Του Κώστα Μποτόπουλου*
Η κατάκτηση της απόλυτης πλειοψηφίας από το Πορτογαλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα στις πρόσφατες εκλογές συμπληρώνει, αλλά πιθανότατα δεν κλείνει, ένα πολύ καλό «φεγγάρι» για την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία. Στις τέσσερις σκανδιναβικές χώρες (Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, Φινλανδία), στις δύο ιβηρικές (Ισπανία, Πορτογαλία), φυσικά στη Γερμανία ελέω Ολαφ Σολτς, αλλά και στην Ιταλία, τη Βουλγαρία, το Λουξεμβούργο, ως επικεφαλής ή ως μέλη κυβερνητικών συνασπισμών, τα κόμματα της ευρωπαϊκής δημοκρατικής και μεταρρυθμιστικής Αριστεράς – αυτό σημαίνει «σοσιαλδημοκρατία» – επανέρχονται στο προσκήνιο και σταδιακά και στην εξουσία. Αν προστεθεί, όπως πρέπει να προστεθεί, ότι και η γενική πολιτική «γραμμή» των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι κατ’ ουσίαν σοσιαλδημοκρατικής, και πάντως σίγουρα «αντινεοφιλελεύθερης», κατεύθυνσης (αύξηση δημόσιων δαπανών, τόνωση κοινωνικού κράτους, μεγάλα «πακέτα στήριξης» των οικονομιών, διαμόρφωση λιγότερο σφιχτού δημοσιονομικού πλαισίου, σχέδια κοινής πολιτικής σε πολλά πεδία), τότε η εικόνα της αναζωογόνησης προβάλλει εναργώς.
Η πολιτική, όπως και η ζωή, κάνει κύκλους, αλλά κάθε χώρα και πολιτικό σύστημα έχουν τις ιδιαιτερότητές τους, ενώ και η συγκυρία είναι πάντα δυναμική. Στην Πορτογαλία, για παράδειγμα, στον πρόσφατο θρίαμβο των Σοσιαλιστών του Αντόνιο Κόστα συνέβαλαν καθοριστικά ορισμένα γεγονότα που δεν συναντούμε, ιδίως μαζεμένα, αλλού. Πρώτον, οι σοσιαλιστές ήδη κυβερνούσαν, και μάλιστα με σχετική επιτυχία, κάτι που διευκόλυνε τη λεγόμενη «στρατηγική ψήφο»: «ψήφισε σοσιαλιστές, για να έχεις μια σταθερή κυβέρνηση». Δεύτερον, η διάσπαση της Δεξιάς σε – ένα «παραδοσιακό» κομμάτι (PSD) και ένα ακραίο-λαϊκιστικό (Chega), που βγήκε μάλιστα από τα σπλάχνα του πρώτου. Και, τρίτον, η σύνθεση (μόνο το 55% του εργατικού δυναμικού της χώρας διαθέτει ανώτερη εκπαίδευση) αλλά και η ψυχολογία (υπομονή στα όρια της μοιρολατρίας και όχι γκρίνια του κοινωνικού σώματος, που ταίριαξε με το λαϊκό αλλά όχι λαϊκιστικό προφίλ της κυβέρνησης και του Κόστα και τα αντίστοιχα μέτρα που έλαβαν τα τελευταία χρόνια. Δεν υπήρξε, συνεπώς, ούτε «επιστροφή στην (κλασική) σοσιαλδημοκρατία» ούτε επιβράβευση ενός «πορτογαλικού μοντέλου» ταυτιζόμενου με την ξεπερασμένη από τη ζωή, δηλαδή τις εκλογές, «παράδοξη συμμαχία» (ονομάστηκε «geringonca», κάτι σαν «παλιάμαξα») με πολύ αριστερότερα κόμματα.
Κατά την άποψή μου η γενικότερη, αλλά ούτε απόλυτη ούτε νομοτελειακή, άνοδος των ευρωπαϊκών σοσιαλιστών κομμάτων οφείλεται σε τέσσερα ιδίως στοιχεία, δύο αμιγώς πολιτικά και δύο ευρύτερα. Τα αμιγώς πολιτικά, συνδεόμενα αμφότερα με τις συνεχείς κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας, έχουν να κάνουν με τη διάλυση της απόλυτα συμφέρουσας τη Δεξιά «επίπλαστης συναίνεσης της παγκοσμιοποίησης» (ο κόσμος και η οικονομία αυτορρυθμίζονται, δεν υπάρχουν ούτε ιδεολογικές ούτε πολιτικές διαφοροποιήσεις ουσίας, αυτό που μετρά είναι η «καλή», δηλαδή χωρίς μεταβολές και αναταράξεις, διαχείριση της εξουσίας), καθώς και με την αντικειμενική αποτυχία των σχεδόν αποκλειστικά δεξιών κυβερνήσεων απανταχού της Ευρώπης ως προς την αντιμετώπιση αυτών των κρίσεων. Η Δεξιά έχασε, εκ των πραγμάτων, την αίγλη της «μόνης καλής διαχειρίστριας» και του φορέα των «μόνων αξιών που μετράνε» (ελεύθερες αγορές, Χρηματιστική οικονομία) και έτσι ο προαιώνιος κανόνας ότι μια άνοδος στην πολιτική προϋποθέτει μια κάθοδο βρήκε πεδίο εφαρμογής. Οι ευρύτερες αιτίες συνδέονται με τη σημασία και το πρόσωπο των εκάστοτε ηγετών (το παράδειγμα του Κόστα είναι χαρακτηριστικό, αφού συνδυάζει επαφή με την Κοινωνία και δεινότητα στους χειρισμούς) και, κυρίως, με την προσήλωση σε αρχές, στην εξουσία αλλά και στην αντιπολίτευση. Και οι αρχές αυτές, για τους σοσιαλιστές, παρότι απαιτούν διαρκή αναπροσαρμογή ως προς τα μέσα, στον πυρήνα τους δεν αλλάζουν: βελτίωση της ζωής του «μέσου» ανθρώπου, εξισορρόπηση της οικονομίας από την ανθρωπιά και τον πολιτισμό, άνοιγμα στη διαφορετικότητα και την οικουμενικότητα, καθημερινός αγώνας για περισσότερη ισότητα και αξιοπρέπεια.
Αν κάτι πρακτικό αναδεικνύει η συγκριτική ματιά, είναι ότι απαιτείται επιμονή και ταπεινότητα. Ο κύκλος δεν θα γυρίσει μόνος Α του, ούτε γρήγορα, και η νέα μέρα θα είναι καλύτερη για τους σοσιαλιστές αν έχουν επίγνωση των δυσκολιών και δεχτούν να μοιραστούν, σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, ιδέες αλλά και την εξουσία με άλλες πραγματικά δημοκρατικές δυνάμεις.
*συνταγματολόγος
