Του Γιώργου Πρεβελάκη*
Στην ευρύτερη περιοχή μας μαίνονται δύο πολεμικές αναμετρήσεις.
Στον Βορρά, η Ρωσία επιδιώκει να απωθήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Ευρώπη. Η ουκρανική αντίσταση αναστέλλει, επί του παρόντος, το παλαιό σχέδιο να συσταθεί ο “Κοινός Ευρωπαϊκός Οίκος”, τον οποίο είχε οραματιστεί ο Γκορμπατσώφ.
Στον Νότο, το διακύβευμα είναι περισσότερο σύνθετο. Αφορά την ηγεμονία στην πλέον σημαντική από γεωπολιτική άποψη πληθυσμιακή κατηγορία· τους Μουσουλμάνους. Στη Βόρεια Αφρική, στο Πακιστάν, στο Μπαγκλαντές, στην Ινδονησία, καθώς και στους χώρους της μουσουλμανικής διασποράς στη Δύση η δημογραφική μετάβαση απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή της. Μόνον ο παγκόσμιος μουσουλμανικός πληθυσμός έχει σαφώς θετικές δημογραφικές προοπτικές. Σε αυτόν το πληθυσμό φιλοδοξεί να ηγεμονεύσει το Ιράν. Αν το επιτύχει, θα αναχθεί σε πρώτης κατηγορίας παγκόσμια δύναμη, μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα και την Ινδία.
Το Ιράν αντιμετωπίζει αντίσταση από τους Σουνίτες οι οποίοι έχουν προσεγγίσει το Ισραήλ. Οι “Συμφωνίες του Αβραάμ” έπληξαν τις ιρανικές φιλοδοξίες. Η επίθεση την 7η Οκτωβρίου 2023 αποσκοπούσε να αναστείλει την πορεία προς την εξομάλυνση και τη συνεργασία ανάμεσα στο Ισραήλ και τις μεσανατολικές κυβερνήσεις, την οποία προωθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Έκτοτε, η περιοχή βρίσκεται σε ένα κύκλο βίας και αποσταθεροποίησης.
Βασικό στοιχείο για την προώθηση των ιρανικών φιλοδοξιών είναι η εργαλειοποίηση της έχθρας των μουσουλμανικών πληθυσμών για το Ισραήλ, την οποία τροφοδοτεί εν πολλοίς η καταλλήλως προβαλλόμενη παλαιστινιακή τραγωδία. Η αντιπαράθεση με το Ισραήλ αποτελεί για το Ιράν ένα ιδεολογικό προκάλυμμα για τον ευρύτερο στόχο του. Κατ’αναλογίαν, ο ruski mir, δηλαδή η ενοποίηση του ρωσικού κόσμου, αξιοποιείται ιδεολογικά από τη Ρωσία για να συγκαλυφθεί η νεο-ιμπεριαλιστική στρατηγική της.
Το Ιράν δεν επιθυμεί πόλεμο με το Ισραήλ. Μια ενδεχόμενη ήττα θα έθετε, προφανώς, τέλος στην επιρροή του· αλλά ακόμη και μια υποθετική εξουθένωση του Ισραήλ, μετά από μια παροδική θριαμβολογία, θα του αφαιρούσε το πρόσχημα για την επέκταση της επιρροής του στους ισλαμικούς πληθυσμούς. Συνεπώς, εξυπηρετεί πολύ περισσότερο ο οιωνεί πόλεμος δι’αντιπροσώπων, ο οποίος καταπονεί το Ισραήλ, το εκθέτει στη διεθνή κοινή γνώμη και, κυρίως, επιτρέπει στο Ιράν να εμφανίζεται ως προστάτης του Ισλάμ. Επιπροσθέτως, από ένα πόλεμο θα κινδύνευε το εν πλω πυρηνικό του πρόγραμμα.
Αυτή την αδυναμία αξιοποιεί το Ισραήλ. Το Ιράν έχει αναγκαστεί να υφίσταται επάλληλους εξευτελισμούς, με πρόσφατο την intra muros δολοφονία του Ισμαήλ Χανίγια. Αν, όμως, αντιδράσει δυναμικά, θα προσφέρει στο Ισραήλ το πρόσχημα για έναν γενικευμένο πόλεμο, με τη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι αμοιβαίες προκλήσεις, με χειραγώγηση της εβραϊκής, μουσουλμανικής και παγκόσμιας κοινής γνώμης και με ένα συνεχές blame game, καθορίζουν την εξέλιξη σε ένα σημαντικό τμήμα του παγκόσμιου γεωπολιτικού χάρτη. Αφήνουν, δυστυχώς, όπως και στην Ευρώπη, μικρά περιθώρια στην ελπίδα για ειρήνευση.
Η ανατροπή, η διατήρηση ή ο μετασχηματισμός του διαμερισμού του κόσμου στον Βορρά και στον Νότο αποτελεί μείζον γεωπολιτικό διακύβευμα για τη χώρα μας. Κρίσιμο θετικό παράγοντα για τα ελληνικά συμφέροντά συνιστά η διατήρηση της παρουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών, τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Μέση Ανατολή. Αυτό ακριβώς προσπαθούν να ανατρέψουν το Ιράν και η Ρωσία, οι δύο αναθεωρητικές δυνάμεις.
*Ομότιμος Καθηγητής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1)
Distinguished Visiting Professor, Hellenic American University
