Του Ηρακλή Ρούπα*
Όσοι αναλώνονται –συνήθως εν μέσω κρίσεων– στην επικοινωνιακή αναζήτηση εννοιών και ταυτοτήτων πολιτικού προσδιορισμού, όπως προοδευτικός, αδυνατούν να αντιληφθούν πως η εξέλιξη της πολιτικής εν μέσω πανδημίας, νέας μορφής παγκοσμιοποίησης που συνεχώς μεταλλάσσεται, τεχνολογικής επανάστασης και υβριδικών κρίσεων, εστιάζεται εκ των πραγμάτων στο βασικό πλέον διακύβευμα ανάδειξης “προοδευτικών” πολιτικών με το βλέμμα στις μελλοντικές εξελίξεις.
Όποιος συνεχίσει να θεωρεί ως δεδομένη την κληρονομικώ δικαίω ή λόγω “ταμπέλας” εννοιολογική ταύτιση της “προόδου” μόνο με την “αριστερά” ή με την “κεντροαριστερά” στη νέα εποχή της πανδημίας, κινδυνεύει πολύ σύντομα να βρεθεί εκτός της ουσιαστικής συζήτησης των πολιτικών αφηγημάτων του μέλλοντος. Η μάχη για την επαναδιεκδίκηση του προοδευτισμού μόλις τώρα ξεκίνησε.
Άλλωστε, όπως η ιστορία μεταλλάσσεται, κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει να προσαρμόζονται και οι ιδεολογικές προσεγγίσεις. Πρέπει να εκσυγχρονίζονται στην βάση των απαιτήσεων των καιρών. Προφανώς κάθε πολιτική ορολογία διαμορφώνεται από συγκεκριμένο υπόβαθρο και σαφές θεωρητικό στίγμα. Στίγμα όμως, που επί της ουσίας δεν λέει τίποτα σήμερα στον αγωνιζόμενο πολίτη για την καθημερινότητα, ειδικά μετά την πανδημία και την αναμενόμενη οικονομική κρίση.
Η βάση της πολιτικής κάθε φορέα θα πρέπει να αποτελεί σίγουρα πεδίο ζυμώσεων όταν φθάσει ο καιρός. Η ουσιαστική ζύμωση όμως, πρέπει να γίνει –έπρεπε να έχει γίνει από καιρό– με την καθημερινότητα του πολίτη και την αδυναμία του να αντιληφθεί “γιατί φθάσαμε ως εδώ”. Ερώτημα που ουδείς πολιτικός σήμερα τολμά να απαντήσει με ειλικρίνεια.
Ο τρόπος με τον οποίο θα απαντηθεί αυτό το καθοριστικό ερώτημα, καθώς και η επακόλουθη στόχευση των λύσεων, αποτελούν την ουσία της επιτυχίας κάθε νέου εγχειρήματος ή κάθε προσπάθειας προσδιορισμού “προοδευτικής” ιδεολογικής και πολιτικής ταυτότητας. Άλλωστε, το πρώτο με το οποίο θα πρέπει όλοι να συμφωνήσουμε είναι το γεγονός πως την περίοδο των Μνημονίων δεν υπήρχαν θεωρητικές προεκτάσεις, αλλά μόνο η πρακτικότητα και αμεσότητα των επιβαλλόμενων μέτρων εξόδου από την κρίση.
Νέο κρίσιμο μείγμα
Σήμερα η ιστορική ανάγκη πρακτικότητας και αποτελεσματικότητας στην διαμόρφωση πολιτικών κρίσης παίρνει νέα μορφή. Καθίσταται επιτακτική ανάγκη συνύπαρξης και ορισμού ενός νέου “κρίσιμου μείγματος” αποτελούμενου από μέτρα κοινωνικής στήριξης, ανάδειξης νέας επιχειρηματικότητας, και προσδιορισμού του πραγματικού πεδίου εύρους λειτουργίας των πολιτών. Το κεντρικό αφήγημα κάθε φορά που θέλει να βλέπει το πολιτικό μέλλον ως βάση διαμόρφωσης θετικής πολιτικής για την κοινωνία και τον τόπο πρέπει να είναι απαλλαγμένο από τσιτάτα και πολιτικές φιοριτούρες του παρελθόντος, ελλείψει πραγματικής πολιτικής πρότασης.
Άλλωστε, οι έννοιες “προοδευτικός” και “συντηρητικός” στην οικονομία και την πολιτική της κρίσης της πανδημίας δεν χαρακτηρίζουν ομάδες ως “ποδοσφαιροποίηση” εννοιών. Πρέπει να χαρακτηρίζουν την διάθεση και αποτελεσματικότητα υλοποίησης μέτρων του “κρίσιμου μείγματος”. Κατά την έννοια αυτή η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε μπροστά μας ως Έλληνες είναι να κτίσουμε εκ νέου τις δομές μας. Όχι μόνον οικονομικές και παραγωγικές. Κυρίως κοινωνικές. Άλλωστε, η ανασυγκρότηση ξεκινάει από την βάση. Μέσα από το κτίσιμο αυτό, τις διαφορετικές προσεγγίσεις, θεωρητικές και πρακτικές εκτιμήσεις, θα πρέπει να επανδιατυπωθεί η νέα πολιτική θεωρία. Με εκ νέου οριοθέτηση του τι είναι “προοδευτικό” και τι όχι.
