Σχεδιασμός του μέλλοντος και πανδημίες… Του Χρίστου Αλεξόπουλου

Του Χρίστου Αλεξόπουλου

Η επισήμανση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (World Health Organisation, WHO), ότι στο μέλλον η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίζει συχνότερα πανδημίες, ουσιαστικά δείχνει την κατεύθυνση και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, που πρέπει να έχει η πορεία στην προοπτική του χρόνου.

Τόσο οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες στα μεγάλα αστικά κέντρα όσο και η διαχείριση των οικοσυστημάτων διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για ένα μη βιώσιμο μέλλον.

Ταυτοχρόνως αναδεικνύουν την ανάγκη για ριζική αλλαγή της κατεύθυνσης και του τρόπου διαχείρισης της κοινωνικής πραγματικότητας και του φυσικού περιβάλλοντος, ενώ παράλληλα οδηγούν στην συνειδητοποίηση του υψηλού βαθμού διακινδύνευσης, που δρομολογεί η ανυπαρξία μακροπρόθεσμου πλανητικών διαστάσεων στρατηγικού σχεδιασμού της πορείας στον ιστορικό χρόνο.

Πρέπει άμεσα και χωρίς καθυστερήσεις να γίνει «αλλαγή πλεύσης» και η πολιτική διαχείριση αυτής της πορείας να επωμισθεί τις ευθύνες, που της αναλογούν σε πλανητικό επίπεδο, διότι με τις λαμβανόμενες αποφάσεις δεσμεύει το μέλλον.

Η επιστημονική ανάλυση των δεδομένων της πραγματικότητας δείχνει την κατεύθυνση της πορείας. Σύμφωνα με την έρευνα «Shifts in global bat diversity suggest a possible role of climate change in the emergence of SARS-CoV-1 and SARS-CoV-2» των πανεπιστημίων Hawai i Manea και του Cambridge καθώς και του Potsdam-Institut für Klimaforschung, η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science of the Total Environment, η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της στο φυσικό περιβάλλον μπορεί να δρομολογήσουν νέες πανδημίες.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πολύ πιθανόν να έχει επιδράσει σε δασικές περιοχές της Νότιας Κίνας και στις νυχτερίδες και μέσω αυτών στην ενεργοποίηση κορωνοϊών. Είναι σχεδόν σίγουρο, ότι οι επιδημίες σχετίζονται με την εξαφάνιση ειδών, την καταστροφή οικοσυστημάτων και την κλιματική αλλαγή.

Το οικοσύστημα δεν πρέπει να χάνει τις εσωτερικές του ισορροπίες. Αυτό συμβαίνει, όταν γίνονται παρεμβάσεις για την εκμετάλλευση του, όπως είναι η αποψίλωση ή οι   πυρκαγιές στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου στην Βραζιλία.

Οι συνέπειες της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19) καθιστούν ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη αντιμετώπισης όχι μόνο των επιπτώσεων τέτοιων φαινομένων αλλά και των γενεσιουργών τους αιτίων. Ειδάλλως θα προκαλούνται μεγάλης εμβέλειας ανισορροπίες, οι οποίες θα οδηγούν τις κοινωνίες σε οδυνηρές αναταράξεις, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης και ευημερίας τους.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ενώ το 2020 η ακραία φτώχεια λόγω της πανδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο κινήθηκε στα 88 με 115 εκατομμύρια ανθρώπους, το 2021 εκτιμάται, ότι θα εκτιναχθεί στα 119 με 124 εκατομμύρια (ως ακραία φτώχεια ορίζεται η επιβίωση των ανθρώπων με λιγότερα από 1,90 δολάρια την ημέρα).

Εάν δεν αντιμετωπισθούν τα γενεσιουργά αίτια, τότε η παγκόσμια κοινότητα θα εισέλθει σε μια περίοδο υψηλής ρευστότητας και κοινωνικών αναταράξεων. Αρκεί να ληφθεί υπόψη η εκτίναξη της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών λόγω και άλλων αιτίων (όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι παρενέργειες της στη ζωή των ανθρώπων) σε πολύ υψηλό βαθμό με στόχο την επιβίωση.

Αυτό άρχισε ήδη να συνειδητοποιείται από την πλειοψηφία των ανθρώπων. Σύμφωνα με την έρευνα «People climate vote», που έγινε στο πλαίσιο του αναπτυξιακού προγράμματος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών με την συνεργασία του πανεπιστημίου της Οξφόρδης τα 2/3 (δύο τρίτα) των 1,2 εκατομμυρίων ερωτηθέντων ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο θεωρούν, ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης σε σχέση με το κλίμα.

Βέβαια οι πανδημίες, όπως του κορωνοϊού (Covid-19) και οι μεταλλάξεις του, έχουν ευρύτερες παρενέργειες στην πραγματικότητα, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό λειτουργούν αποσταθεροποιητικά. Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι ανισορροπίες, που προκαλούνται στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, από το οικονομικό και το εργασιακό μέχρι το υγείας και το εκπαιδευτικό.

