Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Μήπως τελικά το έτος 2022 είναι η αρχή μιας άλλης ιστορίας, συνέχεια αυτής που ο φιλόσοφος Φρανσις Φουκουγιάμα, το 1992 είχε χαρακτηρίσει ως «τέλος»;
Ενώ έκλεισε υπό συνθήκες συνολικής κρίσης και με πολεμική εσχάτως σύγκρουση, η πρώτη εικοσαετία του 21ου αιώνα, είναι πλέον ορατό και σημαντικό γεγονός ότι σε όλον τον κόσμο, κυριαρχεί ένα οικονομικό μοντέλο, αυτό της λιγότερο ή περισσότερο ανοικτής οικονομίας της αγοράς. Ο καθηγητής Μπράνκο Μιλάνοβιτς, έγραψε έτσι το βιβλίο «Ο καπιταλισμός χωρίς αντίπαλο», στο οποίο επισημαίνει ότι παγκοσμίως κυριαρχεί ένα μόνο σύστημα παραγωγής μαζικού πλούτου, αυτό που οι Μαρξ και Ένγκελς το 1848 είχαν εγκωμιάσει, λέγοντας όμως ότι θα έπρεπε να αλλάξει, δια της δικτατορίας του προλεταριάτου. Στο πλαίσιο αυτό, στη διάρκεια του 20ου αιώνα, διάφορα πολιτικά συστήματα επιδίωξαν να αλλάξουν το σύστημα, πλην όμως απέτυχαν οικτρά και με υψηλό κόστος σε ανθρώπινες ζωές.
Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, η μοναρχία, ο φασισμός, εθνικοσοσιαλισμός, η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο κομουνισμός ανταγωνίζονταν σκληρά μεταξύ τους για την πολιτική υπεροχή, ενώ οι διάφορες χώρες επέλεξαν τους αποκλίνοντες οικονομικούς δρόμους του προστατευτισμού, της ελεύθερης αγοράς και του σοσιαλιστικού συγκεντρωτικού σχεδιασμού. Σήμερα, όμως όλες οι αναπτυγμένες χώρες έχουν υιοθετήσει φιλελεύθερους δημοκρατικούς πολιτικούς θεσμούς, ενώ πολλές αναπτυσσόμενες χώρες κινήθηκαν ταυτοχρόνως στην κατεύθυνση των οικονομιών που προσανατολίζονται στην αγορά και την προσαρμογή σε έναν δυτικού τύπου διεθνή καταμερισμό της εργασίας.
Κατά τον Φ. Φουκουγιάμα, αυτή η κίνηση θα μπορούσε να ήταν το «τέλος της Ιστορίας», σύμφωνα με το μαρξιστικό-εγελιανό νόημα της Ιστορίας ως γενικής εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών, οι οποίες προχωρούν προς έναν τελικό στόχο. Διότι καθώς με αφετηρία τις βιομηχανικές επαναστάσεις( ατμός ,ηλεκτρισμός,πετρέλαιο,πληροφορική κλπ) αναπτύσ-σεται η σύγχρονη τεχνολογία, διαμορφώνει ανάλογα τις εθνικές οικονομίες, συνδέοντάς τις σε μια τεράστια παγκόσμια οικονομική οντότητα στην οποίαν όλο μια περισσότερο κυριαρχούν τα δίκτυα.. Ταυτοχρόνως, η αυξανόμενη πολυπλοκότητα και η έ¬νταση της πληροφορίας στη σύγχρονη ζωή καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο τον συγκεντρωτικό οικονομικό σχεδιασμό. Με τη σειρά της, τα κοινωνικά κράτη που , δημιούργησε η συνεργασία φιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων και ο εκκολαπτόμενος από την τεχνολογία μετακαπιταλισμός, χρησιμεύουν ως εφαλτήρια για ένα φιλελεύθερο καθεστώς οικουμενικών και ίσων δικαιωμάτων, στο οποίο κορυφώνεται η απαίτηση για αναγνώριση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ενώ πολλές χώρες δυσκολεύονται να δημιουργήσουν τους θεσμούς της δημοκρατίας και των ελεύθερων αγορών και άλλες χώρες, ιδιαίτερα σε μέρη του πρώην κομουνιστικού κόσμου, γλίστρησαν πίσω στο φασισμό η στην αναρχία, οι αναπτυγμένες χώρες του κόσμου δεν έχουν κανένα άλλο εναλλακτικό πρότυπο πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης πέρα από εκείνο του κράτους δικαίου, στο οποίο αποβλέπουν.
