Του Martin Wolf
Μήπως αργοσβήνει η κυριαρχία του δολαρίου; Ο Ντόναλντ Τραμπ επιμένει ότι «αν χάσουμε το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα … αυτό θα ισοδυναμούσε με το να χάσουμε έναν πόλεμο». Ωστόσο, αυτός ο ίδιος θα μπορούσε να είναι η αιτία μιας τέτοιας απώλειας.
Η εμπιστοσύνη σε ένα ξένο νόμισμα εξαρτάται από την εμπιστοσύνη στην ευρωστία και τη ρευστότητά του. Η εμπιστοσύνη στο δολάριο διαβρώνεται σιγά-σιγά εδώ και καιρό. Τώρα, υπό τον Τραμπ, οι ΗΠΑ έχουν γίνει ασταθείς, αδιάφορες, ακόμη και εχθρικές: γιατί να εμπιστευτεί κανείς μια χώρα που έχει εξαπολύσει εμπορικό πόλεμο εναντίον των συμμάχων της;
Ωστόσο, ενώ οι ξένοι μπορεί να επιθυμούν να διαφοροποιηθούν από το δολάριο, δεν έχουν κάποια συναρπαστική εναλλακτική λύση. Τι, λοιπόν, θα μπορούσε να αντικαταστήσει την ηγεμονία του δολαρίου -αν υπάρχει κάτι;
Το δολάριο υπήρξε το κορυφαίο νόμισμα στον κόσμο για έναν αιώνα. Ωστόσο, το ίδιο το δολάριο αντικατέστησε τη στερλίνα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς η ισχύς και ο πλούτος του Ηνωμένου Βασιλείου μειώθηκαν.
Αντικειμενικά, οι ΗΠΑ δεν παρακμάζουν όπως παρήκμαζε το Ηνωμένο Βασίλειο εκείνη την εποχή: σύμφωνα με το ΔΝΤ, το μερίδιό τους στο ονομαστικό παγκόσμιο ΑΕΠ ήταν 26% το 2024, έναντι 25% το 1980. Δεδομένης της ανόδου της οικονομίας της Κίνας κατά την περίοδο αυτή, αυτό είναι αξιοσημείωτο. Οι ΗΠΑ παραμένουν επίσης αιχμή της παγκόσμιας τεχνολογικής ανάπτυξης και η πρώτη στρατιωτική δύναμη.
Οι χρηματοπιστωτικές αγορές τους εξακολουθούν να είναι πολύ πιο βαθιές και πιο ρευστές. Επιπλέον, το δ’ τρίμηνο του περασμένου έτους, το 58% των παγκόσμιων αποθεμάτων ήταν σε δολάρια, έναντι του 71% το πρώτο τρίμηνο του 1999, αλλά πολύ μπροστά από το 20% του ευρώ. Σύμφωνα με την MacroMicro, το 81% της χρηματοδότησης του εμπορίου, το 48% των διεθνών ομολόγων και το 47% των διασυνοριακών τραπεζικών απαιτήσεων εξακολουθούν να είναι σε δολάρια.
Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να πάει στραβά; Στο έργο του για το διεθνές σύστημα, ο Τσαρλς Κίντλμπεργκερ υποστήριξε ότι η σταθερότητα μιας ανοικτής παγκόσμιας οικονομίας εξαρτάται από την ύπαρξη μιας ηγεμονικής δύναμης που είναι πρόθυμη και ικανή να παρέχει βασικά δημόσια αγαθά: ανοικτές αγορές για το εμπόριο, ένα σταθερό χρήμα και έναν δανειστή έσχατης καταφυγής σε περίπτωση κρίσης.
Οι Βρετανοί παρείχαν και τα τρία μέχρι το 1914. Οι ΗΠΑ θα τα παρείχαν μετά το 1945. Αλλά σε αυτό το μεσοδιάστημα το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορούσε – και οι ΗΠΑ δεν θα μπορούσαν – να παράσχουν αυτά τα αγαθά. Το αποτέλεσμα ήταν ολέθριο.
Η εποχή της ηγεμονίας του δολαρίου έχει δει πολλά σοκ. Η μεταπολεμική ανάκαμψη της Ευρώπης και της Ιαπωνίας υπονόμευσε το σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών που συμφωνήθηκε στο Bretton Woods το 1944.
Το 1971, ο Ρίτσαρντ Νίξον, ο πρόεδρος που μοιάζει περισσότερο με τον Τραμπ, υποτίμησε το δολάριο. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε σε υψηλό πληθωρισμό, ο οποίος τερματίστηκε μόλις τη δεκαετία του 1980. Οδήγησε επίσης σε κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες και στη δημιουργία του ευρωπαϊκού μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών και στη συνέχεια του ευρώ.
Ενώ οι οικονομολόγοι έτειναν να πιστεύουν ότι τα συναλλαγματικά αποθέματα θα έπαυαν να είναι σημαντικά σε έναν κόσμο κυμαινόμενων ισοτιμιών, μια πληθώρα χρηματοπιστωτικών και νομισματικών κρίσεων, κυρίως η ασιατική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 1990, έδειξε το αντίθετο. Τα δάνεια της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ αποδείχθηκαν επίσης διαρκούς σημασίας, ιδίως στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-09.
