Του Χρίστου Χ. Λιάπη*
Οι Πανδημίες απαιτούν ισχυρή και συνετή άσκηση εξουσίας, για τη λήψη των κατάλληλων αποφάσεων, μια και τόσο ο θετικός, όσο και ο αρνητικός αντίκτυπος κάθε επιλογής που αφορά στη διαχείριση μιας πολύπλευρης κρίσης, όπως είναι αυτή της COVID-19, πολλαπλασιάζεται όταν αποτιμάται σε ανθρώπινες ζωές που σώθηκαν ή χάθηκαν, στην προέκταση των σχεδιασμών των ορθροπρακτούντων ή των απρακτούντων-αλαζονικώς περιφρονούντων τον κίνδυνο, πολιτικών ηγετών.
Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση του επιστημονικού περιοδικού “Nature”, πολλές χώρες οι οποίες αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως ξεχωριστούς, στο διεθνές στερέωμα, έχουν χειρισθεί την Πανδημία άσχημα, με αποτέλεσμα να προκύπτει το παράδοξο να εμφανίζουν ορισμένα από τα χειρότερα αποτελέσματα αντιμετώπισης του SARS-CoV-2 κράτη τα οποία θεωρούταν πως είχαν τα καλύτερα συστήματα υγειονομικής φροντίδας και προστασίας της Δημόσιας Υγείας. Έτσι, η COVID-19 προσφέρει ένα πρώτης τάξεως παράδειγμα για την επίδραση της «Ύβρεως» στη Δημόσια Υγεία, καθώς οι πολιτικοί ηγέτες του καιρού μας, εν μέσω της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, καλούνται να πάρουνε σκληρές αποφάσεις, σε πλαίσια που μπορεί να ευνοήσουνε τη λεγόμενη «τοξίκωση της εξουσίας».
Δείγμα αυτής της τοξίκωσης της εξουσίας που συχνά τυφλώνει το ρεαλιστικό αισθητήριο και θολώνει την κρίση του ηγέτη, μπορεί να θεωρηθούν και οι δηλώσεις του προηγούμενου Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, πως ο SARS-CoV-2 «θα εξαφανισθεί ως εκ θαύματος», ειδικά αν τις δούμε σε συνδυασμό με τις ακραίες εικόνες των οπαδών του που εισέβαλαν κορυβαντιώντας στο Καπιτώλιο, παρακινούμενοι από εκείνον που αρνούταν να παραδώσει ομαλά την εξουσία.
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ, γράφει στο «Ψυχολογικό Πορτραίτο» ενός άλλου Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, του Γούντροου Ουίλσον: «τέτοιοι άνδρες άσκησαν ανυπολόγιστη επιρροή στην εποχή τους, τα κατάφεραν αφ΄ ενός χάρη στο ανέπαφο τμήμα της προσωπικότητάς τους, αλλά αφ΄ ετέρου τα παθολογικά τους χαρακτηριστικά τους έδωσαν τη δύναμη να παρασύρουν τους άλλους στο κατόπι τους και να υπερνικήσουν την αντίσταση του κόσμου. Μια νεύρωση είναι ένα πολύ ασταθές θεμέλιο για να στηριχθεί μια ζωή. Η ιστορία είναι διεσπαρμένη από ονόματα νευρωτικών, μονομανών και ψυχωτικών που ανέβηκαν γοργά στην εξουσία, αλλά καταποντίσθηκαν με την ίδια ταχύτητα. Το είδος των ελαττωμάτων του έφεραν τον Ουίλσον στην εξουσία, αλλά τα ελαττώματα των προσόντων του τον έκαναν τελικά όχι έναν από τους μεγαλύτερους άνδρες του κόσμου, αλλά έναν τρελό».
