Του Κώστα Χριστίδη*
Άλλοτε με τρόπο ρητό και άλλοτε ως υπονοούμενο τίθεται το δίλημμα : “με την υγεία ή με την οικονομία ;” Η αντιπαραβολή αυτή δεν είναι ορθή, καθόσον υπάρχει αλληλεξάρτηση μεταξύ των δύο : ένα ισχυρό εθνικό σύστημα υγείας στηρίζεται σε μίαν εύρωστη οικονομία και, αντιστρόφως, οικονομική ανάπτυξη δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς καλή υγεία. Μερικές συμπληρωματικές σκέψεις είναι χρήσιμες. Κατ’ αρχάς, για να υπάρχει το “ευ ζην” – ευημερία ή ευδαιμονία, κατά την αριστοτελική έκφραση – πρέπει να υπάρχει το “ζην” (ζωή), το οποίο συνεπώς αποτελεί το λογικώς πρότερο. Επομένως, εάν ετίθετο σκέτο το δίλημμα “ζωή” ή οτιδήποτε άλλο, π.χ. οικονομία, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων θα επέλεγε τη ζωή (και, κατ’ επέκταση, την υγεία, η οποία οδηγεί σε μακροημέρευση εντός των ορίων της ανθρώπινης φύσης).
Με αυτό το δεδομένο, ας δούμε πόσο καλά ή άσχημα έχουμε πάει ως χώρα μέσα στο πλαίσιο μίας παγκόσμιας υγειονομικής συμφοράς, η οποία έχει πλήξει όλες τις χώρες του πλανήτη. Ένας θλιβερός αλλά αδιάψευστος δείκτης που δείχνει πόσο πλήττεται το υπέρτατο αγαθό της ζωής είναι ο αριθμός των θανάτων ανά εκατομμύριο πληθυσμού κάθε χώρας. Σύμφωνα με δημοσιευθείσα κατάταξη 36 ευρωπαϊκών χωρών (Τα Νέα, 21.11.20), η Ελλάδα καταλαμβάνει την 30η θέση, με 112 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκων (από την αρχή της πανδημίας μέχρι 16.11.20), έναντι 1.259 του Βελγίου, 882 της Ισπανίας, 757 της Ιταλίας, 690 της Γαλλίας, 615 της Σουηδίας, 416 της Ελβετίας κλπ. Η σύγκριση, επομένως, είναι πολύ καλή, χωρίς, βεβαίως, λόγω της φύσης του θέματος, να προσφέρεται για πανηγυρισμούς. Σίγουρα, πάντως, τα στοιχεία δεν δικαιολογούν και κατηγορίες του τύπου που ξεστόμισε αμετροεπής βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ ότι “για τους θανάτους φταίει η κυβέρνηση, όσο δεν προσλαμβάνει γιατρούς” (!)
Ανάλογο μήνυμα είχε εκπέμψει ο “αψύς Σφακιανός” από την πρώτη φάση της πανδημίας λέγοντας : “Βάζουμε πλάτη τώρα, αλλά θα λογαριασθούμε μετά το “κουκούλι”. Ατυχώς, ένα μέρος του πολιτικού κόσμου (ΚΚΕ, ΜέΡΑ 25 και εν πολλοίς ΣΥΡΙΖΑ) εμφορείται από την αντίληψη ότι, πάνω από όλα, μηδέ της ζωής ή της οικονομίας εξαιρουμένων, είναι το κομματικό όφελος, η ιδεοληψία ή ο ναρκισσισμός μας, χάρη των οποίων … γαία πυρί μιχθήτω ! Εξ ου και οι συγκεντρώσεις “γιορτασμού” του Πολυτεχνείου, η “υπεύθυνη ανυπακοή” και, γενικότερα, η περιφρόνηση της έννομης τάξης με την πεποίθηση ότι αυτή αφορά κάποιους άλλους αλλά όχι εμάς. Ο ιός, ωστόσο, ευρίσκεται δυνητικά παντού και επιφέρει τις φονικές του συνέπειες είτε σε ανοικτούς χώρους, μπροστά από τα πανεπιστημιακά προπύλαια, το ΕΑΤ-ΕΣΑ ή την αμερικανική πρεσβεία, είτε σε κλειστούς χώρους θρησκευτικής λατρείας ή και σε δικηγορικά γραφεία όπου … εορτάζονται γενέθλια.
Σε ατομικό επίπεδο, κάθε άνθρωπος “οικονομεί”, τουτέστιν “διαχειρίζεται τα του οίκου του”, προσπαθώντας να κατανείμει τους πάντοτε σπανίζοντες πόρους μεταξύ διαφόρων επιδιώξεων που ανταγωνίζονται η μία την άλλη. Η κατανομή γίνεται βάσει ατομικού συστήματος αξιών και κλίμακας αναγκών και επιθυμιών έτσι ώστε το άτομο να βελτιστοποιεί το επίπεδο της συνολικής ωφέλειάς του (utility). Μία ανάγκη δεν χρειάζεται να ικανοποιηθεί κατά 100% προκειμένου κάποιος να επιδιώξει την ικανοποίηση μίας ανάγκης ανώτερου επιπέδου, π.χ. διακινδυνεύει την ασφάλειά του για να διακριθεί στο άθλημα της ορειβασίας. Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι εμφανίζουν αντιστροφή αναγκών, π.χ. είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν τη ζωή τους χάριν ενός υψηλού ιδανικού, όπως η εθνική ελευθερία. Οι παραπάνω ατομικές ιεραρχήσεις και επιλογές, πάντως, οφείλουν να υποχωρούν σε περιόδους απρόβλεπτων, σοβαρών κρίσεων, όπως πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, επιδημίες κλπ. Σε αυτές τις περιπτώσεις η κυβέρνηση δικαιούται και υποχρεούται να ασκεί το μονοπώλιο της έννομης βίας, το οποίο της έχουν αναθέσει δημοκρατικά οι πολίτες. Οι τελευταίοι έχουν την ατομική, ο καθένας, ευθύνη να εφαρμόζουν τα επιβαλλόμενα μέτρα, διαφυλάσσοντας τη ζωή τη δική τους και των άλλων. Η “υπεύθυνη ανυπακοή” αποτελεί παράνομη και πλήρως ανεύθυνη συμπεριφορά, η οποία απλώς παρατείνει την ανάγκη των δυσβάστακτων περιορισμών (όπως και η μη εφαρμογή των μνημονιακών μέτρων παράτεινε τη διάρκειά τους και επέφερε άλλα, βαρύτερα). Μετά την άρση των περιορισμών την κατάλληλη χρονική στιγμή, ο καθένας οφείλει έναντι του εαυτού του, της οικογένειάς του και των συμπολιτών του να φροντίζει σε διαρκή βάση για την ατομική του υγιεινή ακολουθώντας ορισμένους μίνιμουμ κανόνες διατροφής, καθαριότητας, άσκησης, αποφυγής καπνίσματος κλπ., ώστε και η ατομική ευζωία να προάγεται και το σύστημα υγείας να μην επιβαρύνεται με αχρείαστες δαπάνες.
*Νομικού – Οικονομολόγου
