεων από τέτοια φαινόμενα ισχυρή, πρέπει να την τροφοδοτούν πολλές σχετικές ιδέες από τα πανεπιστήμια και νεοφυείς επιχειρήσεις. Η Quantum Space δεν δουλεύει εν κενώ, αλλά μέσα σε έναν αστερισμό πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και άλλων επιχειρήσεων που συνεισφέρουν στην ολοκλήρωση της νέας προσέγγισης. Η γέφυρα που ενώνει την εμπορική καινοτομία με την αρχική έρευνα, και επιτρέπει στους αστερισμούς αυτούς να λειτουργούν, είναι η χρηματοδότηση μεγάλου εύρους και βαθιάς κατανόησης, το venture capital. Για να είναι ισχυρή η καινοτομικότητα σε μια οικονομία θα πρέπει οι τρεις συνιστώσες της, η βασική έρευνα, η εφαρμοσμένη ανάπτυξη και η χρηματοδότηση, να είναι πλήρως διασυνδεδεμένες και οργανωμένες σε οικοσυστήματα με σαφείς κατευθύνσεις.
Το σημαντικό ερώτημα είναι πώς ένα κράτος πυροδοτεί την καινοτομία. Στο Ισραήλ, για παράδειγμα, οδηγήθηκε αρχικά από την αμυντική βιομηχανία, αλλά τώρα ένα μέρος της είναι αφοσιωμένο στην αυτόνομη οδήγηση. Οι τομείς εστιασμού πρέπει να αποτελούν κομβικά σημεία της οικονομίας, ώστε να είναι και τα βασικά κανάλια από τα οποία η καινοτομία περνάει στην αγορά και επέρχεται η υπερπήδηση του ανταγωνισμού και έτσι η αναγνώριση. Στην Ελλάδα, η αμυντική βιομηχανία στη σημερινή συγκυρία, που θα δαπανηθούν πολλά κεφάλαια για την αναβάθμιση των εξοπλισμών, ο τουρισμός που είναι ισχυρός παίκτης στην παγκόσμια τουριστική βιομηχανία, η μεσογειακή αγροτοπαραγωγή, διεθνώς αναγνωρισμένη και σημαντικό κομμάτι της οικονομίας, και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση και πολλούς τεχνικούς περιορισμούς θα μπορούσαν να αποτελέσουν οδηγούς καινοτομίας με δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτούς τους χώρους να φιλοδοξούν να αποκτήσουν μέγεθος παγκόσμιας παρουσίας και δεύτερον, η φιλοδοξία να στηριχθεί οικονομικά.
Το κράτος πρέπει να κινητροδοτήσει και να συγχρηματοδοτήσει προς αυτές τις δύο κατευθύνσεις. Ταυτόχρονα όμως οφείλει να ενισχύει συστηματικά με κεφάλαια την έρευνα στα πανεπιστήμια και τη στήριξη νεοφυών επιχειρήσεων, ώστε να τροφοδοτείται η διεργασία συνεχώς με καινούργιες ιδέες. Η χρηματοδότηση των δύο άκρων της γέφυρας της καινοτομίας θα δημιουργήσει τον όγκο νέων δυνατοτήτων που είναι αναγκαίος για την προσέλκυση venture capital που χρηματοδοτεί τη μετάβαση. Τέλος, είναι θεμελιακό να γίνει κατανοητό ότι η καινοτομία ανθίζει μέσα σε οικοσυστήματα, που το καθένα οδηγείται από τις δικές του οικονομικές δυναμικές, και να διευκολυνθεί η δημιουργία τους.
Μια συνολική προσέγγιση της καινοτομίας ως κινητήριας δύναμης της οικονομίας και κύριου πυλώνα εθνικής ανταγωνιστικότητας απαιτεί εμπειρία του φαινομένου από άλλες χώρες, πολλαπλές παρεμβάσεις και συντονισμό πανεπιστημίων, επιχειρήσεων και χρηματοδότησης. Η καινοτομία ωριμάζει σε βάθος χρόνου και χρειάζεται σταθερά πλαίσια αναφοράς. Η δημιουργία μιας ανεξάρτητης αρχής, στα πρότυπα του αμερικανικού Office of Science and Technology, θα ενίσχυε σημαντικά την αποτελεσματικότητά της.
Μόνο με μια ρεαλιστική, ολιστική πολιτική πάνω σε αυτούς τους άξονες θα πάψει η καινοτομία στην Ελλάδα να είναι τυφλή και ελλειμματική και θα γίνει αυτοοδηγούμενη και αυτοενισχυόμενη, δυναμώνοντας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της χώρας, προσθέτοντας στους ισολογισμούς των καινοτόμων επιχειρήσεων και δημιουργώντας παγκόσμιους πρωταθλητές.
*σύμβουλος επιχειρήσεων