Η ελληνική κοινωνία και οικονομία μπορούν να σταθούν στα πόδια τους και να δημιουργήσουν τις συνθήκες για μία ισχυρή παραγωγική βάση όταν απελευθερωθούν οι δικές μας δημιουργικές δυνάμεις από ότι τις εγκλωβίζουν σήμερα. Ο νέος τρόπος αντιμετώπισης της κρίσης από τους Ευρωπαίους μέσω της σύστασης του νέου Αναπτυξιακού Ταμείου παρουσιάζεται ως μοναδική ευκαιρία διαμόρφωσης μίας νέας “προοδευτικής” αναπτυξιακής πολιτικής. Αρκεί να γίνουν υπερβάσεις ουσίας.
Υπερβάσεις σε κάθε επίπεδο καθώς τίποτα δεν κρατάει τις δυνάμεις μας περισσότερο εγκλωβισμένες από το ίδιο το κράτος και τις διαχρονικές στρεβλότητες του πολιτικού συστήματος. Κυρίως όμως η αδυναμία απαγκίστρωσης από τα πολιτικά κλισέ του παρελθόντος που συνεχίζουν – στην βάση αναχρονιστικών λογικών – να απαξιώνουν κάθε ιστορικά προοδευτική άποψη και κάθε πρόταση που αναδεικνύει άμυνες και προσαρμογές στην νέα εξελισσόμενη πραγματικότητα τόσο εγχωρίως, όσο και διεθνώς.
Ο προοδευτικός ως ταυτότητα
Δυστυχώς, η στείρα άρνηση αποδοχής της ανάγκη προσαρμογής δεν διασφαλίζει την ιστορική και πολιτική δομή του “προοδευτισμού” με κίνδυνο να οδηγηθούμε στην επικράτηση αντιπαραγωγικών και αντικοινωνικών δομών συντήρησης και αναχρονισμού, την ίδια στιγμή που ο τρόπος παραγωγής, εργασίας και κοινωνικής συνύπαρξης αλλάζουν δραματικά στο παγκόσμιο στερέωμα. Ο προοδευτισμός πλέον δεν είναι θέσφατο ούτε αποτελεί πολιτικό κληροδότημα κανενός εάν δεν διεκδικηθεί. Είναι έννοια για την οποία εκ νέου πρέπει να παλέψουμε για να αναδειχθεί στα πλαίσια της νέα αναπτυξιακής προσπάθειας της χώρας. Σε συνδυασμό με τις εξελίξεις των μεταλλασσόμενων διεθνών ισορροπιών.
Κάθε νέα προσέγγιση που μπαίνει στο τραπέζι της συζήτησης για την επόμενη ημέρα της ανάπτυξης θα μπορούσε εν δυνάμει να είναι “προοδευτική”. Κατ’ επέκταση, τόσο η συζήτηση για τον τρόπο αντιμετώπισης των άμεσων προβλημάτων του κορονοιού, η ανάγκη μίας νέας εγρήγορσης ως προς τα Εθνικά θέματα, όσο και η πλατφόρμα προτάσεων της επιτροπής Πισσαρίδη ως προς την στρατηγική μελλοντικής αναπτυξιακής στόχευσης της χώρας κυοφορούν σκέψεις «προδοδευτικών» προσαρμογών με βάση τις εξελίξεις και το μέλλον της χώρας. Σκέψεις εκτός κατεστημένων αντιλήψεων ή πολιτικού χρώματος.
Το μοντέλο ανάπτυξης, όσο και το μοντέλο διακυβέρνησης σταδιακά θα πρέπει να μεταλλαχθούν. Στην συζήτηση αυτή όποιος δεν συμμετέχει και απλά ασκεί κριτική απλά παραδίδει την προοδευτικότητα προς χρήση σε εκείνους που θα προωθήσουν τις νέες αυτές πολιτικές. Όσοι απέχουν κατά συνέπεια, από την “μάχη” της διαμόρφωσης της νέας οικονομικοκοινωνικής πλατφόρμας κινδυνεύουν να χάσουν το δικαίωμα διεκδίκησης της “προοδευτικής” ταυτότητας.
Εισήλθαμε βίαια μετά την πρώτη φάση αντιμετώπισης της πανδημίας σε αχαρτογράφητα νερά. Όταν οι πολίτες αποφασίσουν να απομακρυνθούν με την ψήφο τους από διαχρονικές πολιτικές μετριότητες της εξουσίας και εμπιστευθούν τον ουσιαστικό και όχι θεωρητικά «προοδευτικό» λόγο και πολιτική αποτελεσματικότητα βάση προτάσεων και όχι ιστορικοπολιτικών θέσφατων ταμπελών τότε μπορεί να υπάρξει πραγματική σύνθεση προοδευτισμού με γνώμονα το μέλλον του τόπου μας.
Προφανώς έχουμε ανάγκη μίας νέας αναπτυξιακής φιλοσοφίας. Που όμως να είναι δυνατόν να εφαρμοσθεί. Αυτή η νέα ιστορική δυναμική διαμορφώνει πλέον τον “νέο προοδευτικό” λόγο σε κάθε επίπεδο και έκφανση. Όσοι πολιτικοί φορείς το αντιληφθούν νωρίς θα μπορέσουν να διεκδικήσουν μέρος ενός κυοφορούμενου νέοπροοδευτισμού. Όσοι αρνηθούν να αντιληφθούν την πραγματικότητα θα απομονωθούν από τις εξελίξεις. Ο προοδευτικός πολιτικός λόγος δεν χρειάζεται χαρτί για να αποτυπώσει τις δοξασίες του παρελθόντος. «Χάρτα» ειλικρίνειας και υγιούς προσαρμογής αναζητείται προσαρμοσμένη στην ιστορική μετάλλαξη των κοινωνικών δομών, των γεωστρατηγικών δεδομένων και των διεθνών οικονομικών εξελίξεων.
