Του Γιώργου Πρεβελάκη*
Η ανάσχεση (containment), δηλαδή η απομόνωση της Ρωσίας από τη Δυτική Ευρώπη, αποτελούσε το κεντρικό δόγμα της αμερικανικής πολιτικής. Η σοβιετική ισχύς και οι συνεπαγόμενοι φόβοι επηρέασαν την αμερικανική πολιτική, κατά και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Μολονότι η Περεστρόικα είχε απομακρύνει τη στρατιωτική απειλή, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενεθάρρυναν την αυξανόμενη γεωγραφική απομάκρυνση της Ρωσίας από την Ευρώπη. Ο « κοινός ευρωπαϊκός οίκος », διατυπωμένος στόχος του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, είχε θορυβήσει τους Αμερικανούς, πάντα επηρεασμένους από τη γεωπολιτική θεωρητικοποίηση του Χάλφορντ Μάκιντερ.
Η διαφαινόμενη κατάληξη του ουκρανικού πολέμου, η οποία μεθοδεύεται από την αμερικανική ηγεσία χωρίς την Ευρώπη, σηματοδοτεί μιαν αντίστροφη κίνηση. Φαινομενικά και εν μέρει εξηγείται από τον δυσμενή στρατιωτικό συσχετισμό επί του ουκρανικού εδάφους. Εντούτοις, η αμερικανική στάση, ήδη επί προεδρίας Μπάϊντεν, ήταν αμφιθυμική. Αν οι Αμερικανοί είχαν αποφασίσει να στηρίξουν ολοκληρωτικά την Ουκρανία, η Δύση θα είχε επικρατήσει.
Ο Πρόεδρος Τραμπ αλλάζει άρδην την κατεύθυνση. Παύει να επενδύει στην ανάσχεση της Ρωσίας. Ώς πρόσφατα, η αμερικανική πολιτική απεθάρρυνε την αυτονόμηση της ευρωπαϊκής άμυνας, ώστε να αποτραπεί η όποια προσέγγιση της Ευρώπης με τη Ρωσία. Σήμερα η αμερικανική ηγεσία εκπέμπει το ακριβώς αντίθετο μήνυμα. Καθώς όμως η στρατιωτική αδυναμία και οι εσωτερικές διαιρέσεις εμποδίζουν τους Ευρωπαίους να συγκροτήσουν μια νέα ανάσχεση, η Ευρώπη εγκαταλείπεται στη ρωσική επιρροή- ό,τι και αν αυτό συνεπάγεται για το μέλλον.
Πώς εξηγούνται αυτές οι ανατροπές;
Η Κίνα έχει καταστεί επικίνδυνος ανταγωνιστής των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη, ιδιαίτερα της τεχνητής νοημοσύνης, δημιουργεί την ανησυχία ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χάσουν την πρωτοκαθεδρία. Προέχει, επομένως, να αντιμετωπιστεί ο κινεζικός παράγων. Δεν απειλούνται μόνον οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ρωσία επίσης ανησυχεί για την άνοδο της Κίνας, παρά την αντίθετη ρητορική. Σε ενδεχόμενη αντιπαράθεση Δύσης-Ανατολής, η Ρωσία θα κινδυνεύσει να καταστεί “υποχείριο” της Κίνας. Μπορεί η ρωσική αυτοκρατορική υπερηφάνεια να αποδεχθεί υποτελειακή σχέση με την Κίνα; Επιπλέον, οι εκτενείς, σχεδόν ακατοίκητες, ρωσικές εκτάσεις στη Σιβηρία κινδυνεύουν από την πίεση των κινεζικών πληθυσμών.
Υφίσταται, επομένως, αντικειμενική σύγκλιση συμφερόντων ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία. Αν οι Αμερικανοί αποφάσιζαν να εμμείνουν στην παραδοσιακή πολιτική του containment, της ανάσχεσης, η τρέχουσα συγκυρία για μια κοινή αντιμετώπιση του κινεζικού κινδύνου δεν θα αξιοποιηθεί. Επιπλέον, θα εξακολουθούν να αναλώνουν δυνάμεις για έναν στόχο πολύ λιγότερο σημαντικό σήμερα, από όταν η Ευρώπη διακρινόταν στον οικονομικό και τεχνολογικό ανταγωνισμό. Η γεωπολιτική αναστροφή του Τραμπ έχει, άλλωστε, προηγούμενο: το 1971 η “παρά φύσιν” σύμπλευση Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας, μετά από μια μυστική επίσκεψη του Κίσινγκερ στο Πεκίνο, είχε εξίσου αιφνιδιάσει τη διεθνή σκηνή.
Μια τέτοια αλλαγή στο παγκόσμιο γεωπολιτικό σκηνικό θα επιφέρει μιαν αλληλουχία από μετασχηματισμούς σε διάφορες γεωπολιτικές κλίμακες. Ενδεχομένως θα σηματοδοτήσει την παρακμή της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Σε αυτήν τη νέα εποχή για την Ευρώπη, το κρίσιμο ζήτημα, δηλαδή η σχέση με τη Ρωσία, λειτουργεί διαιρετικά- τόσο ανάμεσα στα κράτη-μέλη όσο και εσωτερικά στις κοινωνίες τους.
Αντίθετα με τη μινιμαλιστική ευρωπαϊκή τους πολιτική, οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν την εμπλοκή τους στη Μέση Ανατολή. Ο έλεγχος του διαδρόμου που συνδέει την Κίνα με τις δυτικές αγορές συνιστά ζωτικό διακύβευμα. Φύλακας του διαδρόμου αυτού, το Ισραήλ, θα εξακολουθήσει να επωφελείται από την αμερικανική στήριξη. Η Ελλάδα συνδέεται με το διακύβευμα αυτό, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αλλά και της κινεζικής εγκατάστασης στον Πειραιά. Ενδεχομένως αυτό μπορεί να διατηρήσει το αμερικανικό ενδιαφέρον και να προστατευθεί η χώρα μας από τα από Βορρά κύματα αποσταθεροποίησης.
Με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, ο κόσμος μας έχει εισαχθεί στη Μεγάλη Γεωπολιτική. Αντιστοιχεί στον τριπολικό δυστοπικό κόσμο του έργου “1984”, τον οποίο είχε προφητικά περιγράψει ο συγγραφέας Τζωρτζ Όργουελ. Κατά οργουελική αναλογία, τείνει να διαιρεθεί σε τρία μεγάλα γεωπολιτικά συγκροτήματα: Θαλάσσιο Αμερικανικό (Ωκεανία), Ηπειρωτικό Ευρασιατικό (Ευρασία) και Αμφίβιο Κινεζικό (Ανατολασία).
*Ομότιμος Καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1)
Distinguished Visiting Professor, Hellenic American University
, δηλαδή η απομόνωση της Ρωσίας από τη Δυτική Ευρώπη, αποτελούσε το κεντρικό δόγμα της αμερικανικής πολιτικής.){kind=link}