ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΕΚ ΤΩΝ ΕΣΩ… Του Κώστα Χριστίδη

Η σημασία της ατομικής ευθύνης

Του Κώστα Χριστίδη*

“Αυτό που μου δίνει κουράγιο πάνω απ’ όλα είναι η αναντίρρητη ικανότητα του ανθρώπου να ανυψώνει με συνειδητή προσπάθεια τη ζωή του”
Henry David Thoreau

Η βελτίωση σε οποιοδήποτε θέμα, σε οποιοδήποτε επίπεδο (ατομικό, οικογενειακό, επιχειρηματικό, εθνικό) ξεκινά πάντοτε ‘’εκ των έσω’’. Η σύντομη αυτή φράση – τρεις μικρές λέξεις – σημαίνει ότι αρχίζουμε πάντοτε από τον εαυτό μας και, μάλιστα, από το εσώτερο κομμάτι του εαυτού μας, τις κατευθυντήριες αρχές και τα παραδείγματα που επιλέγουμε, τα κίνητρά μας, το κτίσιμο του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς μας. Η εκ των έσω προσέγγιση σημαίνει ότι οι προσωπικές νίκες έρχονται πριν από τις δημόσιες νίκες, η διατύπωση και τήρηση υποσχέσεων προς τον εαυτό μας (π.χ. ότι θα εκμάθω μία ξένη γλώσσα, θα χάσω συγκεκριμένο σωματικό βάρος – εντός καθορισμένου χρονοδιαγράμματος) έρχεται πριν από τη διατύπωση και τήρηση υποσχέσεων προς τους άλλους. Θα μπορούσε κανείς να πει, παραφράζοντας τον Καρτέσιο : ‘’Βελτιώνομαι, άρα υπάρχω’’.

Σημείωσα παραπάνω ότι ‘’επιλέγουμε’’ τις κατευθυντήριες αρχές και τα παραδείγματα που επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας. Αυτό συμβαίνει γιατί μεταξύ ερεθίσματος και απόκρισης (stimulus and response) υπάρχει πάντοτε ένα διάστημα. Μέσα σε αυτό το διάστημα βρίσκεται η ελευθερία και η ευθύνη της κάθε επιλογής μας. Και είναι το σύνολο των επιλογών μας που καθορίζουν την πορεία μας, την ανάπτυξη του χαρακτήρα, της ευημερίας, της συνολικής μας βελτίωσης. Η δυνατότητα των επιλογών, του να γίνεται ο καθένας σταδιακά αρχιτέκτονας της τύχης του, συνεπάγεται μία όχι ευχάριστη στους περισσότερους – και, σίγουρα, όχι στους Έλληνες – συνεχή προσπάθεια, μία σταθερή πειθαρχία που πρέπει να επιβάλει το άτομο στον εαυτό του, αν θέλει να επιτύχει τους στόχους του. Αν και πολλές φορές (όπως έχει παρατηρήσει ο F.A. Hayek) η πεποίθηση ότι τα κατορθώματα ενός ανθρώπου οφείλονται αποκλειστικά στις ατομικές ικανότητες του μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό λανθασμένη ή υπερφίαλη, εντούτοις πάντοτε έχει θετική επίδραση στην ατομική συμπεριφορά και ενεργητικότητα. Αντιθέτως, όσο περισσότερο έχει κάποιος την τάση να κατηγορεί άλλους ή τις εξωτερικές συνθήκες για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, τόσο πιο οκνηρός ή αναποτελεσματικός τείνει να καταστεί.