Βέβαια, ο Πρόεδρος Ουίλσον υπέφερε και από αγγειακά εγκεφαλικά συμβάματα, όπως αναφέρει σχετικώς ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, Λόρδος Όουεν, σημειώνοντας ιστορικά στοιχεία για αγγειακής αιτιολογίας νευρολογικά επεισόδια τα οποία είχανε σαφώς δυσμενή επίδραση στο νοητικό πεδίο της ενάσκησης των καθηκόντων του, καθώς κατά τη συνδιάσκεψη των Παρισίων περιγράφεται ως μυστικοπαθής, αμυντικός, αδιάκριτος στην κριτική του για τους άλλους, ευερέθιστος, καυστικός και παρανοειδής, καθώς και επαυξανόμενα εγωκεντρικός. Επιπροσθέτως, περί τα τέλη του 1918 αναφέρονται στοιχεία μνημονικής έκπτωσής του. Ο τότε Γάλλος πρωθυπουργός, Georges Clemenceau, γιατρός ο ίδιος κατά σπουδές, όπως και ο Ντέιβιντ Όουεν, τον χαρακτήριζε διανοητικώς διαταραγμένον και υποφέροντα από «θρησκευτική νεύρωση». Σε αυτή τη φάση εμφάνιζε χαρακτηριστικά ανοϊκής διαταραχής τα οποία πιθανώς να επιδείνωσαν τις αλαζονικές εκφάνσεις τις προσωπικότητάς του. Ήδη, από τις αρχές του 1917 αναφέρεται ότι παρουσίαζε συμπεριφορικές μεταβολές, εμφανίζοντας ξεροκέφαλη πίστη στο δίκαιό του, ακλόνητη βεβαιότητα στην οπτική του και ακαμψία στη σκέψη του. Όλα αυτά εμφανίστηκαν πριν από την εισβολή της σοβαρής ημιπληγίας μετ’ ημιαγνωσίας, αλλά πάντοτε εντός του πλαισίου της επιδεινούμενης ανοϊκής του διαταραχής, προφανώς με υποκείμενη αγγειακή παθολογία.
Συσχέτιση, για παράδειγμα, της βελτίωσης της αιματικής ροής προς τον εγκέφαλο και μάλιστα της οξυγονώσεως αυτού, με την αύξηση των νοητικών επιδόσεων δύναται να ανιχνευθεί ιστορικά, με αρκετές λογοτεχνικές προσμίξεις και σε μια αντλούμενη από τον 16ο αιώνα αναφορά του νομπελίστα συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου, στον τότε βασιλιά της Πορτογαλίας Ιωάννη Γ’, στο βιβλίο του ‘Το ταξίδι του ελέφαντα’: “…χωρίς εμφανή λόγο, εκτός αν, ίσως λέμε, μιας και είναι πολύ νωρίς για να το γνωρίζουμε με επιστημονική βεβαιότητα, ευθυνόταν η απότομη οξυγόνωση του αίματος και η παρεπόμενη ανανέωση της κυκλοφορίας στο εσωτερικό της κεφαλής, σκέφτηκε κάτι που υπό φυσιολογικές περιστάσεις σίγουρα ποτέ δεν θα διανοούταν.”
Στην παρούσα φάση, για να βρεθούν άμεσες λύσεις, χρειάζεται οι πολιτικοί ταγοί να σκεφτούν πράγματα που υπό φυσιολογικές περιστάσεις σίγουρα ποτέ δεν θα διανοούταν, καθώς όλος ο Πλανήτης έρχεται αντιμέτωπος με την παγκόσμια ασθένεια του SARS-CoV-2, η οποία δεν κάνει διακρίσεις, προσβάλλοντας συχνά ακόμη και ηγέτες που την αμφισβητούσαν ή που εμφανίζονταν υπέρμαχοι της «ανοσίας της αγέλης», όπως ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Μπόρις Τζόνσον. Γίνονται, λοιπόν, ακόμη πιο επίκαιρα βιβλία όπως το «Αυτοί οι άρρωστοι που μας κυβερνούν», του Πιέρ Ακκός ή το «Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία» του Ντέιβιντ Όουεν, καθώς, «Η επάρκεια και η ικανότητα να αποτιμούν ρεαλιστικά τις καταστάσεις είναι εκ των ων ουκ άνευ τόσο για τους γιατρούς όσο και για τους πολιτικούς. Ότι θολώνει την κρίση τους δύναται να έχει δυσχερέστατες συνέπειες».
Και φυσικά δεν είναι μόνον η συσχέτιση της σωματικής παθολογίας των πολιτικών ηγετών με εκδηλώσεις της ανθρώπινης νόησης και της συμπεριφοράς που αντανακλά στη συνακόλουθη λήψη σημαντικών αποφάσεων, ιδιαίτερα εν μέσω περιόδων κρίσης, αλλά και το χαρακτηριολογικό, ψυχολογικό και συχνά ψυχιατρικό τους υπόβαθρο που επηρεάζει, δια των επιλογών τους, ολόκληρους λαούς. Αλλά αυτό, όπως και πολλά από τα κρυμμένα ακόμη μυστικά του νέου Κορωνοϊού και των εύστοχων ή άστοχων αποφάσεων που πάρθηκαν για την αντιμετώπισή του, «ίσως είναι πολύ νωρίς για να το γνωρίζουμε με επιστημονική βεβαιότητα», όπως θα έλεγε και ο συγγραφέας του «Περί Τυφλότητας» Σκαραμάγκου, σε ένα φανταστικό κόσμο πανδημικής αιφνίδιας τύφλωσης, όπου η κυβέρνηση αποφασίζει να βάλει σε καραντίνα τους τυφλούς…
*Ψυχίατρος – Διδάκτωρ Παν/μιου Αθηνών
