Του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
Πώς ορίζεται η ηθική και ποιες είναι οι βασικές αρχές της; Ποια στάδια πρέπει να τεθούν σε μια εφαρμογή της πολιτικής της ηθικής μιας επιχείρησης; Στο άρθρο αυτό προσεγγίζουμε τους τρόπους ανταπόκρισης στα κύρια θέματα που θέτει η ηθική στις επιχειρήσεις. Είναι μάλλον σπάνιο να συναντήσουμε μάνατζερ που δεν αναγνωρίζουν τη σημασία της ηθικής στις επιχειρήσεις. Κανείς δεν είναι εναντίον της ηθικής. Ωστόσο, όταν πρόκειται να αφιερώσουμε πόρους στη διαχείριση της ηθικής αυτή ανταγωνίζεται άλλες προτεραιότητες και τις περισσότερες φορές, υπολείπεται. Γιατί;
Στο μυαλό πολλών ανθρώπων, η ηθική συμπεριφορά είναι σαν να κάνεις μια ανιδιοτελή πράξη. Οι μάνατζερ των επιχειρήσεων αναγνωρίζουν την αξία αυτής της αρετής, αλλά συχνά θεωρούν ότι δεν προάγει απαραίτητα την επιτυχία. Ωστόσο, η επιτυχία κάθε οργανισμού εξαρτάται από την προθυμία συνεργασίας διαφόρων παραγόντων. Αυτή η συνεργασία θα διευκολυνθεί πολύ εάν αυτοί οι παράγοντες έχουν ευνοϊκή προδιάθεση προς την επιχείρηση. Η λογική είναι η ακόλουθη: με σεβασμό στις ηθικές απαιτήσεις που αναγνωρίζονται από αυτούς τους συνεργάτες, ενισχύεται η εκτίμησή τους για την επιχείρηση και προωθείται η συμμετοχή τους στην επίτευξη της αποστολής της.
Χρησιμότητα
Είναι δυνατόν να ορίσουμε μια επιχείρηση ως ένα σύστημα σχέσεων στο οποίο διαφορετικοί παράγοντες με ενίοτε αντίθετα συμφέροντα συμφωνούν να συνεργαστούν (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, 100 λέξεις για την επιχείρηση, Ναυτεμπορική, Δευτέρα 6 Μαίου 2019). Από την αρχή, υπάρχουν οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, που επιθυμούν η εκμετάλλευση αυτών των μέσων να αποφέρει ένα οικονομικό κέρδος που θα τους επιτρέψει να μεγιστοποιήσουν αυτό που, κατά την άποψή τους, αποτελεί αξία (χρηματοοικονομική αξία για τις παραδοσιακές επιχειρήσεις, ευημερία των πολιτών στην περίπτωση των δημόσιων υπηρεσιών, κλπ.). Υπάρχουν επίσης καταναλωτές, που θέλουν να έχουν πρόσβαση σε μια προσφορά αγαθών ή υπηρεσιών στην καλύτερη δυνατή σχέση ποιότητας/τιμής. Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι θέλουν να βελτιστοποιήσουν τις συνθήκες εργασίας τους, ενώ οι προμηθευτές θέλουν να βρουν αγορές για να προωθήσουν την παραγωγή τους. Λόγω της επιρροής τους, άλλοι παράγοντες μπορούν επίσης να επηρεάσουν τις δραστηριότητες μιας επιχείρησης. Αυτό συμβαίνει σε διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ομάδες πίεσης, κλπ.
Με άλλα λόγια, η επιχείρηση δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τη συνεργασία των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών της. Εάν αυτοί οι τελευταίοι έχουν καλή διάθεση προς την επιχείρηση, θα θέλουν να επενδύσουν χρήματα σε αυτήν, να εργαστούν, να καταναλώσουν τα προϊόντα της ή να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες της, να πουλήσουν την παραγωγή τους σε αυτήν, να της δώσουν καλή κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης…
Ο ρόλος της ηθικής είναι ακριβώς να ενισχύσει αυτή την ευνοϊκή προδιάθεση. Όσο περισσότερο τα ενδιαφερόμενα μέρη της επιχείρησης αναγνωρίζουν απτά σημάδια συνέπειας με τις αξίες τους, τόσο περισσότερο θα έχουν καλή γνώμη για τις προθέσεις των εκπροσώπων της (εργαζόμενοι, μάνατζερ, μέλη του διοικητικού συμβουλίου).
Η διαχείριση της ηθικής είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο για την οικοδόμηση αυτής της ευνοϊκής προδιάθεσης. Η υιοθέτηση συμπεριφορών σύμφωνα με τις αξίες που μοιράζονται τα ενδιαφερόμενα μέρη δεν είναι επομένως αλτρουισμός. Αντίθετα, είναι μια στρατηγική προσέγγιση που αποσκοπεί στη διασφάλιση της συνεργασίας των ενδιαφερομένων μερών.