Οι σκέψεις αυτές εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τη δεινή θέση στην οποία είχε περιέλθει η χώρα μας κατά την προηγούμενη δεκαετία και τη μη επίλυση προβλημάτων που συνεχίζονται για αδικαιολόγητα μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν έφταιξε η τρόϊκα, το ΔΝΤ, η κυρία Μέρκελ, η ‘’νεοφιλελεύθερη’’ παγκοσμιοποίηση, οι τεχνολογικές εξελίξεις ή οτιδήποτε άλλο, αλλά οι δικές μας επιλογές, πολιτικές και άλλες, που οδήγησαν σε κατασπατάληση εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, δημοσιονομική κραιπάλη, πελατειακό κράτος, υποβαθμισμένη παιδεία, ανάδειξη ακατάλληλων ηγετών σε διάφορα επίπεδα.

Τα συμπτώματα μειωμένου αισθήματος ευθύνης εξακολουθούν να είναι εμφανή και πολυάριθμα. Αφήνουμε τα σκουπίδια στην παραλία, όπου θα ξανάρθουμε την επομένη. Πετάμε το τσιγάρο μας από το αυτοκίνητο ή, ακόμη χειρότερα, καίμε τα δάση μας για να χτίσουμε αυθαίρετα. Αδυνατούμε να τηρήσουμε μία στοιχειώδη σειρά προτεραιότητας, φοροδιαφεύγουμε συστηματικά, δωροδοκούμε για ‘’να κάνουμε τη δουλειά μας’’. Ψηφίζουμε τους λιγότερο ικανούς γιατί ελπίζουμε ότι θα μας το ανταποδώσουν με ένα διορισμό στο δημόσιο. Έτσι εκτρέφεται η δημοσιολαγνεία και η παθολογική εξάρτηση από το κράτος – γκουβερνάντα. Και όμως, το κράτος δεν είναι ο γιατρός, είναι κατά κανόνα η ασθένεια. Δεν είναι η λύση, είναι συνήθως το πρόβλημα. Παραφράζοντας μία γνωστή φράση του John F. Kennedy, θα έλεγα : Μη ρωτάς τί μπορεί να κάνει κράτος για σένα, να ρωτάς τί … κάνει το κράτος σε σένα ! (Do not ask what the state can do for you, ask what the state is doing to you). Δεν θα απαλλαγούμε από τα δεινά που μαστίζουν την κοινωνία μας εάν δεν συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που φταίει δεν είναι τόσο το κόμμα που βρίσκεται κάθε φορά στην εξουσία, ούτε η ανικανότητα λίγων ή πολλών υπουργών. Είναι η αδυναμία του κράτους από τη φύση του να επιτελέσει τα περισσότερα από τα έργα που του έχουμε αναθέσει. Είμαστε σε μία κατάσταση έλλειψης ικανοποίησης γιατί έχουμε χάσει την αίσθηση ότι μπορούμε να κατευθύνουμε τη ζωή μας και να προχωρήσουμε σε λήψη αποφάσεων που αφορούν τις ατομικές μας συνθήκες. Έχουμε σταδιακά μετατραπεί σε ένα σύνολο δακτυλικών αποτυπωμάτων με συνημμένους αριθμούς, ΑΔΤ, ΑΦΜ, ΑΜΚΑ, κωδικούς taxis, μία μάζα που άγεται και φέρεται από λίγους επώνυμους πολιτικούς, πολλούς εναλλασσόμενους ‘’σχεδιαστές’’ και ‘’εμπειρογνώμονες’’ και ατέλειωτο πλήθος από αμετακίνητους, μόνιμους και απαθείς γραφειοκράτες.

Η μακρά και επίπονη διαδικασία εθνικής ενδυνάμωσης πρέπει να αρχίσει εκ των έσω, από τις προσπάθειες καθενός να παίξει καλύτερα το ρόλο του ως ενεργός πολίτης, επαγγελματίας, γονέας, φίλος, συνάδελφος, με δύο λέξεις, ως ελεύθερο και υπεύθυνο άτομο, έχοντας υπόψη τα λόγια του Edmund Burke : ‘’Το μόνο που χρειάζεται για να θριαμβεύσει το κακό είναι οι καλοί άνθρωποι να μείνουν τελείως αδρανείς’’.

*Νομικός – Οικονομολόγος