Το αποτέλεσμα είναι η δρομολόγηση κρίσεων, οι οποίες έχουν τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις κοινωνικές και στις ατομικές ισορροπίες. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρενέργειες ως προς το ψυχολογικό κλίμα, που άμεσα διαμορφώνεται στους πολίτες και ιδιαιτέρως στα παιδιά λόγω των προσκομμάτων στην κοινωνικοποίηση τους και η επάρκεια της επαγγελματικής κατάρτισης των σημερινών μαθητών, που θα εργασθούν σε βάθος χρόνου.

Η προοπτική συχνότερης ενεργοποίησης πανδημιών και οι πολυδιάστατες αρνητικές επιπτώσεις στην πραγματικότητα σε συνδυασμό με την πρόκληση τους από την ανθρώπινη δραστηριότητα και τις παρενέργειες της στα οικοσυστήματα καθιστούν αναγκαία μια μακροπρόθεσμη στρατηγική σε σχέση με τον σχεδιασμό αντιμετώπισης των πανδημιών και των γενεσιουργών τους αιτίων.

Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να επανεξετασθεί ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών ως ενιαίου συνόλου και να γίνει επεξεργασία μιας πλανητικής εμβέλειας στρατηγικής, η οποία θα υπερβαίνει τα όρια του εθνικού κράτους και θα δεσμεύει την παγκόσμια κοινότητα.

Βέβαια μπορεί οι συνθήκες να απαιτούν την ενεργοποίηση αυτής της οπτικής σε παγκόσμιο επίπεδο, όμως η αποδοχή της δεν είναι εύκολη, αν και το τίμημα της εθνικής διαχείρισης των πανδημιών είναι πολύ βαρύ (χάνονται ζωές, αυξάνεται η φτώχεια, δημιουργούνται πολύ επικίνδυνες ανισορροπίες στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, όπως είναι το οικονομικό, το υγείας, το εκπαιδευτικό και άλλα,  οι οποίες είναι ορατές και με πολύ αρνητικές παρενέργειες).

Οι καθυστερήσεις όμως, ως προς την πραγμάτωση των ζωτικής σημασίας αναγκαίων αλλαγών, θα μεγιστοποιούν το υψηλό κόστος, το οποίο «πληρώνει» η ανθρωπότητα, διότι η δραστηριότητα, που αναπτύσσει, δεν έχει βιώσιμο φορτίο, ενώ ταυτοχρόνως δεν συμπορεύεται με την πολυδιάστατη και ταχύτατη δυναμική της εξέλιξης, η οποία στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης εδράζεται στην αλληλεξάρτηση και στην αλληλεπίδραση των κοινωνιών.

Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρακτική, που εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης. Κυρίαρχο στοιχείο της πολιτικής διαχείρισης της πανδημίας είναι η στατική λογική του «βλέποντας και κάνοντας» σε αντίθεση με την πανδημία, η οποία είναι πολυπαραγοντικό μέγεθος και μεταλλάσσεται δυναμικά. Ο δε στόχος της διαχείρισης της περιορίζεται στον έλεγχο και στην συρρίκνωση της μεταδοτικότητας, ώστε να ανακάμψει η οικονομία της χώρας.

Αυτή η οπτική δεν είναι ισορροπημένη, διότι η Ελλάδα επενδύει στον τουρισμό και η επισκεψιμότητα της χώρας εξαρτάται και από τον έλεγχο και την καταπολέμηση της πανδημίας και στις χώρες προέλευσης των τουριστών. Εξάλλου με την ακολουθούμενη πρακτική σε εθνικό επίπεδο δεν αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια τέτοιας έκτασης επιδημιών, τα οποία είναι προϊόντα της ανθρώπινης δραστηριότητας σε πλανητικό επίπεδο.

Οι συνθήκες δεν δρομολογούν αισιοδοξία, διότι οι βιώσιμες λύσεις προϋποθέτουν ριζικές αλλαγές στο μοντέλο οργάνωσης των κοινωνιών και έχουν πολιτικό κόστος.

Θετική παράμετρος για την υπέρβαση της στατικής θεώρησης και διαχείρισης των πανδημιών θα ήταν η ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών και η έναρξη συστηματικού διαλόγου σε θεσμοθετημένες διαδικασίες για την κατεύθυνση της πορείας στο μέλλον και τον σχεδιασμό της στο πολιτικό πεδίο.

Είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη η λειτουργία των πολιτών ως ατομικών υποκειμένων και των κοινωνιών ως συλλογικών στο πλαίσιο των κοινωνικών συστημάτων και των θεσμών με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον. Πολύτιμο και λειτουργικό εργαλείο σε αυτή την προσπάθεια θα είναι η επιστήμη και οι τεχνολογικές της εφαρμογές καθώς και η αξιοποίηση τους στον πολιτικό σχεδιασμό. Αυτό βέβαια προϋποθέτει την ύπαρξη ενός πολιτικού συστήματος με εντελώς διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά.

Πηγή: metarithmisi.gr