Ωστόσο, στο σημείο αυτό τα πράγματα περιπλέκονται, καθ´όσον αυτή η σύγκλιση των θεσμών στο πρότυπο του δημοκρατικού κράτους, δεν σημαίνει το τέλος των προκλήσεων που αντιμετωπίζει μια κοινωνία, στην οποίαν οι οικονομικοί και κοινωνικοί μεγασχηματισμοί δημιουργούν νέες σχέσεις εξουσίας, νέα αιτήματα και καινούργιες κοινωνικές ομάδες. Όμως, επιστέγασμα αυτής της σύγκλισης των θεσμών, κατά το «τέλος της ιστορίας», είναι η ευρεία α¬ναγνώριση του γεγονότος ότι στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες, οι περαιτέρω βελτιώσεις δεν μπορούν να επιτευχθούν μέσα από τη διαστρέβλωση του συστήματος που μπορεί να προσφέρει πλούτο και ευημερία. Με άλλα λόγια η καταστροφή του κράτους δικαίου που κάποιοι έχουν βαπτίσει νεοφιλελεύθερο δεν συνεπάγεται αυτομάτως κάτι καλύτερο, που έτσι και αλλιώς είναι ανύπαρκτο..
Σύμφωνα με μια παλαιά ιδέα, την οποία έχουν υποστηρίξει διάσημοι στοχαστές όπως οι Πλάτων, Αριστοτέλης και Μοντεσκιέ, το πολιτικό ή οικονομικό σύστημα μιας κοινωνίας εναρμονίζεται με τις εκάστοτε κυρίαρχες κοινωνικές αξίες και συμπεριφορές. Τούτο ισχύει, ασφαλώς, και στην περίπτωση του βιομηχανικού καπιταλισμού. Το σύστημα αυτό ενστάλαξε με τεράστια επιτυχία τις στοχεύσεις του στους ανθρώπους, παρακινώντας ή πείθοντάς τους να υιοθετήσουν τους στόχους του.·Και με την πολιτική συμβολή της σοσιαλδημοκρατίας, πέτυχε έναν εκπληκτικό βαθμό σύμπνοιας ανάμεσα στις προϋποθέσεις επέκτασης του ίδιου τού συστήματος και τις ιδέες, τις επιθυμίες και τις αξίες των ανθρώπων. Σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από οποιονδήποτε ανταγωνιστή του, ο καπιταλισμός έχει καταφέρει να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες, οι οποίες, σύμφωνα με τον πολιτικό φιλόσοφο John Rawls, είναι αναγκαίες για τη σταθερότητα οποιουδήποτε συστήματος: ήτοι, ότι τα άτομα στις καθημερινές τους ενεργές επικυρώνουν και, ως εκ τούτου, ενισχύουν τις ευρύτερες αξίες πάνω στις οποίες βασίζεται το κοινωνικό σύστημα.
Στις μέρες μας, αυτές οι συνθήκες δέχονται ισχυρά πλήγματα και οι αλαζονικές συμπεριφορές ανθρώπων που εκμεταλλεύονται το σύστημα ανεβάζουν ψηλά τον πήχυ των ανισοτήτων και της κοινωνικής δυσαρέσκειας.
Είναι κατάδηλο έτσι ότι ο φιλελευθερισμός ως προς το οικονομικό σκέλος του χρήζει σοβαρών αναθεωρήσεων και βαθύτατων μεταρρυθμίσεων που δεν είναι δεδομένες. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις εξάλλου είναι απαραίτητες στο μέτρο που Κινέζοι και Ρώσοι δικτάτορες προσπαθούν με διαφορετικά μέσα; να επιβάλουν παγκοσμίως ένα πρότυπο φασιστικού καπιταλισμού. Ένα πρότυπο που δυστυχώς στη Δύση «χαϊδεύουν» και οι ακραίες φαιοκόκκινες δυνάμεις που υπάρχουν στο εσωτερικό της και που σίγουρα αναζητούν μια θέση στον… ήλιο.Είναι λοιπόν καιρός οι μεγάλες φιλοσοφικές και πολιτικές αρχές της φιλελεύθερης φιλοσοφίας να αποτελέσουν ανάχωμα στις συστημικές διαστρεβλώσεις και αφετηρία για έναν μεταβιομηχανικό Διαφωτισμό.Αυτόν που θα δώσει νόημα στην ψηφιακή εποχή
Και κάποιοι εισβολείς σε άλλες χώρες, ας μη ξεχνούν ότι τα τελευταία 200 χρόνια, οι δημοκρατίες δεν έχασαν καμιά μεγάλη μάχη απέναντι στη αλαζονεία, την τύφλωση και τη βία κάποιων ανώμαλων ηγεμονίσκων.
Πηγή: ot.gr