Πλεονεκτήματα
Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα για την επιχείρηση.
- Εναρμονίζει τις συμπεριφορές.
- Ενισχύει την εμπιστοσύνη των πελατών.
- Διευκολύνει τη διαχείριση κινδύνων.
- Αυξάνει την ανταγωνιστικότητα.
- Βελτιώνει την εικόνα της μάρκας.
- Συμμετέχει στη δημιουργία αξίας.
Η εφαρμογή της ηθικής της επιχείρησης είναι μακροπρόθεσμη. Το κόστος της μπορεί να είναι υψηλό αλλά πολύ χαμηλότερο από αυτό μιας διαμάχης (νομικό κόστος, απώλεια κύκλου εργασιών, απαξίωση,..).
Προκλήσεις
Υπάρχουν τρία βασικά σημεία προσοχής, που συνδέονται με τοπικά, εθνικά και διεθνή πλαίσια. Κάθε επιχείρηση που αναζητά βιωσιμότητα και μεγέθυνση πρέπει να τα λάβει υπόψη.
Οικονομική πρόκληση
Είναι αυτή που καθοδηγεί την απόφαση να συμπεριλάβει ή όχι μια αιτιολογημένη προσέγγιση υπέρ της ηθικής της επιχείρησης.
Η επιχείρηση, ως οικονομική οντότητα, έχει υποχρέωση να είναι ανταγωνιστική και κερδοφόρα ανεξάρτητα από το προϊόν ή την υπηρεσία που προσφέρει. Αυτή είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε ελπίδα συνέχισης των δραστηριοτήτων της στην αγορά της. Ωστόσο, η ζήτηση των πελατών επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στην ηθική και την υπευθυνότητα (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, Υπεύθυνη επιχείρηση με βάση τα κριτήρια ESG, Ναυτεμπορική, Δευτέρα 23 Νοεμβρίου 2020).
Κοινωνική πρόκληση
Συνίσταται στην προσφορά αξιοπρεπών και δίκαιων συνθηκών εργασίας. Αφορά τη δημιουργία ενός πλαισίου ευνοϊκού για την ανάπτυξη ευκαιριών ως εξής:
- συμμετοχή στην ενίσχυση της καριέρας των εργαζομένων,
- καταπολέμηση του αποκλεισμού ευάλωτων ομάδων,
- προσφορά πρόσβασης σε κατάρτιση και κατάλληλες θέσεις εργασίας,
- δέσμευση εναντίον των διακρίσεων κατά την πρόσληψη και υπέρ της ισότητας των φύλων.
Έμμεσα, οι επιχειρήσεις συμμετέχουν στη ζωή των πόλεων, για παράδειγμα μέσω των φόρων στους οποίους υπόκεινται.
Περιβαλλοντική πρόκληση
Δεν μπορεί να υπάρξει μακροπρόθεσμο όραμα χωρίς τη βέλτιστη διαχείριση πόρων. Με βάση αυτό εννοείται η σημασία της εξέτασης των αναγκών της οικονομικής δραστηριότητας έναντι των πληθυσμών και των οικοσυστημάτων.
Η παγκόσμια πρόκληση μεγέθυνσης επομένως εμπλέκεται με τα τρία παραπάνω θέματα, τα οποία είναι γνωστά στην κοινή γνώμη (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Α. Γαλαριώτης, Μ. Εσκαντάρ, ESG investing, Ναυτεμπορική, Τετάρτη 3 Φεβρουαρίου 2021).
Συμπερασματικά, η ηθική της επιχείρησης έχει μια διοικητική πτυχή. Η συνέπεια της διοίκησης/ της πολιτικής της επιχείρησης είναι απαραίτητη. Ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης, μπορεί να προταθεί ένας υπεύθυνος ηθικής ή δεοντολογίας.
Η καλή διαχείριση της ηθικής διάστασης μιας επιχείρησης βασίζεται πρώτα από όλα στην ικανότητά της να καθιερώσει το σύστημα αξιών που μοιράζονται οι στρατηγικοί ενδιαφερόμενοι φορείς της και στη συνέχεια στην υιοθέτηση μιας οργανωτικής κουλτούρας που προάγει τη συμπεριφορά σύμφωνα με αυτό το σύστημα αξιών. Με αυτόν τον τρόπο, ο σεβασμός της ηθικής της επιχείρησης, δεν θα είναι μια αλτρουιστική πράξη αλλά μια στρατηγική προσέγγιση ευνοϊκή για την επίτευξη της αποστολής της.
*Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