Οι όροι του Κίντλμπεργκερ, εν ολίγοις, εξακολουθούν να είναι επίκαιροι. Σχετικό είναι επίσης το ευρύτερο σημείο ότι οι εξωτερικές επιδράσεις του δικτύου υποστηρίζουν την εμφάνιση και τη βιωσιμότητα των κυρίαρχων παγκόσμιων νομισμάτων, δεδομένου ότι όλοι οι χρήστες επωφελούνται από τη χρήση του ίδιου νομίσματος με τους άλλους και θα συνεχίσουν να το κάνουν, αν μπορούν.
Τι γίνεται όμως αν ο ηγεμόνας χρησιμοποιήσει κάθε οικονομικό μέσο που μπορεί, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών κυρώσεων, για να πετύχει τον σκοπό του; Τι γίνεται αν ο ηγεμόνας απειλεί με εισβολές σε φιλικές χώρες και ενθαρρύνει εισβολές δεσποτών σε φιλικές χώρες; Τι γίνεται αν ο ηγεμόνας υπονομεύει τη δική του δημοσιονομική και νομισματική σταθερότητα και τα θεσμικά θεμέλια της οικονομικής του επιτυχίας; Τι γίνεται αν ο ηγέτης του είναι ένας αδίστακτος τραμπούκος;
Τότε τόσο οι χώρες, όσο και τα άτομα θα εξετάσουν εναλλακτικές λύσεις. Η δυσκολία έγκειται στο ότι, όσο μη ικανοποιητικός και αν είναι ο ηγεμόνας, οι εναλλακτικές λύσεις φαίνονται χειρότερες.
Το ρενμίνμπι μπορεί να είναι το καλύτερο νόμισμα για τις συναλλαγές με την Κίνα. Αλλά η Κίνα έχει capital controls και μη ρευστοποιήσιμες εγχώριες κεφαλαιαγορές. Αυτά, επιπλέον, αντανακλούν τη στρατηγική προτεραιότητα του κινεζικού κομμουνιστικού κόμματος, που είναι ο έλεγχος, τόσο ο οικονομικός όσο και ο πολιτικός. Η Κίνα φαίνεται αρκετά πιθανό να χρησιμοποιήσει και οικονομικό εξαναγκασμό. Έτσι, η Κίνα δεν μπορεί να προσφέρει τα ρευστά και ασφαλή περιουσιακά στοιχεία που ιστορικά παρείχαν οι ΗΠΑ.
Το ευρώ δεν πάσχει από αυτά τα μειονεκτήματα του ρενμίνμπι. Δεν θα μπορούσε λοιπόν να αντικαταστήσει το δολάριο, τουλάχιστον εν μέρει, όπως υποστηρίζει η Ελέν Ρέι του London Business School; Ναι, θα μπορούσε.
Αλλά και αυτό πάσχει από ελαττώματα. Η Ευρωζώνη είναι κατακερματισμένη, διότι δεν είναι μια πολιτική ένωση, αλλά μάλλον μια λέσχη κυρίαρχων κρατών. Αυτός ο πολιτικός κατακερματισμός φαίνεται επίσης στον χρηματοπιστωτικό και οικονομικό κατακερματισμό, ο οποίος περιορίζει την καινοτομία και την ανάπτυξη.
Πάνω απ’ όλα, η ΕΕ δεν είναι ηγεμονική δύναμη. Η απήχησή της μπορεί να ξεπερνάει εκείνη των ΗΠΑ στη χειρότερη σημερινή της κατάσταση, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με τις ΗΠΑ στην καλύτερη κατάσταση.
Μένουμε λοιπόν με έναν ανταγωνισμό μεταξύ τριών εναλλακτικών λύσεων, ενώ κάποιες άλλες επιλογές – ένα παγκόσμιο νόμισμα ή ένας κόσμος βασισμένος στην κρυπτογράφηση – είναι σίγουρα αδιανόητες.
Η πρώτη επιλογή θα ήταν ο μετασχηματισμός της Κίνας ή της Ευρωζώνης και έτσι η ανάδειξη ενός από αυτούς ως εκδότη ενός ηγεμονικού νομίσματος.
Η δεύτερη θα ήταν ένας κόσμος με δύο ή τρία ανταγωνιστικά νομίσματα, το καθένα κυρίαρχο σε διαφορετικές περιοχές. Όμως τα φαινόμενα δικτύου θα δημιουργούσαν ασταθείς ισορροπίες σε έναν τέτοιο κόσμο, καθώς οι άνθρωποι θα έτρεχαν από το ένα νόμισμα στο άλλο. Αυτό θα έμοιαζε περισσότερο με τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 παρά με οτιδήποτε άλλο έκτοτε. Το τρίτο θα ήταν η συνεχιζόμενη κυριαρχία του δολαρίου.
Τι είδους ηγεμονία του δολαρίου μπορεί να είναι αυτή; Ιδανικά, θα επανεμφανίζονταν οι αξιόπιστες ΗΠΑ. Αλλά αυτό είναι όλο και πιο απίθανο, δεδομένης της ζημιάς που προκαλείται τώρα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Στο βασίλειο των τυφλών, βασιλεύει ο μονόφθαλμος. Ομοίως, ακόμη και ένα ελαττωματικό κατεστημένο νόμισμα θα μπορούσε να συνεχίσει να κυβερνά τον νομισματικό κόσμο, δεδομένης της έλλειψης υποκατάστατων υψηλής ποιότητας. Στον Τραμπ θα άρεσε αυτός ο κόσμος. Στους περισσότερους από εμάς τους υπόλοιπους δεν θα άρεσε.
Πηγή: euro2day.gr
